«خشکسالی بزرگ می‌آید»

سال‌هاست که رسانه‌ها و مراکز علمی-پژوهشی دنیا درباره پدیده تغییرات اقلیمی (Climate Change) هشدار می‌دهند و بسیاری از کشورها نیز سعی کرده‌اند خود را با آن وفق دهند اما به نظر می‌رسد مدیریت کشور ما هنوز بحران را به طور دقیق درک نکرده است، بحرانی که بیش از جنگ و تهدیدهای نظامی ایران را تهدید می‌کند و در کمتر از ۳۲ سال ۷۰ درصد ایران را غیرقابل سکونت خواهد کرد! ایران بیش از ۵۰ درصد از منابع تجدیدناپذیر زیرزمینی آبی‌اش را استفاده کرده است.

در کنار بحران‌های اقتصادی و سیاسی که خاورمیانه را در شورش‌ها و انقلاب‌ها فروبرده است، بحران آب نیز جزو عوامل مهم شمرده شده است که در سال‌های آتی نیز نقش مهمتری خواهد داشت. با جدی‌تر شدن تاثیرات تغییرات اقلیمی که خشکسالی بی‌سابقه‌ای را در پی داشته، مهاجرت گسترده از جمعیت جویای کار ناراضی از شهرهای کوچک کشاورزی به شهرهای بزرگ را تشدید خواهد کرد. اتفاقی که در سوریه با مهاجرت ۱٫۵ میلیون نفر از مناطق متاثر از خشکسالی به حومه دمشق رخ داد.

ایران از نظر تولید گازهای گلخانه‌ای رتبه هفتم جهان را داراست. آلودگی گسترده شهرهای ایران و پدیده inversion درماه‌های سرد سال و گسترش غیر علمی و کم بازده کشاورزی با استفاده از کودهای نیتروژنی که در ترکیب باآلودگی‌های صنعتی و ترافیکی می‌توانند به شدت در آب و هوای منطقه تاثیر بگذارند، ایران را در کام غول خشکسالی فرو برده است.

استان تهران با مصرف روزانه ۱۶٫۲ میلیون لیتر بنزین بیش از کشور لهستان با ۴۰ میلیون جمعیت و ترکیه با ۸۰ میلیون نفر جمعیت مصرف بنزین و آلایندگی دارد! در حوزه مصرف آب نیز فقط در استان تهران از ۸۵۰ میلیون متر مکعب مصرف آب بیش از دو سوم یعنی ۷۰ درصد آن بازیافت نمی‌شود و از بین می‌رود!

به گزارش ایندیپندنت، نتایج تحقیقات امپریال کالج لندن، نشان داده است که علت اصلی آلودگی بی‌سابقه سال ۲۰۰۰ میلادی اروپا استفاده چندین دهه کودهای نیتروژنی و آمونیاک در کشاورزی کشورهای اروپایی بود. آلودگی گسترده‌ای که تحقیقات بعدی نشان داد اثرات زیست محیطی‌اش باعث خشکسالی در کشورهای دوردست شد. خشکسالی بی‌سابقه در هندوستان که زندگی ۱۳۰ میلیون نفر را در تنگنا قرار داد نتیجه مستقیم آن آلودگی گسترده زیست محیطی در اروپا بود.

نگاه محافظه‌کارانه و اشتغال‌زایی به کشاورزی سنتی و غیرعلمی هنوز روند تغییرات اساسی در کشاورزی ایران را بسیار کند و نامتناسب با هجوم خشکسالی و تغییرات اقلیمی پیش می‌برد و عملا فرصتی برای تدبیر باقی نمانده است.

دریاچه ارومیه که صدها هزار سال نگین فیروزه‌ای ایران بود، عملا در اثر سو مدیریت و فقدان مدیریت استراتژیک از بین رفته است و خشکسالی را علت اصلی آن معرفی می‌کنند که باید متوسل بر آسمان شد برای نجاتش.

افزایش ۳۰۰ درصدی سطح زیرکشت با راندمان پایین ۳۵ درصد از ۱۵۰ هزار هکتار در سال ۵۸ به ۴۵۰ هزار در سال ۸۵ و حفر ۲۴ هزار حلقه چاه غیرمجاز و ۴۰ سد در حوزه دریاچه خیانتی بود که فقدان مدیریت استراتژیک در حق ایران و آیندگان این سرزمین مرتکب شده است.

قنات‌های ایران با قدمت بیش از ۲۷۰۰ سال ابتکار شگفت نیاکان ما بوده‌اند و مدیریت آبی پهنه گسترده ایران زمین را بر عهده داشته‌اند و به عنوان شاهکارهای آبی جهان توسط یونسکو ثبت شدند. البته این شاهکارهای نیاکان ایران زمین در اثر حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق از بین رفتند!

