به بهانه توئیت‌های زنجیره‌ای نیکفر
در تاریخ‌پژوهی فیلسوفان
مزدک بامدادان
 |
زمان برای خواندن: ۱۲ دقیقه
آدمی هنگامی که سالیانی دراز را به کاری می‌پردازد، اندک‌اندک بخشی از آن «کار» می‌شود و به جهان همیشه از دریچه کار روزانه خود می‌نگرد. هنگامی که توئیت‌های نیکفر درباره ایران و تاریخ آن را خواندم، خود را پرسیدم آیا باید در اینباره چیزی نوشت یا نه، چرا که ستیز با ایران و پیشینه و بنیاد آن از گفتمانهای بنیادین چپ کهنه‌اندیش است و داستانی است که سر دراز دارد و نمی‌توان همیشه و همه‌جا به انبوه سخنانی از این دست پاسخ داد. کار من ولی چنانکه بسیاری از خوانندگان اکنون می‌دانند، پزشکی است و در همین نگاه پزشکانه مرا واداشت که به نیکفر و توئیت‌هایش از نگرگاهی دیگر بنگرم.
اگر گفتمان «انترناسیونالیستی-ضدامپریالیستی» را با یک بیماری یکی بگیریم، خواهیم دید که هم فراگیر است و هم واگیردار، به دیگر سخن می‌توان از یک اپیدمی در میان اندیشه‌پردازان ایرانی، بویژه در میان آن دسته از ایشان که در رسانه‌های بزرگ و پرشنونده سرگرم به کارند، سخن گفت. پس برآن شدم که برای واکاوی این اپیدمی مرگبار از شیوه «مورِدکاوی»[۱] بهره بجویم. مورِدکاوی در پزشکی در راستای پیش‌آموزی[۲] به‌کار می‌رود، برای نمونه به هنگام گفت‌وگو درباره یک بیماری ویژه، نمونه‌ای از آن با همه نشانه‌هایش به پرسشگران شناسانده می‌شود. پس همانگونه که از نام این نوشته پیدا است، نیکفر و سخنانش تنها بهانه‌ای هستند برای واکاوی دوباره و چندباره یکی از بیماریهای بدخیم جنبش آزادیخواهی مردم ایران.
نیکفر در توئیت‌های زنجیره‌ای خود گناه جنگ‌ها و بدبختی‌های خاورمیانه را به گردن کتاب‌های درسی آن کشورها می‌اندازد، که سخنش بی‌کم‌وکاست درست است. آنچه که شگفت‌انگیز است، این است که او برای ریشه‌یابی جنگهای دهه نود، به سراغ کتاب‌های دهه چهل می‌رود. کسانی که در میانه دهه چهل کلاس پنجم (۱۲-۱۱ ساله) بودند، امروز بالای ۶۵ سال دارند، آیا جنگهای امروز خاورمیانه را این فاشیست‌های ۶۵ ساله بر سر نژاد آریا به راه انداخته‌اند، یا اسلام‌گرایانی که کتاب‌هایشان در این چهار دهه پس انقلاب «دوبُنی» و دزدیده‌شده نیکفر به‌خورد جوانان ایرانی داده می‌شود؟ گذشته از آن، انگاشت «کوچ آریائیان» تا همین دو دهه پیش پذیرفته‌شده‌ترین انگاشت تاریخی بود. من نمی‌دانم چرا باید در سال ۱۳۹۸ استخوان نویسندگان آن کتاب را – که چیزی جز داده‌های دانشگاهی آن روزگار را ننوشته بودند – از گور بیرون کشید و بر آن آتش افکند؟
نیکفر آنگاه نخست گزاره‌ای را که گنگ و درنیافتنی است فرومی‌نویسد و سپس خود از آن برمی‌آشوبد: «ایران را اقوام آریایی بنیان گذاشتند». این گزاره می‌تواند به یک اندازه درست یا نادرست باشد، چرا که واژه «ایران» اندریافت‌های گوناگونی از اسطوره گرفته تا دولت‌ملت مدرن را دربرمی‌گیرد. چنین برخوردی از کسی که دستکم آکادمی را می‌شناسد و سالیان بسیار درازی را در آن به‌سر برده، بسیار شگفت‌آور است و تنها می‌تواند نشانگر نگاه ایدئولوژیک او باشد. دیگر داده‌های او درباره تاریخ ایران – بویژه بخش باستانی آن – نیز چنان نادرست و پَرت‌اند، که هر دانشجوی سال نخست تاریخ را نیز به اندیشه وامی‌دارند. با اینهمه نیکفر تاریخدان نیست و بر او نمی‌توان برای گفتن سخنانی چنین بی‌پایه خرده گرفت، ولی او که همه جا خود را «فیلسوف» می‌نامد، آیا نباید بداند هگل درباره همین آریائیان چه گفته است؟ آیا چشم‌داشت بزرگ و بی‌جایی است که از «فیلسوف» بخواهیم، دستکم فلسفه را درست بخواند و بداند؟ او اگر از سخن بالا برمی‌آشوبد – سخنی که اگر واژه ایران را با یک ساختار فراگیر سیاسی یکی بگیریم چندان هم نادرست نیست - پاسخ هگل را چه خواهد داد که گامی نیز فراتر می‌نهد و می‌نویسد:
«ما تازه با امپراتوری پارس پای در پیوستار تاریخ می‌نهیم. پارسیان نخستین قوم تاریخی هستند، پارس نخستین امپراتوری از میان رفته تاریخ است»[۳]
نیکفر درست می‌گوید: «فکر آزادی و صلح، نیازمند ساختارشکنی جعلیات تاریخی است» و من این سخن او را به گوش جان می‌نیوشم، که خود در نوشته‌های پر شمار خویش و به‌ویژه در کتاب «مغاک تیره تاریخ» کاری جز این نکرده‌ام. ولی بد نیست نیکفر خود نیز در این راستا نخست از آن تاریخی آغاز کند که به‌دست بی‌بی‌سی و رادیو مسکو نوشته شده است و در کنج اندیشه بازماندگان چپ روسوفیل خانه‌گزیده و به‌در نمی‌شود، واگرنه تاختن به تاریخی که هیچ پشتیبانی ندارد و رسانه‌های امپریالیستی و رژیم ولایت‌فقیه و چپ ایران‌ستیز هم‌صدا و هم‌نوا بر آن می‌تازند، هنری نیست که بتوان این‌چنین بر آن بالید.
من خواسته و دانسته از پرداختن به تک‌تک گفته‌های نیکفر درباره تاریخ ایران و کیستی ایرانی می‌پرهیزم، چرا که آنها را چنان سُست و بی‌پایه و ستیزه‌جویانه می‌بینم که خردمند به‌راستی با خواندنشان انگشت شگفتی به‌دندان می‌گزد. شاید تنها این نوشته بسنده باشد که بدانیم نام ایران و پیوستار تاریخی و فرهنگی این سرزمین به کدام گذشته‌های دور می‌رسد:
من، پرستنده مزدا خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که نژاد از ایزدان دارد، پسر پرستنده مزدا خدایگان اردشیر، شاهنشاه ایران و انیران که نژاد از ایزدان دارد، نَوه خدایگان بابک شاه، فرمانروای ایرانشهر (اِرانشهر خودای) هستم.
نگاه ایدئولوژیک و ستیزه‌جویانه نیکفر را یک لغزش فرویدی[۵] لو می‌دهد، آنجا که از «پهلوی دوم» سخن می‌گوید. آیا نیکفر هنگام سخن گفتن از فتحعلی‌شاه و شاه اسماعیل هم از آنان با نام «قاجار دوم» و «صفوی اول» یاد می‌کند؟ به‌کاربردن واژه‌ای که ساخته رژیم ولایی و پرداخته بی‌بی‌سی است، اگر نشان از نمود ایرانی مونارکوفوبیا که همان پهلوی‌هراسی است نباشد، نشان چیست؟ هراسی زَهره‌شکن که حتا نام محمدرضا شاه را هم برنمی‌تابد!
به گمانم ولی پرارج‌ترین بخش در این مورِدکاوی نگاه او به پیدایش اسلام است. به نگر می‌رسد نیکفر جسته و گریخته از اینجا و آنجا چیزهایی را درباره پژوهش‌های بازنگرانه شنیده و خوانده و خواسته است آنها را در ستیزه‌گوئی[۶] خود بگنجاند. بر بیشتر خوانندگان نباید پوشیده باشد که من خود یکی از پژوهشگران این پهنه و از نخستین کسانی هستم که آنها را در رسانه‌های پارسی‌زبان شناساندم[۷] و برآنم که گفت‌وگو درباره خاستگاه اسلام در پیوند با فاشیسم آریائی چنان پرت و بی‌جا است که نیاز به پاسخگوئی ندارد. همین اندازه باید به فیلسوف نازنین گوشزد کرد که بیرونی بودن اسلام را ایران‌گرایان نیآفریدند، این دبیران و تاریخ‌گزاران دربار عباسی – یعنی پدران و پیشوایان دوستان نویافته و «نواندیش» ایشان – بودند که با نوشتن سیره‌ها و تاریخ‌ها به این پنداشت نادرست دامن زدند.
