گزارش دیده‌بان حقوق بشر

سرکوب بی‌رحمانه معترضان در شهر سنندج

استفاده نیروهای امنیتی از نیروی قهریه کشنده علیه معترضان، بازداشت‌های غیرقانونی، ضرب و جرح

(بیروت، ۲۱ دسامبر ۲۰۲۱) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت نیروهای امنیتی ایران در اکتبر و نوامبر ۲۰۲۲ در سنندج، مرکز استان کردستان، علیه معترضان از نیروی قهریه بیش از حد و غیرقانونی استفاده کرده‌اند. هیأت حقیقت‌یاب سازمان ملل درباره ایران که اخیراً تشکیل شده‌است باید این نقض‌های جدی حقوقی را به عنوان بخشی از گزارشگری گسترده‌تر خود درباره نقض‌های حقوق بشری حکومت ایران علیه معترضان عمدتاً مسالمت‌آمیز در سراسر کشور مورد تحقیق و تفحص قرار دهد.

تارا سپهری‌فر، پژوهشگر ارشد ایران در دیده‌بان حقوق بشر گفت «مقامات ایران از ابتدای سپتامبر خشونتی هراسناک را علیه معترضان در سنندج رقم زده‌اند». او اضافه کرد «هم اعتراضات و هم پاسخ بی‌رحمانه حکومت به آنها بازتابنده سرکوب طولانی‌مدت آزادی‌های سیاسی و فرهنگی کردها به دست حکومت است».

دیده‌بان حقوق بشر با ۱۴ قربانی و شاهد، از جمله سه نفر که در بازداشت بوده‌اند و سه نفر از وابستگان افراد در بازداشت در سنندج، مصاحبه کرد. پژوهشگران همچنین ۱۷ ویدیو و عکس منتشر شده از سنندج در توییتر، تلگرام، و اینستاگرام در این دوره را مورد تحلیل قرار دادند.

استفاده از نیروی قهریه بیش از حد و غیرقانونی

مأموران امنیتی ایران طی ماه‌های سپتامبر، اکتبر، و نوامبر با نقض قانون بین‌المللی حقوق بشر از نیروی قهریه بیش از حد و کشنده علیه معترضان ضددولتی در سنندج استفاده کردند. سرکوب‌های مشخصاً خشونت‌بار در روزهای ۸ اکتبر و ۱۷ نوامبر رقم خورد. مأموران امنیتی با استفاده از شات‌گان و تفنگ‌هایی به سبک کلاشنیکف مهمات جنگی، ساچمه، و گاز اشک‌آور به سمت معترضان شلیک کردند. آنها همچنین به داخل خانه‌ها گاز اشک‌آور شلیک کردند و اموال خصوصی را تخریب کردند. یک مأمور با لباس غیرنظامی با تفنگ به آپارتمان‌ها شلیک کرد.

دیده‌بان حقوق بشر به این نتیجه رسید که اعتراضات به طور کلی مسالمت‌آمیز بودند اما بعضی معترضان به سمت نیروهای امنیتی سنگ و اشیایی دیگر پرتاب کردند. نیروهای امنیتی می‌توانند علیه معترضان مشخصی که دست به خشونت می‌زنند اقدامی متناسب انجام دهند، اما این امر کاربرد نیروی قهریه بیش از حد از سوی نیروهای امنیتی را توجیه نمی‌کند.

