ایران ۳۳۰سال پیش از نگاه یک جهانگرد

پزشک و جهانگرد آلمانی بیش از سه قرن پیش به ایران آمد. او زبان‌های فارسی و ترکی (زبان مادری پادشاهان صفوی) را آموخت. وی حدود پنج سال در ایران بود و پس از خروج از کشورمان مشاهدات خود را در کتابی پنج جلدی به تحریر در آورد.

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس، ۱۰ سال قبل از پایان حکومت شاه سلیمان صفوی، تجار ایرانی حاضر در اروپا پیشنهاد روابط تجاری با سوئد را با «کارل یازدهم» پادشاه وقت این کشور در میان می‌گذارند. به دستور او و در سال ۱۶۸۴ میلادی، هیأتی به سرپرستی «لودویک فابرتیوس» برای بررسی شرایط و رایزنی راهی ایران می‌شود.

حقوق‌دان دربار پیشنهاد می‌کند «انگلبرت کمپفر» به عنوان پزشک و منشی با این هیأت همراه شود.

پرتره «انگلبرت کمپفر»، یکی در جوانی و دیگری در اواخر عمر

کمپفر متولد سال ۱۶۵۱ در آلمان بود. در ۱۷ سالگی برای ادامه تحصیل به هلند می‌رود و سپس راهی لهستان می‌شود. پس از آن به سوئد نقل مکان می‌کند و به صورت اتفاقی با «ساموئل فن پفندورف» حقوقدان دربار آشنا می‌شود و مسیر زندگی‌اش تغییر می‌کند.

او در سال ۱۶۸۳ از طریق دریای خزر وارد ایران می‌شود و پس از دو ماه و دیدار از شهرهای رشت، قزوین، ساوه، قم و کاشان، خود را به پایتخت صفویه (اصفهان)‌ می‌رساند.

مدت اقامت کمپفر در اصفهان ۲۰ ماه ذکر شده است.

میدان نقش جهان اصفهان، تصویر شده در کتاب انگلبرت کمپفر

او از بدو ورود به اصفهان سعی کرد دو زبان فارسی و ترکی را فرا بگیرد و با توجه به اینکه پدرش کشیش بود، در این راه از «رافائل دومان» کشیش فرانسوی ساکن ایران بسیار کمک گرفت. او به واسطه فراگیری زبان فارسی و آشنایی با آداب و فرهنگ ایرانیان، از محبوبیت و اعتبار خاصی میان مردم و دربار برخوردار بود، تا جایی که به عنوان مترجم شاه سلیمان در مذاکرات با اروپایی‌ها حضور می‌یافت.

کمپفر پس از بیست ماه از حضور در سفارت سوئد انصراف داد و برای ادامه سفرهای خود با یک کشتی هلندی قرارداد بست تا به عنوان پزشک کشتی راهی هندوستان شود. اما مقدمات این سفر حدود یک سال طول کشید و یک سال دیگر به اقامت کمپفر در اصفهان افزود.

او در آخرین ماه‌های سال ۱۶۸۵ از راه تخت جمشید و شیراز خود را به خلیج فارس رساند. وی تمایل داشت هر چه سریع‌تر به هندوستان برسد، اما بنا بر دستور رؤسای هلندی خود مجبور شد دو سال و نیم در بندرعباس و جزیره هرمز بماند.

کمپفر سرانجام در سال ۱۶۸۸ از ایران خارج شد و به کشورهای هندوستان، اندونزی و ژاپن رفت و هشت سال بعد به موطن خود بازگشت.

او امیدوار بود پس از بازگشت به آلمان یادداشت‌های خود درباره سفرهای مشرق‌زمین را چاپ کند اما تا مدت‌ها موفق به این امر نشد تا اینکه سرانجام در سال ۱۷۱۲ توانست پس از هفده سال سفرنامه‌اش را چاپ کند.

کمپفر چهار سال پس از انتشار کتاب پنج جلدی خود در تاریخ ۲۴ اکتبر ۱۷۱۶ در سن ۶۵ سالگی درگذشت.

بخش‌های زیادی از جلدهای دوم و سوم و مجلدات اول و چهارم کتاب او به ایران اختصاص یافته است. کتاب کمپفر در سال ۱۳۵۰ شمسی به فارسی ترجمه شده است.

این پزشک و جهانگرد اروپایی در کتاب خود تصاویر بسیاری از اماکن و ابنیه ایرانی را تصویر کرده است. همچنین آداب و رسوم و طرز لباس پوشیدن ایرانیان را هم ترسیم کرده است.

۴۵ نقاشی توسط دستیار ایرانی او به نام «جانی» ملقب به فرنگی‌ساز کشیده شده است.

خوشبختانه این کتاب موجود است و اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود که در ادامه برخی از آن‌ها را مرور می‌کنیم:

نطر خوانندگان:

---

■ یکی از دفترها یا جلدهای پنجگانه که در باره ایران است با مقدمه والتر هینتس (۱۹۴۰) را زنده یاد کیکاووس جهانگیری به فارسی برگردانده است. این کتاب تا کنو ن سه بار یکی در ۱۳۵۰ از سوی انجمن آثار ملی، دو بار هم از سوی انتشارات خوارزمی (سالهای ۱۳۶۰ و ۱۳۶۳) در ۲۸۵ صفحه چاپ شده است. عکسهایی باارزشی که در این نوشتار هست، در چاپ انتشارات خوارزمی نیست، اما عکسهایی دیگری هست. چاپ انجمن آثار ملی را من ندیده‌ام.
بهرام خراسانی

---