هفتاد کتاب در یک کتاب

جمعه ١٦ ارديبهشت ١٣٨٤

نام كتاب: گذرگاه اندیشه و قلم
نویسنده: غفور میرزائی
ناشر: شرکت کتاب (لوس‌آنجلس)
تعداد صفحات: ٣٩٥ برگ

"کتاب گذرگاه اندیشه و قلم" در ٣٩٥ برگ با چاپی نفیس توسط شرکت کتاب در لوس آنجلس اخیرا (١٣٨٤) منتشر گردید. غفور میرزائی نویسنده کتاب، مجموعه‌ای از هفتاد و دو کتابی که در سال‌های اخیر انتشار یافته است را در یک مجموعه به علاقندان مسایل اجتماعی، تاریخی، سیاسی، فرهنگی، دینی، ادبی و خاطرات شخصیت‌های سیاسی ایران ارایه داده است. این کتاب را می‌توان گذر گاه آشنایی با محتوای هقتاد و دو کتابی دانست که نویسنده به معرفی آنها پرداخته است. با این ابتکار، نویسنده زمینه‌ای فراهم آورده است تا مشتاقان مطالعه اینگونه آثار و پژوهش گران با آشنایی مقدماتی با محتوای کتاب به سراغ اصل نوشته بروند. راهی که کار خواننده را آسان تر می‌کند.

شیوه‌ای که در نقد و معرفی کتاب‌ها متداول است در باره کتاب "گذرگاه اندیشه و قلم" عملی نیست. زیرا، معمولا هر کتاب تم واحدی را دنبال می‌کند که نقد ویررسی آن با پی گرفتن آنچه نویسنده، یا نویسندگان ارائه داده اند، با اشاراتی به برجستگی‌ها و کاستی‌های کتاب، دنبال می‌شود. این چارچوب در باره کتاب " درگذر گاه قلم و اندیشه" صادق نیست. غقور میرزایی در کتاب خود از هفتاد و دو مقوله متفاوت نوشته است که هر کدام پیامی متفاوت برای خواننده خود دارند. این امر کار نقد کتاب را دشوار تر می‌کند. زبرا این کار، نقد اندر نقد است. آنچه در این کتاب آمده است خود پیام کوتاه شده‌ای است از محتوای هفتاد و دو کتاب متفاوت.

اگر چه این مجموعه بطور عمده نقد کتاب‌های فارسی است، ولی نویسنده چند نقد وبررسی کتاب‌های که به زیان انگیسی در یاره ایران منتشر شده اند را نیز به این مجموعه افزوده است. از جمله کتاب "حکومت و جامعه در ایران" نوشته محمد علی همایون کاتوزیان، که مطالعه است در دو بخش در باره دولت وجامعه ایران از زمان قتل ناصرالدین شاه قاجار در سال ١٨٩٦ میلادی تا استقرار حکومت رضا شاه پهلوی در دهه ١٩٢٠، و همچنین تحلیلی است از قراداد ١٩١٩ و کودتای ١٩٢١در ایران. کتاب دیگر"امنیت در خاور میانه" با ویر استاری آگوستوس ریچارد نورتن، که خود مجموعه از چهارده مقاله با همکاری چهارده نویسنده ایرانی و غیرایرانی در باره مسئله امینت در منطفه خاور میانه است. کتاب " میراث استعمار" نوشته فرهنگ مهر در باره جزایر ابو موسی و تنب بزرک و کوچک در خلیج فارس را می‌توان نام برد.