از این ولی اگر بگذریم، واژه‌واژه سخن نیکفر درست است، آنجا که می‌گوید «بیرونی کردن، ناتوانی در انتقاد از خویش است» نیکفر این را بسیار خوب دریافته است و از همین رو نخست دست به اهریمن‌سازی از ایراندوستی می‌زند و آن را نژادپرستی و فاشیسم می‌نامد، و آنگاه برای فروکوفتنَش، آن را «بیرونی» می‌کند و می‌نویسد: «برلین، زادگاه اصلی ناسیونالیسم ایرانی است». بدینگونه چپ انترناسیونالیستی که نمی‌تواند گناه سترگ خود در تیره‌روزی ایرانیان را بپذیرد و از خود «انتقاد» کند، به‌ناچار گورهای کهنه دهه چهل را می‌شکافد و نه تنها گناه سیه‌روزی ایرانیان، که جنگهای سرتاسر خاورمیانه را بر گردن نازک ناسیونالیسم پندارینی می‌افکند که تازه آن هم «بیرونی» است و در برلین پدید آمده است. با چنین ژرفایی از کینه کور به ناسیونالیسم ایرانی، به گمانم کاری بس بیهوده خواهد بود اگر به فیلسوف ارجمندمان گوشزد کنیم، پدر ناسیونالیسم مدرن ایرانی میرزا فتحعلی آخوندزاده ۵۵ سال پیش از به‌روی کار آمدن نازی‌ها چهره در خاک تفلیس درکشید!
در پایان ولی باید سرانجام به این پرسش نیز پاسخ داد که پافشاری روزافزون بازماندگان گفتمان «انترناسیونالیستی-ضدامپریالیستی» بر ستیز با تاریخ و فرهنگ ایرانزمین ریشه در چه و کجا دارد؟ راستی را چنین است که جنبشی سرگشته‌تر و گیج‌تر از چپ ایرانی را در میان کمتر مردمانی بتوان یافت. چپ انترناسیونالیستی که می‌خواست همه مرزها را در جهان از میان بردارد، هنگامی که به ایران می‌رسید به‌ناگاه به‌یاد «حق ملل در تعیین سرنوشت» می‌افتاد و خواهان آفریدن مرزهای نو می‌شد. چپی که هواداران یکپارچگی ایران را «پرستندگان خاک و خون» می‌نامید، به جدائی‌خواهان نژادپرست که می‌رسید، به بهانه «دفاع از حقوق خلق‌های تحت ستم» برآن بود که مردمانی «هم‌خون»، حق آن را دارند که بخشی از یک «خاک» را از دیگر بخش‌های آن جدا کنند و پرچم خویش را بر آن برافرازند. از آن گذشته چپ ایرانی «مبارزه بی‌امان با امپریالیسم جهانخوار»، «همبستگی با پرولتاریای جهان»، «نبرد برای رسیدن به سوسیالیسم» و شعارهایی دیگر از این دست را بر پرچم خود نوشته بود. همزاد دیگر چپ مارکسیستی اسلام انقلابی بود که آن نیز «مبارزه با استکبار جهانی»، «حمایت از مستضعفین جهان»، «نبرد برای رسیدن به جامعه عدل علی» و چندین آرزوی خام دیگر از این دست را بر دیوارهای شهر نگاشته بود. از آن همه آرمانهای اسلامی چیزی برجای نماند و از این رو رژیم ولایی برای آن که ورشکستگی همه‌سویه خود را نهان کند، به هزینه‌ای گزاف هنوز هم حجاب را بر سر زنان ایرانی می‌کوبد.