نیروهای امنیتی حداقل شش نفر را در روزهای ۸ اکتبر و ۱۷ نوامبر کشتند. شبکه حقوق بشر کردستان خبر داد که نیروهای امنیتی همچنین مؤمن زندکریمی، ۱۷ یا ۱۸ ساله، را در ۲ نوامبر مورد ضرب و شتم قرار داده و با شلیک گلوله کشتد. در ویدیویی منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی در روز ۳ نوامبر، مردی که خود را پدر زندکریمی معرفی می‌کند می‌گوید پسرش هدف ساچمه فلزی قرار گرفته است که سبب خونریزی داخلی شده است. دیده‌بان حقوق بشر ویدیوی منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی را بررسی کرد که ادعا می‌شود شستشوی جسد زندکریمی برای تدفین او را نشان می‌دهد. پزشک مورد مشورت دیده‌بان حقوق بشر گفت علاوه بر یک زخم مدور بزرگ، جراحت‌های پشت جسد به نظر ناشی از شلیک تفنگ ساچمه‌ای هستند. پژوهشگران نتوانستند علت مرگ را صحت‌سنجی کنند.

دیده‌بان حقوق بشر با پنج شاهد درباره رویدادهای ۸ اکتبر مصاحبه کرد. تعداد کمی از معترضان در میدان آزادی در مرکز شهر سنندج، و در محله‌های فیض آباد، قطارچیان، و شریف آباد جمع شدند. آنها گفتند که پلیس با شلیک گاز اشک‌آور و ساچمه به سمت معترضان و ضرب و جرح آنها با باتوم پاسخ داد.

یک شاهد گفت او شلیک مرگبار یک مرد به پشت پیمان منبری، ۲۴ ساله، در محله قطارچیان را دیده است. او گفت منبری و او در گروه حدوداً ۵۰ نفره معترضان بوده‌اند. «دیدم که او به مأمورهای سپاه و [لباس شخصی] یک سنگ پرت کرد». او اضافه کرد «بعد شنیدم آه کشید و جلوی من بر زمین افتاد». این شاهد گفت دیگر معترضان فرد شلیک‌کننده به منبری را یک عضو محلی بسیج معرفی کردند که با اسم می‌شناسند و متهم است که به سپاه در شناسایی معترضان کمک می‌کند.

کردپا، آژانس خبری کوردستان، خبر داد که در روز ۸ اکتبر حوالی ظهر یحیی رحیمی پس از بوق زدن در حمایت از معترضان در ماشین سبز خود در خیابان پاسداران هدف گلوله قرار گرفت. دیده‌بان حقوق بشر چهار ویدیوی منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی در ۸ و ۹ اکتبر درباره این حمله را مورد بررسی و تأیید قرار داد. در یک ویدیو چند مرد نقاب‌دار به یک ماشین سبز حمله می‌کنند و شیشه جلو را می‌شکنند. در ویدیوی دوم، مردانی با تفنگ به تعقیب همان ماشین می‌پردازند. در ویدیوی سوم، راننده در حال خونریزی شدید و بیهوش پشت فرمان و محصور در شیشه شکسته دیده می‌شود.

مردی ۳۲ ساله که با فاصله کمی از قتل در صحنه حضور داشته است گفت او مردی را دیده است، و او را به عنوان مأمور لباس شخصی توصیف کرد، که از صحنه گریخته است. او گفت «نزدیک‌تر رفتم و دیدم که راننده کشته شده‌است. دیدم که شیشه جلو شکسته است». او همچنین اضافه کرد که به نظر می‌رسید یک گلوله از شیشه جلو رد شده است.

در ویدیوی چهارم، که از طرف دیگر ماشین گرفته شده است، مرد بیهوش زخمی بزرگ پشت گوش راستش دارد. دیده‌بان حقوق بشر نتوانست به شکل مستقل تأیید کند که مرد یحیی رحیمی است، گرچه پدرش به خبرنگاران گفت که «مأموران جمهوری اسلامی» به ماشین پسرش حمله کرده و او را کشته‌اند. خبری در شبکه‌های اجتماعی گفت که تشییع جنازه رحیمی در ۹ و ۱۰ اکتبر بوده است.

