حمایت از مذاکرات به دلیل نگرانی از فروپاشی اقتصادی

سوزانا جورج و نیلو تبریزی / واشنگتن پست / ۲۵ آوریل ۲۰۲۵

پوشش رسانه‌ای ایران درباره مذاکرات هسته‌ای بین واشنگتن و تهران عمدتاً مثبت بوده و نشان‌دهنده تمایل فزاینده نخبگان ایرانی برای تعامل با ایالات متحده است. حتی رسانه‌های محافظه‌کار نیز این مذاکرات را نشانه‌ای از نفوذ جهانی ایران توصیف کرده‌اند.

روزنامه تندرو «جوان»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اخیراً در مقاله‌ای نوشت: «توازن قدرت به نفع جمهوری اسلامی تغییر کرده است.» روزنامه محافظه‌کار «همشهری» نیز اعلام کرد ایران در مذاکرات اخیر با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، «پیام اقتدار» خود را به نمایش گذاشته است.

تحلیلگران می‌گویند این پیام‌رسانی نشان‌دهنده اجماع در حال شکل‌گیری در میان مقامات ایرانی است که تعامل با دولت ترامپ باید در اولویت باشد — اما نه به دلیل قدرت ایران، بلکه به دلیل احتمال فروپاشی اقتصادی در صورت عدم کاهش تحریم‌ها.

گرگوری برو، تحلیلگر مسائل ایران در گروه اوراسیا که رسانه‌های ایرانی را به‌دقت رصد می‌کند، گفت: «حس می‌شود که شرایط تغییر کرده است. اجماعی در میان نخبگان وجود دارد که مذاکره با ایالات متحده برای کسب تخفیف تحریم‌ها باید در اولویت باشد.»

ائتلاف حامی تعامل در ایران ممکن است با ورود مذاکرات هسته‌ای به مرحله‌ای دقیق‌تر در این آخر هفته در عمان مورد آزمون قرار گیرد. با توجه به سال‌ها تحریم‌های فلج‌کننده اقتصادی و فشارهای نظامی فزاینده از سوی اسرائیل و ایالات متحده، مذاکره‌کنندگان ایرانی احتمالاً باید امتیازات دشواری را در نظر بگیرند.

اظهارات ایرانی‌ها با دوره منتهی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، که دونالد ترامپ بعداً از آن خارج شد، تفاوت چشم‌گیری دارد. در آن زمان، رهبر ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، با حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، در تضاد بود و توافق هسته‌ای، معروف به برجام، را «خسارت محض» خواند. بااین‌حال، در نهایت این توافق را تأیید کرد.

به گفته فردی آگاه از تفکرات رهبری ایران، این تغییر با انتخاب مسعود پزشکیان، اصلاح‌طلبی که چندان شناخته‌شده نبود، به‌عنوان رئیس‌جمهور در سال گذشته آغاز شد. این فرد که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، گفت پس از عملیات نظامی اسرائیل علیه ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش، حمایت از تعامل به‌ویژه در میان رهبری ارشد نظامی ایران افزایش یافت.

کوشا صفت، استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، گفت این تغییر تفکر یکپارچه نبود، به‌ویژه پس از کشته شدن اسماعیل هنیه، رهبر حماس، و حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله. او افزود یک گروه به سمت «تشدید تنش منطقه‌ای، حتی جنگ» تمایل دارد و گروه دیگر خواستار «عادی‌سازی روابط بین ایران و آمریکا» است.

صفت اضافه کرد: «آنچه اکنون به‌ویژه قابل‌توجه است، این است که رهبر انقلاب نقش میانجی بین این دو قطب متضاد را بر عهده گرفته است.»

آیت‌الله خامنه‌ای در تمامی تصمیم‌گیری‌های مهم حرف آخر را می‌زند، اما به گفته گرگوری برو، او از طریق مشورت حکمرانی می‌کند. برو افزود: «همیشه نوعی کشمکش بین گروه‌های مختلف با جهت‌گیری‌های ایدئولوژیک متفاوت وجود داشته است. خامنه‌ای از نظر ایدئولوژیک با تندروها هم‌راستا است، اما معمولاً از طریق اجماع و با توجه به نظرات نخبگان اداره می‌کند.»

خامنه‌ای درحالی‌که در را برای تعامل باز گذاشته، همچنان به انگیزه‌های آمریکا بدبین است. او در ماه مارس گفت مذاکرات توسط «برخی دولت‌های زورگو» پیشنهاد شده که هدف واقعی‌شان «تسلط و تحمیل انتظارات خودشان» است.