وقت آن رسیده است ما با نظام علی و معلول حاکم بر خلقت آشتی کنیم و از یافته‌های ارزشمند مراکز علمی دنیا استفاده کنیم و خود نیز واحدهای R & D را در نهاد و وزارت خانه‌ها فعال کنیم.

خشکسالی در عصر تغییرات آب و هوایی بیش از آنکه علت باشد خود معلول فجایع زیست محیطی بشری است.

در بی‌خبری مدیران دولتی کشور ما، سالهاست که ارتباط مستقیم کشاورزی سنتی و غیرعلمی و استفاده گسترده از اندوکرین و کودهای نیتروژنی و ترکیب آنها با آلودگی‌های ترافیکی و صنعتی که باعث بروز خشکسالی و تغییرات اقلیمی می‌شود، اثبات شده است. یکی از دلایل مهم آلودگی شهرهای غیرصنعتی نیز همین ترکیب هولناک است.

کنترل آلودگی هوا در اثر صنایع فرسوده، جایگزینی تولید خودروهای فسیلی با خودروهای برقی و هیبریدی و مدرن سازی کشاورزی تنها راه مقابله با اژدهای خشکسالی و تغییرات اقلیمی است! کشورهای فرانسه، انگلستان، چین و نروژ خودروهای فسیلی را به تدریج در سال ۲۰۲۵ از رده خارج خواهند کرد. فروش خودروهای الکتریکی در آمریکا رشد چشمگیری داشته است و به ۳۰ درصد رسیده است.

وقت آن رسیده است که Horticulture یا همان «دانش نوین مدیریت کشت گیاه و محصولات کشاورزی» که با همکاری start-upهای کشورهای پیشرفته از جمله هلند با بخش کشاورزی به وجود آمده است، وارد ادبیات مدیران ارشد کشور ما شود.

شاید پیش‌بینی مالتوس در قرن ١٨ میلادی و تئوری او مبنی بر عدم توازن تولید غذا و رشد جمعیت در مورد کشورهای اروپایی نادرست بود اما در اغلب کشورهای خاورمیانه در شرف به واقعیت نشستن است.

مصر نیز به عنوان یکی از مهمترین کشورهای منطقه و خاستگاه یکی از مهمترین تمدنهای بشری تا سال ۲۰۵۰ با فاجعه آبی هولناکی مواجه خواهد بود. جمعیت مصر هر سال یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر افزایش می‌یابد ولی سهم آبی آن ۵۵ میلیارد متر مکعب ثابت است. در سال ۲۰۵۰ سرانه آبی آن به کمتر از ۳۶۰ متر مکعب خواهد رسید، در حالیکه خط فقر آبی جهان ۱۰۰۰ متر مکعب در سال است! عمق فاجعه پیداست.

جانمایی فاجعه بار صنایع وابسته به آب ایران

بسیاری از صنایع وابسته به آب از جمله فولادسازی و صنایع کاشی و سرامیک در قلب مناطق خشک و کویری ایران قرار گرفته‌اند که حجم بالایی از آب شیرین کشور را می‌بلعند. چین، ژاپن، هند و ایالات متحده آمریکا مهمترین تولید کننده و صاردرکننده فولاد دنیا می‌باشند و بدون استثنا همه صنایع فولادی این چهار کشور در سواحل دریا جانمایی شده‌اند تا نیاز به آب شیرین را به حداقل برسانند. حتی ۹۰ درصد صنایع فولادی هند در سواحل غربی و شرقی این کشور قرارگرفته‌اند!

همچنین جای شگفتی است که قطب تولید صنایع کاشی و سرامیک ایران در قلب کویر ایران و استان یزد واقع شده است و هم اکنون ۴۲ کارخانه عظیم در قلب کویر ایران حجم انبوهی از آب شیرین کشور را می‌بلعند. این حجم از سو مدیریت و نگاه قومی و قبیله‌ای که هستی ایران را فدای مصلحت‌های منطقه‌ای مدیران کرده است، جای شگفتی دارد. این در حالی است که استان‌های ساحلی ایران از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر که بهترین موقعیت برای تولید و صادرات صنایع وابسته به آب از جمله فولاد و کاشی و سرامیک را داشته‌اند، جزو محرومترین نقاط ایران از نظر توسعه صنعتی هستند!

برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک سایر کشورها

عربستان سعودی که همواره مورد تمسخر مدیران کشور ماست، رقم خیره‌کننده ۵۰۰ میلیارد دلار برای إیجاد تکنولوژی‌های سبز نوین و پنل‌های خورشیدی در فضایی به وسعت ۲۶ هزار کیلومتر مربع سرمایه‌گذاری کرده است تا جایگزین سوخت‌های فسیلی کند. عربستان سعودی هم اکنون بزرگترین و مدرن ترین تاسیسات آب شیرین کنی منطقه را دارد و اخیرا قراردادی به ارزش ۷٫۲ میلیارد دلار با BNP Paribas امضا کرده است تا ۹ مرکز بزرگ دیگر را در کرانه دریای سرخ راه اندازی کند.