کتاب‌های فارسی به ترتیبی که نویسنده آنها را طی چندین سال نقد و بررسی کرده است در کتاب چاپ شده اند. بطوری که این مجموعه با نقد و معرفی کتاب خاطرات علی امینی از مجموعه تاریخ شفاهی ایران، با ویرایشگری حبیب لاجوردی آغاز، و با نقد و بررسی کتاب "مشروطه ایرانی" نوشته ماشالله آجودانی پایان می‌یابد. نوبسنده در باره کتاب‌ها به یک اندازه ننوشته است. در حالیکه برخی از نقد‌ها از ده برگ تجاوز می‌کند یرخی دیگر در حد یک یا دو صفحه اکتفا شده است. ولی خارج از کوتاهی و بلندی نقدها، معرفی‌ها گویا و بیانگر محتوای کتاب‌ها است. افزون بر این ویژگی، میرزایی در مواردی که نظزش با محتوای کتاب‌های هم خوانی ندارد، یا آنها را با فاکت‌های تاریخی مغایر می‌داند، ضمن معرفی کتاب، به تجزیه و تحلیل‌های نسیتا طولانی آن آثار پرداخته و با ارایه فاکت‌های جدید نظر نویسنده را به چالش کشیده است. از جمله می‌توان به نقد نویسنده در باره دو کتاب پر سر و صدای" تولدی دیگر" نوشته شعاع الدین شفا، و" معمای هویدا" نوشته عباس میلانی اشاره کرد که غفور میرزایی بلند ترین نقد‌های خود را به آن‌ها اختصاص داده است. از میان نقد‌های سیاسی که بسیار در خور توجه است، بررسی کتای "دوخاطره از زندان، در میهمانی حاجی آقا و داستان یک اعتراف" نوشته دکتر حبیب الله داوران و دکتر فرهاد بهبهانی است. کتاب مذکور شرح حالی است از چگونگی زندانی شدن نویسندگان آن که دو تن از نزدیکان مهندس بازرگان بودند در جمهوری اسلامی یه قصد پرونده سازی علیه بازرگان و نیروهای ملی و مذهبی. غفور میرزائی در این مجموعه از یک سو به بررسی‌های تاریخی نوشته‌های دست اول و ارزنده‌ای چون "نامه دوستان" گرد آوری دکتر محمود افشار، به کوشش ایرج افشار می‌پردازد، و از دگر سوی با بررسی کتاب‌هایی مانند "در میهمانی حاجی آقا" به عمق فاجعه‌ها انسان ساخته و درد و رنج‌هایی که شکنجه گران دین باور جمهوری اسلامی برای حقظ نظام به هر قیمت به افراد وارد می‌کنند، سخن گفته است. بدین ترتیب میرزایی به کار خود غناعت بخشیده طیف وسیعی از علاقمندان به خواندن کتاب را راضی می‌کند. به عبارت دیگر خواننده به جای خواندن کتاب‌های طولانی می‌تواند از میان هفتاد و دو اثری که میرزائی آنها را بررسی کرده است نوشته مورد علاقه خود را بیابد و در مدت کوتاهی با محتوای کتاب آشنایی پیدا کند. من مطالعه این کتاب را به علاقمندان مسایل تاریخی، سیاسی و ادبی توصیه می‌کنم.

بی مناسبت نیست که چند جمله‌ای نیر در باره نویسنده بیافزایم. غفور میرزایی انسانی است با استعداد چند گانه، بسیار پر انرژی و فعال. ویژگی که در کمتر افرادی یافت می‌شود. او نویسنده ، شاعر و نقاش است. تاریخ و ادبیات ایران را خوب می‌شناسد وسالیان درازی است که عضو پر کار و دائمی نشریات وزین و پر باری مانند "ره آورد" و " پیام آشنا" است. در عین حال میرزایی تحلیل گر سیاسی مسایل ایران و جهان است. او خوب می‌نویسد، خوب سخنوری می‌کند و از نظر سیاسی انسانی مدارا گر، شریف، و مدافع پر تلاش دمکراسی است. در کنار همه اینها او بازرگانی موفق، پر کار، خیر اندیش ، سخاوتمند و خوش مشرب است. اما همه آنچه نوشتم به رشته تحصیلی او مرتبط نیست. تحصیلات دانشگاهی میرزایی در رشته کشاورزی و حوزه تخصصی او حشره شناسی و حفظ نباتات است. تا زمانی که در ایران بود، یعنی اوایل سال ١٣٥٥، پیشه اصلی او پژوهشگری در"انستیتوی بررسی آفات و بیماری‌های گیاهی" و در عین حال، استاد مدعو در دانشکده‌های کشاورزی اهواز و کرج بود. علی رغم موفقیت چشم گیر در کار تحصیلی و تخصصی خود، استعداد چند بعدی و علاقه مفرط اواز دوران نوجوانی به مسایل سیاسی، ادبی، تاریخی، سر انجام او را به پژوهشگری در این حوزه‌ها کشاند. کتاب اخیر یکی از آثار اودر این زمینه‌هاست. پیش از این، میرزایی کتاب دیگری در زمینه تاریخ ایران و دلایل عقب ماندگی آن زیر عنوان "فردا در اسارت دیروز" به چاپ رساند. افزون بر آن، از میرزایی سه دفتر شعر و بیش از پانصد مقاله کوتاه و بلند به چاپ رسیده است.
پایان
پنجم مه ٢٠٠٥