نقشه یک‌ساله مخالفان برای سرنگونی اسد

گاردین، ۱۳ دسامبر ۲۰۲۴

شورشیان سوری یک سال پیش برنامه‌ریزی برای حمله نظامی‌ای که به سرنگونی رژیم اسد انجامید را آغاز کردند. این عملیات با انضباط بالایی اجرا شد که در آن یک واحد جدید پهپادی به کار گرفته شد و همکاری نزدیکی میان گروه‌های مخالف در سراسر کشور صورت گرفت. این اطلاعات توسط فرمانده ارشد نظامی اصلی‌ترین گروه شورشی فاش شده است. 

ابو حسن الحموی (Abu Hassan al-Hamwi)، رئیس شاخه نظامی هیئت تحریر شام (HTS)، در اولین مصاحبه خود با رسانه‌های خارجی از زمان سقوط حکومت ۵۴ ساله بشار اسد، توضیح داد که چگونه گروه وی که در شمال غرب سوریه مستقر بود، با شورشیان در جنوب ارتباط برقرار کرد تا یک اتاق جنگ متحد ایجاد کند. هدف این اتاق جنگ، محاصره دمشق از هر دو جهت بود. 

او گفت که اگرچه برنامه‌ریزی برای عملیات برکناری اسد که به نام «بازدارندگی از تجاوز» نام‌گذاری شده بود، از یک سال پیش آغاز شده بود، اما این گروه سال‌ها در حال آماده‌سازی بود. 

از سال ۲۰۱۹، HTS یک دکترین نظامی توسعه داده بود که از آن برای تبدیل نیروهای جنگنده‌ای که از گروه‌های پراکنده و بی‌نظم مخالف و جهادی آمده بودند، به یک نیروی جنگی منظم استفاده کرد. 

ابو حسن الحموی، ۴۰ ساله، که پنج سال است شاخه نظامی HTS را مدیریت می‌کند، در مصاحبه‌ای در جبله، یکی از مناطق سابق تحت کنترل رژیم، گفت: «پس از آخرین عملیات [آگوست ۲۰۱۹] که طی آن ما بخش قابل‌توجهی از قلمرو را از دست دادیم، تمامی جناح‌های انقلابی متوجه خطر حیاتی شدند – مشکل اساسی، نبود رهبری و کنترل متحد بر نبردها بود.» 

رژیم سوریه در سال ۲۰۱۹ عملیاتی علیه نیروهای مخالف در شمال غرب سوریه آغاز کرد و با موفقیت جناح‌های پراکنده را به سمت استان ادلب عقب راند. در بهار ۲۰۲۰ ترکیه از طرف نیروهای مخالف با روس‌ها درباره آتش‌بس مذاکره کرد. از آن زمان تا همین دو هفته پیش، شورشیان در یک منطقه کوچک در شمال غرب سوریه محبوس شدند و در یک وضعیت بن‌بست با نیروهای رژیم باقی ماندند. 

اگر HTS به شکست رژیم اسد امیدوار بود، باید نظم را در اتحاد پراکنده جناح‌های مخالف که به ادلب رانده شده بودند، ایجاد می‌کرد. این گروه به سایر گروه‌ها پیشنهاد ادغام تحت نظارت خود را داد، و وقتی آن‌ها نپذیرفتند، آن‌ها را مجبور به اطاعت کرد. HTS علیه گروه‌هایی مانند شاخه القاعده «حوراس‌الدین» (Hurras al-Din) که رویکرد اسلام‌گرایانه عمل‌گرایانه HTS را رد می‌کرد، جنگید. به این ترتیب هیئت تحریر شام به سرعت به قدرت غالب در شمال غرب سوریه تبدیل شد. 

با متحد شدن تدریجی فرماندهی سیاسی، الحموی شروع به کار بر روی آموزش نیروهای گروه و توسعه یک دکترین نظامی جامع کرد. 

الحموی گفت: «ما دشمن را به دقت مطالعه کردیم، تاکتیک‌هایشان را در روز و شب تحلیل کردیم و از این یافته‌ها برای توسعه نیروهای خود استفاده کردیم.» 
این گروه که از شورشیان تشکیل شده بود، به تدریج به یک نیروی جنگی منظم تبدیل شد. شاخه‌های نظامی، واحدها و نیروهای امنیتی ایجاد شدند. 

هیئت تحریر شام همچنین تولید تسلیحات، خودروها و مهمات خود را آغاز کرد. با وجود این‌که از نظر تسلیحاتی از رژیم اسد، که نیروی هوایی و حمایت روسیه و ایران را داشت، عقب‌تر بود، اما گروه می‌دانست که باید خلاقیت به خرج دهد تا از منابع محدود خود بهترین استفاده را کند. 

ایجاد واحد تولید پهاد و اتاق فرماندهی مشترک

یک واحد پهپادی ایجاد شد که مهندسان، مکانیک‌ها و شیمیدان‌ها را گرد هم آورد. الحموی گفت: «ما دانش آن‌ها را یکپارچه کردیم و اهداف مشخصی تعیین کردیم: ما به پهپادهای شناسایی، پهپادهای تهاجمی و پهپادهای انتحاری نیاز داشتیم، با تمرکز بر برد و دوام.» وی افزود که تولید پهپادها از سال ۲۰۱۹ آغاز شد. 