شاهد گفت که او نیز در بعد از ظهر همان روز مورد حمله قرار گرفته است. او عکس‌هایی از پشت خود ارائه کرد که زخم‌هایش را نشان می‌داد و او گفت در نتیجه شلیک ساچمه‌های فلزی به او توسط پلیس ایجاد شده‌اند، وقتی او و معترضان دیگر به شکلی مسالمت‌آمیز در حال شعار دادن بوده‌اند. او تخمین زد که پلیس را در آن روز در حال شلیک به بیش از ۱۰ نفر دیگر با ساچمه دیده است. او گفت در بعضی موارد به صورت افراد شلیک شده‌است.

چهار شاهد گفتند که مأموران امنیتی که تفنگ جنگی و شات‌گان همراه داشتند در چند محله دست به شلیک گاز اشک‌آور به داخل ترافیک زدند. یک زن ۳۰ ساله گفت که او پلیس را در محله شریف آباد نزدیک خیابان پاسداران در حال حمله به ماشین‌ها و شکستن شیشه جلو با باتوم دیده است.

در ۱۷ نوامبر، ۴۰ روز پس از کشته شدن چهار معترض در ۸ اکتبر، که مردم معمولاً به عزاداری می‌پردازند، هزاران نفر در قبرستان بهشت محمدی جمع شدند. شاهدان گفتند که یگان ویژه پلیس ایران و سپاه پاسداران به عزاداران حمله و به آنها شلیک کرد و حداقل دو نفر را کشتند.

شاهدان نیروها را بر اساس یونیفرمشان شناسایی کردند. مرد ۳۲ ساله که در اعتراضات ۸ اکتبر شرکت کرده بود هم دید که نیروهای امنیتی علیه عزادارانی که در فاصله ۱۰۰ تا ۲۰۰ متری پل قشلاق شعار می‌دادند از شات‌گان استفاده کرده و گاز اشک‌آور شلیک کرده است. او گفت چند نفر سنگ و کوکتل مولوتف به سمت پلیس پرتاب می‌کردند اما اکثر افراد مسالمت‌آمیز بودند.

او گفت نیروهای امنیتی به چندین عزادار از جمله یک پسر نوجوان و دو مرد، یکی در شکم و دیگری در بازو، شلیک و آنها را مجروح کردند. او گفت نیروهای امنیتی جسد دو نفر دیگر را با وجود اعتراضات بستگانشان از بیمارستان کوثر بردند. شبکه حقوق بشر کردستان آنها را آرام حبیبی و شاهو بهمنی معرفی کرد.

اصول پایه‌ای سازمان ملل درباره استفاده از نیروی قهریه وسلاح گرم، کاربرد نیروی قهریه بیش از حد را در تمامی شرایط، واستفاده از نیروی قهریه کشنده را در شرایطی غیر از تهدید بلافصل جانی یا جراحت جدی ممنوع می‌کند. رهنمودهای ۲۰۲۰ سازمان ملل درباره «سلاح‌های کمتر کشنده در نیروهای انتظامی» می‌گوید «پرتابه‌های چندگانه‌ای که همزمان شلیک می‌شوند دقیق نیستند و کاربرد آنها عموماً نمی‌تواند با اصول لزوم و تناسب مطابق باشد. ساچمه‌های فلزی نظیر آنهایی که از شات‌گان شلیک می‌شوند، هرگز نباید استفاده شوند». هنجارهای بین‌المللی استفاده از پرتابه‌های گاز اشک‌آور می‌گویند که گاز اشک‌آور باید تنها در صورت لزوم برای متفرق کردن تجمعات غیرقانونی و به شکل متناسب استفاده شود و باید با زاویه بالایی شلیک شود.

دیده‌بان حقوق بشر گفت نیروهای امنیتی ایران باید فوراً استفاده از ساچمه‌های شات‌گان و دیگر سلاح‌های غیرتبعیض‌آمیز از این قبیل را متوقف کنند.

