تصور کن که جنگی باشد و هیچ‌کس به جبهه نرود

تصور خیلی‌ها‌، از جمله در آلمان، این است که نقل‌قول بالا از برتولت برشت است. و حتی شخصی آمده و آن را به عنوان ‏مصراع اول در ابتدای شعر دیگری از این شاعر آلمانی گذاشته و کار را تمام کرده، و خوانندگان بسیاری یقین حاصل کرده‌اند ‏که شعر از برتولت برشت است‎.

البته آن‌چه در این‌جا می‌خواهم بگویم ارتباط چندانی به گوینده واقعی این نقل‌قول که کارل ساندبرگ‎ ‎‏(‏Carl Sandburg‎‏)، ‏شاعر امریکایی، باشد ندارد، بلکه دقیقا همان چیزی است که نقل‌قول می‌گوید: “تصور کن که جنگی باشد و هیچ‌کس به جبهه ‏نرود.” در آن صورت جنگی نیست، صف‌آرایی جنگی نیست و از کشته و زخمی هم خبری نیست. و صد البته کشورگشایی ‏هم بی‌معناست.‏

یک واقعیت این است که جنگ‌ها‌ را نه مردم شروع می‌کنند و نه مردم به اتمام می‌رسانند. هم شروع‌کنندگان و هم ‏خاتمه‌دهندگانِ جنگ‌ها قدرت‌ها و دولت‌ها هستند. قدرتمندانی که جنگ می‌آفرینند، اصولا در دو مرحله سود می‌برند. یک بار ‏در مرحله برنامه‌ریزی و اجرای جنگ (فروش اسلحه و مهمات) و بار دوم در بازسازی ساختمان‌هایی که با اسلحه‌ی خود ‏آن‌ها ویران شده‌اند. واقعیت دیگر هم این است که وقتی قدرت‌ها جنگی را شروع می‌کنند، مردمی هستند که آن را با چنان ‏شیفتگی، از جان‌گذشتگی و مهارتی پی می‌گیرند و اجرا می‌کنند که پنداری خود آن‌ها تصمیم گیرنده بوده‌اند، پنداری جنگ، ‏جنگ آن‌هاست و آن‌ها شروعش کرده‌اند و هر زمان أراده کنند، آن را به پایان می‌رسانند. در صورتی که آن‌ها، تنها و تنها ‏مجری جنگ هستند، و همان‌طور که در شروعش نقشی نداشته‌اند در اتمامش نیز هیچ گونه نقشی ندارند. قدرت‌ها نیازی به ‏مغز سرباز ندارند، آن‌ها فقط احتیاج به دست‌های سرباز دارند، به جرأتش، به گوشت دم توپ بودنش. و البته، به موقع خود، ‏به ترس و زبونی او نیز احتیاج دارند. آن کسی که فکر می‌کند، نمی‌تواند سرباز خوبی باشد، و سربازی که فکر می‌کند، ‏نمی‌تواند به خوبی از عهده جنگ برآید.

و با وجود این باید گفت که آن‌هایی که به جبهه می‌روند نقش حیاتی در جنگ دارند. جنگ بدون آن‌ها قابل اجرا نیست. و تا ‏به حال متاسفانه همیشه بدین‌گونه بوده است که وقتی قرار بر جنگی بوده است قدرت‌ها سربازان خود را پیدا کرده و آن‌ها را، ‏فوج فوج، بسیج کرده‌اند‎.

سطر بالا را کارل ساندبرگ برای دعوت به صلح سروده بود. ادامه آن را باز هم شخصی ناشناس که هوادار جنگ‌ها‌ی ‏تدافعی بوده است نوشته است: “اگر به جبهه جنگ نروی جنگ به خانه‌ات می‌آید‎.”

و به‌ویژه در جنگ‌های خانمان‌براندازِ مدرن و با وجود قدرت‌های تا بن دندان مسلح، جبهه‌ی مقدم و جبهه‌ی پشت وجود ‏ندارد. جنگ می‌تواند کاملا ‌بی‌خبر، بدون اعلام قبلی، بدون این‌که درِ خانه‌ی کسی را به صدا در آورد، از سقف و از در و ‏دیوار وارد خانه‌ها‌ و اتاق‌ها شود‎.

زمان‌هایی بوده است، زمان‌ها‌یی بسیار قدیم، که پادشاهان و حاکمان نیز همراه ارتش راهی جبهه و جنگ می‌شده‌اند. چاره ‏دیگری هم نداشته‌اند؛ آن‌ها وسیله‌ای برای نظارت بر جنگ و دادن فرمان و رهنمود نداشته‌اند و باید به عنوان فرمانده و ناظر ‏همراه ارتش می‌شده‌ا‌ند. و چه بسا شاهان و حاکمانی که در جبهه‌ها‌ کشته شده‌اند. و وقتی جنگ به وسیله قدرتمندان آفریده ‏می‌شود، حق هم همین است که آن‌ها خود نیز در خط مقدم باشند و کشته شوند. ولی آن دوره‌ها گذشته است و صاحبان و ‏گردانندگان جنگ‌ها از دور نظارت می‌کنند و آدم‌های اشتباهی را به جنگ‌های اشتباهی در جبهه‌ها‌ی اشتباهی به جنگ آدم‌های ‏کاملا اشتباهی دیگری می‌فرستند.

یکی از اشخاص رمان “در غرب خبری نیست”، نوشته‌ی اریش ماریا رمارک، پیشنهاد منطقی بسیار خوبی می‌کند: “وزیران ‏و ژنرال‌های کشورهای در حال جنگ می‌بایستی در یک میدان، با شلوارهای کوتاه چسبان و مسلح به چماق به همدیگر حمله ‏کنند. هر کدام از آن‌ها زنده بماند، کشورش در جنگ پیروز شده است. چنین چیزی هم ساده‌تر است و هم بهتر از موقعی که ‏آدم‌های اشتباهی به جنگ همدیگر رفته‌اند‎.”

در جنگ‌های معاصر معمولا آن‌هایی می‌جنگند که ارتباط مستقیمی با جنگ ندارند. و همان‌ها هم قربانی می‌شوند، و نیز ‏آن‌هایی که اتفاقی بر سر راه جبهه‌ها‌ی جنگ قدرتمندان قرار گرفته اند و آتش از زمین و آسمان بر سرشان می‌بارد و زندگی و ‏هست و نیست‌شان نابود می‌شود‎.

‎*‎‏ برای اطلاع بیشتر در مورد بیت شعر:‏
https://www.zeit.de/2002/06/200206_stimmts_brecht.xm