سرنوشت گفتمانهای ایدئولوژیک کمابیش به یک جا می‌رسد. همانگونه که اسلامی بودن رژیم ولایت فقیه تنها در حجاب است که نمود پیدا می‌کند، از همه آرمانهای انترناسیونالیستی چپ ورشکسته‌ای که در دامان امپریالیسم جهانخوار پناه جسته و یا به بورژوازی و یا به خرده بورژوازی شهری پیوسته و همبستگی پرولتری را به باد فراموشی سپرده است و در رسانه‌های امپریالیستی کارمی‌گزارد نیز، تنها میهن‌ستیزی بر جای مانده است.
ناسیونالیسم ایرانی اندیشه پیشتاز دو جنبش پرشکوه – جنبش مشروطه و جنبش نفت – بوده است و ایران نوین پساقاجاری کارنامه درخشان این گفتمان است. در برابر آن چپ ایرانی (با همه انسان‌های میهن‌دوست و ایران‌گرائی که در درون آن بودند) دستکم در میان هم‌نسلان من، پیش و بیش از هر چیز یادآور ویرانگری و ترور و همکاری با واپسمانده‌ترین و تبه‌کارترین نیروی اجتماعی ایران است.
در همسنجی میان دست‌آوردهای ناسیونالیسم ایرانی و چپ انترناسیونالیست-ضدامپریالیست کدام یک سربلند بیرون می‌آیند؟ پاسخ به این پرسش، ریشه و چرائی کینه بی‌مرز چپ کهنه‌اندیش به همه نمادهای فرهنگ و تاریخ و کیستی ایران را به نیکی نشان می‌دهد.
خداوند دروغ، دشمن و خشکسالی را از ایرانزمین بدور دارد
مزدک بامدادان
mbamdadan.blogspot.com
.(JavaScript must be enabled to view this email address)
————————————————-
[1] Kasuistik
[2] Propädeutik
[3] Georg Wilhelm Friedrich Hegel: Vorlesungen über die Philosophie der Geschichte - Kapitel 8, dritter Abschnitt, Persien, Verlag von Philipp Reclam jun. Leipzig
[۴] سنگ‌نوشته شاپور یکم در کعبه زرتشت
[5] Freudian slip
[6] Polemic
[۷] همین پنجشنبه گذشته میهمان و سخنران سمپوزیون بین‌المللی پژوهشکده اناره درباره انگاشتهای نوین اسلام‌شناسی بودم، که در آن پژوهشگرانی از بیش از ۱۰ کشور جهان سخنرانی داشتند.
■ جناب دکتر بامدادان شما در چند جای همین یادداشتتان، دکتر نیکفر را در معرض ابتلا به بیماری، توصیف کرده‌اید. حتما آقای نیکفر به موقع، پاسخ شما را خواهند داد. اما اجازه بدهید خاطر مبارک شما را به نکاتی جلب کنم:
۱ـ کتاب پنجم ابتدایی، فقط در دهه چهل به دانش‌آموزان تحمیل نشد. این کتاب از اوایل دهه چهل تا سال ۱۳۵۷، کتاب تاریخ دبستان بود. آیا در واکاوی بالینی خود، تجدیدنظر میفرمایید؟
۲ـ تویسنده کتاب تاریخ دبستان، هرگز مورخ نبود، او یکی از پیشتازان پُرپَکانی! رژیم پهلوی بود.
۳ـ مورخ آگاه، هرگز فرضیه (انگاشت) پژوهشی را دستاویز پرپکانی نمی‌کند. اما نویسنده (و نه نویسندگان) آن کتاب، سرنشناس و پانشناس، به شیوه همه پرپکانیکاران، فرضیات پژوهشی محافل آکادمیک را به خورد طفلان دبستانی داد. آیا حاضرید در نتایج واکاوی بالینی خود تجدید نظر کنید؟
۴ـ شما در مغاک تیره تاریخ، به یاد بیاورید چه نقدی بر نویسنده/ نویسندگان تاریخ طبری وارد کرده بودید؟ یادتان می‌آید درباره جنگ زنجیر (ذات السلاسل) چه چیزی گفتید؟ او را متهم کردید که هر چه به دستاش رسید را نباید میآورد. در حالی که، طبری یا نهاد طبری، این اطلاعات را که در یک دوره سیصدساله از اقبال و پذیرش غالب برخوردار بود نقل کردند. چطور درباره نویسنده کتاب پنجم دبستان میفرمایید «تا همین دو دهه پیش پذیرفته‌شده‌ترین انگاشت تاریخی بود»؟ طبری حق نداشت، اما دکتر خانلری ادیب و نه تاریخدان، حق داشت؟