نقض‌های حقوق بشری علیه بازداشت‌شدگان

دیده‌بان حقوق بشر نقض‌های حقوقی جدی علیه بازداشت‌شدگان از جمله زنان و کودکان را مستند کرد. این نقض‌ها شامل بازداشت‌های خودسرانه، عدم ارائه مراقبت پزشکی، و شکنجه و دیگر بدرفتاری‌ها از جمله تهدید و ضرب و شتم و آزار و تجاوز جنسی می‌شوند. مقامات مرتباً از ارائه اطلاعات به خانواده‌ها درباره شرایط و مکان نگهداری افراد در بازداشت خودداری می‌کنند.

دو زن دستگیرشده به همراه همدیگر در هفته اول اعتراضات در سپتامبر گفتند که نیروهای امنیتی در جریان دستگیری و سپس در زمان بازداشت در پاسگاه پلیس آنها را مورد ضرب و شتم و تعرض جنسی قرار داده و به تجاوز تهدید کردند. یکی از بستگان دختر ۱۷ ساله‌ای که در اکتبر دستگیر شده بود گفت که پلیس او را به تعرض جنسی تهدید کرده و در پاسگاه مورد آزار جنسی قرار داده است. یکی از زنان گفت که در جریان دستگیری‌اش در سپتامبر یک مأمور پلیس به گردن او ضربه زد، او را روی زمین انداخت، و با موهایش او را کشید و سپس شش یا هفت مأمور او را مورد ضرب و شتم قرار دادند. سپس یک نفر همزمان با وادار کردن او به ورود به ماشین او را با باتوم زد. او گفت این سبب خونریزی داخلی و شکستگی برای او شده است.

دو زن گفتند که پس از بازداشت در پاسگاه پلیس آنها و دیگر بازداشت‌شدگان زن به کانون اصلاح و تربیت سنندج منتقل شدند. آنها گفتند که در آنجا به علت کمبود جا مجبور شدند به نوبت روی زمین بخوابند، و پتوی کافی در دست نداشتند. آنها گفتند پلیس دستگیری آنها را به خانواده اطلاع نداده بود و وقتی خانواده‌ها دنبال آنها می‌گشتند حاضر نشده بود بپذیرد که آنها را در بازداشت خود دارد.

چند نفر دستگیری خشونت‌بار کودکان به دست مأموران و ضرب و جرح آنها در بازداشت را توصیف کردند. یک مرد ۴۳ ساله گفت او دید مأموران لباس شخصی در روز ۹ مهر در مجتمع آپارتمانی مسکن مهر برای یک نوجوان کمین کردند و در حال دستگیری‌اش او را کتک زدند. در موردی دیگر یک زن گفت که او دید که نیروهای امنیتی در شهرک بهاران پسری را کتک زدند و سپس او را بازداشت کردند. بستگان پسری ۱۳ ساله گفتند که مأموران لباس شخصی او را در حالی دستگیر کردند که او به سوپرمارکت می‌رفته است. وقتی خانواده بالاخره جایش را پیدا کرد و او با وثیقه آزاد شد، جراحت‌های جدی از جمله یک دنده شکسته داشته است.

سپهری‌فر گفت «مقامات ایران نقض حقوق معترضان در بازداشت را به شدت افزایش داده‌اند». او اضافه کرد «حکومت‌هایی که تلاش می‌کنند ایران را برای نقض‌های حقوقی به پاسخگویی وادار کنند باید توجه ویژه‌ای به نقض‌های جدی علیه بازداشت‌شدگان معطوف کنند».

برای گزارش‌های دیگر دیده‌بان حقوق بشر درباره ایران لطفاً از این صفحه بازدید کنید:
https://www.hrw.org/middle-east/north-africa/iran

برای اطلاعات بیشتر لطفاً تماس بگیرید:
در واشنگتن دی‌سی، تارا سپهری‌فر(انگلیسی و فارسی):  +1-617-893-0375 (موبایل)؛ یا .(JavaScript must be enabled to view this email address). توییتر: @sepehrifar