امارات متحده عربی با تخصیص ۱۶۳ میلیارد دلار سرمایه گذاری عظیمی انجام داده است تا سال ۲۰۵۰ میلادی بیش از ۵۰ درصد نیاز انرژی‌اش را از منابع تجدیدپذیر تامین کند. سرمایه گذاری در منابع انرژی تجدیدپذیر یعنی هم کاستن از هزینه‌های انرژی‌های گران قیمت فسیلی و کاستن از آلودگی و اثرات هولناک تغییرات اقلیمی از جمله خشکسالی است که هستی کشورهای خاورمیانه را نشانه گرفته است. همچنین امارات تسهیلات ویژه‌ای برای استفاده از خودروهای الکتریکی و رسیدن به چشم‌انداز شهر بدون-کربن (carbon-free) اعمال کرده است.

در کره جنوبی تدوین و اجرای توسعه بدون کربن و سبز در سال ۲۰۰۸ هماهنک با دغدغه‌های زیست محیطی و با هدف کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و مقابله با چالش تغییرات اقلیمی تصویب و در دست اجرا قرار گرفت. براساس این طرح تا سال ۲۰۲۵ کره جنوبی جزو 5 کشور اول دنیا درصنایع و تکنولوژی‌های سبز قرار می‌گیرد و همزمان قراراست شغل‌های مرتبط با تکنولوژی‌های سبز ایجاد شود.

سنگاپور نیز طرح مبارزه با تغییرات اقلیمی را از سال ۲۰۰۵ آغاز کرده است. تقریبا همه ۱۶۵۰ برج و ساختمان‌های بزرگی که از سال ۲۰۰۵ تا کنون ساخته شده‌اند براساس انرژی‌های سبز ساخته شده‌اند . براساس سند چشم انداز ۲۰۳۰ میلادی سنگاپور ۳۵ درصد منبع انرژی‌های شهری و حمل و نقل باید انرژی‌های نو و تجدیدپذیر باشد و ۸۰ درصد ساختمان‌ها باید گواهینامه سبز دریافت کنند.

هلند، الگوی توسعه کشاورزی

کشور هلند و مدیریت خیره‌کننده آن را می‌توان از عجایب دنیای مدرن نامید. کشور کوچک هلند ۴۱ هزار کیلومتر مربع که یک چهلم وسعت ایران است با بهره گیری از تکنولوژی فوق پیشرفته کشاورزی و صنعتی‌اش دومین صادرکننده مواد غذایی دنیا بعد از آمریکاست. راندمان تولید محصولات کشاورزی هلند فاصله خیره کننده‌ای با کشورهای پیشرفته حتی آلمان و آمریکا دارد!

هلندی‌ها در سال ۲۰۰۰ میلادی با شعار «تولید محصول دوبرابر با استفاده از نصف منابع انرژی و آب» جنبشی را آغاز کردند که با بهره گیری از شرکت‌های دانش بنیان و start-up‌های کشاورزی صنایع غذایی پیشرفته خود را بسیار پیشرفت تر کردند. هلند سالانه ۷۹ میلیارد دلار - تقریبا ۲ برابر صادرات نفتی ایران - محصولات غذایی و کشاورزی صادر می‌کند و علی رغم وسعت بسیار کوچکش از آلمان و فرانسه و چین و ژاپن بسیار جلوتر است.

کافی است راندمان تولید گوجه فرنکی در هلند را با چین مقایسه کنیم. هلند در هر مایل مربع ۱۴۴۰۰۰ تن گوجه فرنکی تولید می‌کند درحالیکه این رقم برای چین ۳۸۶۰ تن در هر مایل مربع است که ۳۸ برابر بیشتر است. دانشگاه WUR هلند که مغز متفکر پشت نوآوری‌های کشاورزی است به ده‌ها کشور مشاوره ویژه ارایه می‌کند که البته کشور ما جزو آنها نیست!

بنابراین برای نجات ایران از خشکسالی حتی نیاز به توقف کشاورزی نیست و فقط کافی است از الگوی توسعه کشورهایی مثل هلند پیروی کرد.

ایران امروز که در اختلافات سیاسی و جناحی غرق شده است از خطر واقعی که کیان و هستی‌اش را بیش از هر چالش داخلی و حتی خطر حمله نظامی خارجی بیشتر تهدید می‌کند، عمیقا غفلت کرده است. ایران امروز باید شعار «Big drought is coming» یعنی «خشکسالی بزرگ می‌آید» را بر همه شعارهایش الویت دهد و همه امکانات کشور را با نگاهی آینده نگر معطوف دشمن بزرگ خشکسالی کند که از مرزهایش گذشته است و شهرهایش را یکی پس از دیگری با بی‌رحمی در می‌نوردد.