و اما نکته مهم دیگری را نیز اجازه میخواهم بگویم. شما فرمودید شغل کنونیتان، لابد متناسب با تحصیلات سالیان گذشته، پزشکی است. بسیار خوشوقتم از آشنایی با شما. اما برایم این سوال باقی است، به چه دلیلی گروه اناره به شما اجازه می‌دهد که پا به محفلشان بگذارید و حتی در آنجا سخنرانی کنید؟ آیا مناسبتی جز ترجیحات آکادمیک در میان است؟ وگرنه چرا باید یک پزشک وارد محفل مورخان و زبانشناسان و ... شود؟ آیا شما تحصیلات در خوری در زمینههای زبانشناسی تاریخی، مطالعات اسلامی و ... هم داشتهاید؟ در غیر اینصورت، مگر آنجا هم مثل ایران است که هر کس با ملاحظاتی غیر از ملاحظات آکادمیک وارد چنین محافلی شود؟ این را گفتم، به‌ویژه از آن رو، که در گروه اناره، هر یک از نویسندگان اصلی، دست کم به چند زبان باستانی و عربی و لاتین آشنایی دارند. غیر از این، آنان در زمینههای تاریخ و باستانشناسی نیز درسخوانده و اندیشهورزیدهاند، شما در همان مغاک تیره تاریخ، نشان دادید که فاقد آشنایی ژرف با متون کلاسیک دوره اسلامی هستید، چون حتی قادر نبودید به اصل تاریخ طبری مراجعه کنید، بلکه از روی ترجمه آن را نقد کردید و به همین خاطر، نوشته شما در مغاک، چیز یجز یک پاورقی نویسی ساده نبود. از آن مطالعات هیجانی شده بودید، حق داشتید، اما چرا خودتان را در محافل غیر تخصصی وارد می‌کنید؟
در پایان تأکید میکنم: محمدرضا نیکفر، یکی از خوش‌فکرترین، دانشی‌ترین و عمیق‌ترین متفکرانی است که طی سی سال گذشته در زبان فارسی پدیدار شده‌اند، نوشته‌های ایشان آثار ماندگار زبان فارسی در این سالیان است. حرمت او را نگهدارید، بسیار بیش از آنچه نگه داشتهاید، و به جای انگهای موردکاوانه، سعی کنید در حوزه تخصصی خودتان خوشنام بمانید، و البته توصیه میکنم، بیجهت هم موردکاوی نکنید.
diydaar
■ آقای دکتر: اینکه از تمام هم و غم چپ سابق فقط میهن‌ستیزی مانده، حرف شماست. چون بررسی روزنامه‌ها و سایت‌ها دلالت بر این دارد که چپ گذشته، بیش از هر چیز به پر و پای اسلام پیچیده است. ازین فعل استفاده میکنم چون برای درگیری فکری باید سواد و تحصیلاتی می‌داشت، که چپ سابق نداشت. یکدفعه از دل نوشته‌های دست چندم لنین، در اروپا و امریکا پیاده شده بود. علت اینکه نوشته نیکفر هم یکدفعه چنین انعکاس منفی و سریعی از سوی برخی حتی همفکران سابقش یافت، این نبود که میهن‌ستیزی کرد که نکرد. بلکه این بود که گفت و شجاعتش را داشت بگوید، که اسلام درونی بوده و از خارج به ما حمله نکرده. این گناه او نابخشودنی شد چون لقمۀ ستیز را از جلوی چپ دیروز و مقاله‌نویس هایش جمع می‌کرد. حالا اول مطالعات نیکفره. وقتی با توجه به مطالعات صورت گرفته در دانشگاههای گوتینگن، برلن،... ببیند که عرب سوسمارخور، افسانه‌کریهی بیش نیست و تاریخ نشان می‌دهد مردمان زمان پیدایش اسلام از فرهنگی غنی برخوردار بوده و هر سه دین ابراهیمی و ادیان ایرانی در حوزه زیست آن حضور داشته‌اند، حتما مقالات دیگری هم خواهد نوشت. میدانید چرا؟ چون ذهنش در جستجوست و می‌خواهد بداند.
نکتۀ اخر برای خلاصه بودن: نیکفر ایرانی‌ستیزی نکرده. نه به خود ایران بلکه سایۀ ایران و این واژه که ساخته و پرداخته قدرت‌های مسلط وقت بوده تاخته است.
شهزاده
■ Diydaar گرامی، درود بر شما!