به گفته صفت، در پشت صحنه، رئیس‌جمهور و رهبر انقلاب «همکاری نزدیکی» دارند. او گفت: «گفته می‌شود پزشکیان در چرخه اخیر حملات متقابل، خواستار به تأخیر انداختن انتقام علیه اسرائیل شد تا فضا برای مذاکرات با آمریکا حفظ شود. رهبر انقلاب با این تصمیم موافقت کرد.»

پزشکیان در دوران مبارزات انتخاباتی خود بر پیگیری کاهش تحریم‌ها تأکید داشت. او گفت پس از سال‌ها تلاش برای ایجاد «اقتصاد مقاومتی»، زمان تعامل مجدد با جهان فرا رسیده است. مصطفی نجفی، تحلیلگر خاورمیانه مستقر در ایران، می‌گوید: «پزشکیان و برخی دیگر از شخصیت‌های سیاسی بانفوذ توانستند با مرتبط کردن مذاکرات به بهبود شرایط اقتصادی، اقناع سیاسی ایجاد کنند.»

پزشکیان همچنین با همکاری نزدیک با رهبران نظامی ایران، رویکردی با «حداکثر هماهنگی و همکاری» اتخاذ کرد و با «گرد هم آوردن برخی چهره‌های بانفوذ و تعامل نزدیک با رهبر انقلاب» اجماع ایجاد کرد. نجفی این همکاری را «بی‌سابقه» خواند.

انتظار می‌رود در عمان، ویتکاف و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، همانند دو جلسه قبلی، دیدار کوتاهی داشته باشند. در همین حال، تیم‌های فنی کار دشوار تدوین جزئیات توافقی را آغاز خواهند کرد که احتمالاً بخشی از غنی‌سازی مواد هسته‌ای ایران را محدود کرده و در ازای کاهش تحریم‌ها، شفافیت بیشتری در برنامه هسته‌ای ایران ایجاد خواهد کرد.

مذاکره‌کنندگان ایرانی به دنبال لغو تحریم‌ها هستند تا سال‌ها کاهش اقتصادی و تورم افسارگسیخته را معکوس کنند. ارزش پول ایران همچنان به پایین‌ترین حد خود رسیده است.

مهان هاشم‌پور، مالک شرکت مهان همراه، یک توزیع‌کننده بزرگ لوازم الکترونیکی در شهر اصفهان، گفت پایان تحریم‌ها به تاجرانی مانند او امکان دسترسی مستقیم به بازارهای خارجی را می‌دهد و انحصارهای فاسدی که در سال‌های اخیر رشد کرده‌اند را تضعیف می‌کند.

او گفت: «در حال حاضر، برخی شرکت‌ها با استفاده از روابط خود با دولت و انحصار بر بازار، دیگران را از تجارت واردات تلفن همراه کنار زده‌اند و خودشان به واردکنندگان بزرگ تبدیل شده‌اند.»

تحریم‌های اقتصادی ایران بازار سیاه گسترده و پرسودی از واسطه‌هایی ایجاد کرده که دسترسی به ارز خارجی و بازارهای بین‌المللی را تسهیل می‌کنند. این شرکت‌ها هزینه‌های سنگینی دریافت می‌کنند، هزینه‌هایی که تنها افرادی با روابط نزدیک با مقامات دولتی می‌توانند از آن اجتناب کنند.

هاشم‌پور گفت کسانی که از تحریم‌ها ثروتمند شده‌اند، اکنون لابی قدرتمندی علیه مذاکرات با ایالات متحده هستند. او افزود: «اگر روابط ما با اروپا، آمریکا و بقیه جهان عادی شود، برخی افراد منبع درآمد خود را از دست می‌دهند و این بزرگ‌ترین مشکل ایران در حال حاضر است.»

با وجود افزایش حمایت از مذاکرات، تندروهای برجسته‌ای همچنان مخالف هستند و اگر مذاکرات نتوانند تخفیف اقتصادی به همراه داشته باشند، ممکن است قدرت بیشتری پیدا کنند.

پیش از جلسه مذاکراتی هفته گذشته در رم، حمید رسائی، نماینده مجلس نزدیک به تندروهای ارشد ایرانی، علیه مذاکرات سخن گفت. او اظهار داشت که رهبر انقلاب اجازه مذاکرات را «صرفاً برای نشان دادن میزان غیرمنطقی بودن و عهدشکنی مقامات آمریکایی» داده است. رسائی حتی با ادامه مذاکرات هشدار داد: «تحریم‌ها سخت‌تر خواهد شد، مشکلات بدتر می‌شوند.»