جدیدترین نسخه پهپادهای HTS یک مدل جدید از پهپاد انتحاری بود که الحموی آن را «شاهین» نامید، که در عربی به معنای عقاب است و «نمادی از دقت و قدرت آن‌ها» محسوب می‌شود. پهپاد شاهین برای اولین بار در این ماه علیه نیروهای رژیم به کار گرفته شد و به طرز ویرانگری مؤثر بود. خودروهای نظامی توپخانه‌ای توسط این هواپیماهای ارزان اما کارآمد از کار انداخته شدند. 

یک سال پیش، این گروه پیام‌هایی به شورشیان در جنوب فرستاد و شروع به راهنمایی آن‌ها برای ایجاد یک اتاق جنگ واحد کرد. جنوب سوریه از سال ۲۰۱۸ تحت کنترل رژیم بود و علی‌رغم نبردهای پراکنده، گروه‌های شورشی مجبور به فعالیت زیرزمینی شده بودند. بسیاری از فرماندهان نظامی مخالفان در جنوب به اردن تبعید شده بودند، جایی که از آنجا ارتباط خود را با گروه‌های مربوطه حفظ می‌کردند. 

ابو حسن الحموی، فرمانده شاخه نظامی هیئت تحریر شام

با کمک HTS، یک اتاق عملیات تأسیس شد که فرماندهان حدود ۲۵ گروه شورشی در جنوب را گرد هم آورد. هر یک از این گروه‌ها حرکت نیروهای خود را با یکدیگر و با HTS در شمال هماهنگ می‌کردند. هدف این بود که HTS و متحدانش از شمال و اتاق عملیات جنوب از جنوب به سمت دمشق حرکت کنند و هر دو در پایتخت به هم برسند. 

اواخر ماه نوامبر(۲۰۲۴)، گروه تصمیم گرفت که زمان مناسب فرا رسیده است. 

این گروه در درجه اول می‌خواست روند عادی‌سازی روابط قدرت‌های منطقه‌ای، به رهبری کشورهایی مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی، با رژیم اسد را که پس از سال‌ها انزوای دیپلماتیک آغاز شده بود، متوقف کند. همچنین هدف دیگر آن‌ها جلوگیری از تشدید حملات هوایی بر شمال غرب سوریه و ساکنان آن بود. در نهایت، HTS متوجه شد که متحدان بین‌المللی اسد درگیر بحران‌هایی شده‌اند که فرصتی راهبردی ایجاد کرده است. 

روسیه که بخش عمده‌ای از پشتیبانی هوایی را برای رژیم اسد ارائه می‌داد، در جنگ اوکراین گرفتار شده بود. ایران و حزب‌الله، که جنگجویان آن‌ها قوی‌‌ترین نیروهای زمینی اسد بودند، از جنگ با اسرائیل در فشار بودند. 

HTS عملیات را آغاز کرد و در ۲۹ نوامبر وارد حلب شد. جنگجویان حزب‌الله تلاش کردند از شهر دفاع کنند اما خیلی زود عقب‌نشینی کردند. سقوط سریع این شهر، که دومین شهر بزرگ سوریه است و رژیم اسد چهار سال برای بازپس‌گیری آن از کنترل شورشیان در سال ۲۰۱۶ تلاش کرده بود، گروه را شگفت‌زده کرد. 

الحموی گفت: «ما اعتقاد داشتیم که با سوابق تاریخی نیز پشتیبانی می‌شد: دمشق نمی‌تواند سقوط کند مگر اینکه حلب سقوط کند. قدرت انقلاب سوریه در شمال متمرکز بود و ما باور داشتیم که پس از آزادی حلب، می‌توانیم به سمت جنوب به سوی دمشق حرکت کنیم.» 

پس از سقوط حلب، پیشروی شورشیان در شمال به‌نظر غیرقابل توقف می‌رسید. چهار روز بعد، مخالفان حما را تصرف کردند. در ۷ دسامبر، شورشیان حمله خود به حمص را آغاز کردند و در عرض چند ساعت شهر را تصرف کردند. 

به گفته ابو حمزه، یکی از رهبران اتاق عملیات آزادی دمشق، شورشیان در جنوب قرار بود منتظر بمانند تا حمص سقوط کند و سپس شورش خود را آغاز کنند، اما از شدت هیجان زودتر دست به کار شدند. شورشیان به‌سرعت ارتش سوریه را از درعا بیرون راندند و پیش از HTS به دمشق رسیدند. 

در ۸ دسامبر، بشار اسد از کشور فرار کرد. 

الحموی، که در اصل یک مهندس کشاورزی بود و از دانشگاه دمشق فارغ‌التحصیل شده و همراه با خانواده‌اش توسط رژیم اسد به ادلب رانده شده بود، گفت که او به یک نقش در دولت جدید غیرنظامی منتقل خواهد شد.

چشم‌انداز ساخت یک کشور جدید کار آسانی نیست – و الحموی نیز این را تأیید کرد. اقلیت‌های مذهبی ابراز نگرانی کرده‌اند که گروه اسلام‌گرا ممکن است آموزه‌های خود را تحمیل کند. 

الحموی گفت: «ما تأکید می‌کنیم که اقلیت‌ها در سوریه بخشی از ملت هستند و حق دارند مناسک، آموزش و خدمات خود را مانند هر شهروند سوری دیگری انجام دهند. رژیم باعث ایجاد تفرقه شد و ما در تلاشیم تا حد امکان این شکاف‌ها را پر کنیم.»