سپاس از اینکه نگر خود را درباره نوشته من چنین آشکار و بی‌پرده نوشته‌اید. راستی را من چشم‌براه چنین برآشفتگی‌هایی بودم و همچنان هم هستم و می‌دانم که شما اگر نخستین هستید، بی‌گمان واپسین نخواهید بود، چرا که فرهنگ مرید و مرادی کشورمان را بخوبی می‌شناسم و آن را هم یک “بیماری” می‌دانم. با اینهمه منش و پرورش من مرا وامی‌دارد که به چند نکته آمده در نوشته شما بپردازم، که من همیشه خوانندگانم را ارج نهاده و از آنان آموخته‌ام.
۱- آقای نیکفر بی‌گمان بهتر از شما می‌داند که این کتاب را تا چه سالی در ایران آموزش می‌داده‌اند، پس اگر ایشان از کتاب تاریخ سال پنجم دبستان در دهه چهل سخن گفته است، شما هم بزرگی کرده و این گناه بسیار بزرگ را بر من ببخشائید. ولی این تاریخ را حتا اگر تا به امروز نیز آموزش بدهند، پرسش من باز هم بر سر جای خویش است: «آیا جنگهای امروز خاورمیانه ریشه نژادی دارند؟ آنهم نژاد آریایی؟ آیا داعش و همزاد ایرانی‌اش زائیده انگاشت نژاد آریایی هستند؟» دست‌آویختن به چنین شیوه‌های نازیبایی برای گریختن از پاسخ نه شایسته شما است، و نه سزاوار خوانندگان!
۲- راز جاودانگی دانش درست در همین است که داده‌های آن به‌وارونه دین و ایدئولوژی ایستا و همیشگی نیستند. انگاشت کوچ آریائیان هنوز هم در بسیاری از دانشگاهها پذیرفته است و آموزش داده می‌شود، اگرچه امروزه گروهی برآنند که آریائیان از آغاز در پشته ایران زندگی می‌کردند و هرگز کوچ نکرده‌اند. ولی این چه ربطی به «پُرپَگان» (Propaganda?) دارد؟ کسانی پنجاه سال پیش نشسته‌اند و کتابی نوشته‌اند که برپایه داده‌های روز دانشگاههای اروپائی بوده است، و شما امروز به آنها خرده می‌گیرید که چرا پنجاه سال پیش دانش امروزین را نداشته‌اند!؟
۳- شوربختانه گویا شما کتاب مرا یا نخوانده‌اید و یا از اندریافت درونمایه آن ناتوان بوده‌اید. طبری آماج‌مندانه افسانه‌پردازی کرده است، ولی وزارت آموزش و پرورش ایران در دهه چهل آموزه‌های دانشگاهی پدیرفته شده در همه جهان را در کتاب تاریخ دبستان آورده است. کسی که این دو را یکی میگیرد، نه طبری را فهمیده و نه از دانشگاه و آکادمی چیزی می‌داند، و از همه برتر اینکه نمی‌داند من چرا کتاب مغاک تیره تاریخ را نوشته‌ام.
۴- و سرانجام آنچه که شما آن را «نکته مهم» نامیده‌اید: گمان من بر این است که شما بسیار پروای نام و آوازه آکادمیک پژوهشکده اناره را دارید و از این برآشفته‌اید که آنان مرا به درون خود راه داده‌اند و در باره «ملاحظاتی غیر از ملاحظات آکادمیک» هم گمانه‌زنی کرده‌اید. آسانترین راه برای رسیدن به پاسخی درخور، نوشتن نامه‌ای کوتاه به نشانی زیر است: (http://inarah.de/kontakt/). نیازی به این نیست که من پیشینه دانشگاهی خود را برای شما بازگو کنم، نه من ناگزیر از آنم و نه شما را در چنین جایگاهی می‌بینم. ولی برای اینکه شما و انبوهی از دیگر برآشفتگان را از نگرانی و دلهره بدر آورم، برایتان می‌نویسم که من در کنار پزشکی زبانشناسی تطبیقی با گرایش ایران‌شناسی خوانده‌ام و استادانم کسانی چون پروفسور الفن‌باین و هومباخ بوده‌اند.
امیدوارم با این پاسخ پایانی بر دغدغه‌های شما برای آبروی اناره گذاشته باشم! بگذارید دیگر سخنانتان را بی‌پاسخ بگذارم، شاید پس از فروکش خشم و آزردگی و برآشفتگی دوباره آنها را بخوانید و به داوری دیگری برسید.
شاد باشید، مزدک بامدادان
■ شهزاده گرامی، با درود
تا جایی که من تاریخ چپ را خوانده‌ام، اینها اگر دشنامی هم به اسلام داده‌اند که به گفته شما (به درستی) از سر «بیسوادی» بوده است، در پهنه کنش سیاسی رفیق گرمابه و گلستان نیروهای واپسگرای مسلمان بوده‌اند (و برخی از آنان هنوز هم هستند). از پخش پیام‌های آیت‌الله خمینی در رادیو پیک ایران حزب توده بگیرید، تا برسید به خزیدن سازمان اکثریت در آغوش گرم امام خمینی. ولی گفتن اینکه محمدرضا نیکفر «شجاعتش را داشت بگوید، که اسلام درونی بوده و از خارج به ما حمله نکرده و این گناه او نابخشودنی شد» دستکم برای من که مزدک بامدادان باشم، زیره به کرمان بردن است، چرا که اگر ایشان امروز به این سخن رسیده است، من در نوشته‌ای در سال ۲۰۰۸ (یازده سال پیش) این سخن را بر پایه پژوهش‌های نوین پژوهشکده اناره نوشتم، بی‌آنکه بدانم و یا گمان کنم نام این کار «شجاعت» است!
در باره ریشه واژه ایران هم گمان نمی‌کنم گفتگوی من و شما بجایی برسد، هرچه باشد من بخشی از متنهای پارسی میانه را که در آنها واژه ایران آمده، به دبیره و زبان پهلوی خوانده‌ام، شما و آقای نیکفر را نمی‌دانم!
شاد باشید/مزدک بامدادان
■ شهزاده گرامی،
شاید این حرفها برای شما و نیکفر تازگی داشته باشد، برای مزدک بامدادان نه!
نوشتید: «(نیکفر) حتما مقالات دیگری هم خواهد نوشت. میدانید چرا؟ چون ذهنش در جستجوست و می‌خواهد بداند». من جداً و قلباً امیدوارم که اینگونه شود، چرا که تا به حال اینطور نبوده. به علاوه می‌بینم که شما نیز در انتظارید تا از او بخوانید و بیاموزید. کاری که گویا از خودتان بر نمی‌آید. بهر حال دانستن بر جوانان عیب نیست (پیدا کنید اشتباه این جمله را!).
الف ـ لام
■ خانم ها و آقایان٬ برای نجات ایران نخست باید ایران را دوست داشت. با حاج فرج دباغ مذهبی‌ها و چپ‌ها٬ ایرانی نمی‌ماند.
سعید
■ می‌دانیم که واژۀ «ایران» تلفظ فارسیِ واژۀ پهلوی «اِران» است. این واژه برای نخستین بار در سنگ‌نگارۀ اردشیر بابکان در نقش رستم ظاهر می‌شود. در آن سنگ‌نگاره بنیان‌گذار سلسلۀ ساسانیان خود را «شاهنشاه اِران» می‌خواند. پسر او، شاپور اول، نیز در سنگ‌نگاره‌ای در همان نقش رستم خود را «شاهنشاه اِران و اَنِران» می‌نامد. بسیاری از ایران‌شناسان واژۀ «اِر» را معادل «آریا» دانسته اند و گفته اند منظور از اِران آریایی‌ها هستند. سنگ‌نگاره‌های اردشیر بابکان، شاپور اول و شاپور دوم را نخستین بار سیلوِسْتْر دوساسی، زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی در اواخر قرن هیجدهم به فرانسه ترجمه کرد. به عقیدۀ او، در آن سنگ‌نگاره‌ها واژۀ ایران دلالت بر جغرافیا و مردمی خاص دارد. هرچند ایران‌شناسان دیگری در دو قرن گذشته تفسیر دوساسی را از واژۀ ایران رد کردند، اما دیدگاه او اکنون پذیرفته‌ترین دیدگاه در میان ایرانیان است.
واژۀ ایران یکی از واژه‌های کلیدی تاریخ دور و دراز آن کشور است. درنگ در معنای آن برای خواندن درست منابع تاریخی و، به طور کلی، برای فهم گذشته نه یک تفنن فکری بلکه کاری ضروری است. با این کار چه بسا بتوان پرتوی نیز بر گوشه‌های تاریک روابط تاریخی ایرانیان با اعراب افکند. سرجان مَلکُم، مورخ اسکاتلندی و نویسندۀ کتاب تاریخ پرشیا (که اکنون بهتر است بگوییم: تاریخ ایران)، در اوایل قرن نوزدهم میلادی برای مطمئن شدن از درستی ترجمۀ دوساسی، آن را نزد ملافیروز، موبَد موبَدان زرتشتیان هند، در بَمبَئی بُرد. می‌نویسد: ملافیروز، موبَد دانشمند پارسیان در بمبئی، به من اطمینان داد که ترجمۀ دوساسی در کل درست است. اما این توضیح را نیز افزود که واژۀ انیران به معنای بی‌دینان است. «اِر» واژه‌ای پهلوی است و معنای آن «مؤمن» است. «اِران»، صورت جمع آن است. در پهلوی پیشوند «اَ» و «اَن» مانند یونانی و سانسکریت پیشوند نفی است. در نتیجه، «اَنِران» یعنی بی‌دینان. به گفتۀ او، شاه اِران و انِران یعنی شاه مؤمنان و بی‌دینان یا شاه پرشیا و ملت‌های دیگر. مؤمنان زرتشتیان‌اند و بی‌دینان غیرزرتشتیان. فراموش نکنیم که تعبیر دینی ایران و انیران در شاهنامه نیز آمده است. بر پایۀ این تعبیر باید بپذیریم که واژۀ ایران سپس معنای قومی- زبانی و سرزمینی یافته است.
مهرداد عمادی
■ دكتر بامدادان عزيز
ازخواندن نوشته شما لذت بردم. اميدوازم همچنان شاهد مبارزه قلمى شما با ناراستى‌هايى كه چپ كهنه‌انديش و همكاران اسلامى آنها مروجان آن بوده و همچنان تلاش بيهوده در ترويجش دارند باشيم. امروزه روز نسل جوان ايرانى با گوشت و پوست و خون خود دريافته است كه در صندوق ذهنى حضرات جز لعنت چيزى نبوده ونيست و آنچه كه مايه اعجاب است تشابه اين دو نحله فكرى به ظاهر متنافر است. مختصر عرض كنم بهتان به مخالفان فكرى مختص اسلام‌گرايان نبوده است بلكه تفكر چپ ضد امپرياليستى به فراوانى از آن استفاده كرده است. مثال روشن آن دروغ بستن به حكومت پهلوى در مورد مرگ صمد بهرنگى، شريعتى، مصطفى خمينى، تختى و .... است
ارادتمند. محسن
■ این بحث‌ها درباره تاریخ ایران را که می‌بینم و می خوانم یاد اظهارات جنجالی شاملو پیرامون فردوسی و شاهنامه در دانشگاه برکلی در ۱۹۹۰(۱۳۶۹) می‌افتم که واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل و خارج ایران داشت و بسیاری را که تا آن زمان ساکت بودند، به گفتن و نوشتن (و حتا ناسزاگویی به وی) واداشت. در این میان یکی از صاحبنظران نظر جالبی داد: شاملو به این دلیل آن سخنان جنجالی را یک دهه پس از انقلاب اسلامی و به محاق رفتن گفتمان ایرانی، که فردوسی سردمدار بحق آن بود، گفت تا آن گفتمان به محاق رفته را دوباره زنده کند- که کرد. اگر این نظر را کمابیش بپذیریم، باید ببینیم که آیا نیکفر، طرفداران و منتقدانش هم خواسته یا ناخواسته، چنین راهی را می‌روند؟
شاهین خسروی
■ مهرداد گرامی، با سپاس از شما
آنچه که در این سنگ نبشته نگاه به سرزمین ایران دارد، واژه «اِرانشهر» است، که شاپور خود را «خودای» آن می‌خواند. بدینگونه شاپور فرمانروای (خودای) سرزمین ایرها (اِرانشهر) است. بد نیست که فیلسوفان اندکی پیش از آنکه با نام و نشان ایران از سر جنگ درآیند، اندکی هم درباره یافته‌های زبانشناسی دانشمندان بخوانند و همه چیز را از دریچه تنگ انترناسیونالیسم پرولتری نبینند.
مزدک بامدادان
■ کاملاً درست است. ارانشهر یعنی سرزمین ایرها و ایرها یعنی زرتشتیان. عراق را که تختگاه ساسانیان بود دل ارانشهر می‌خواندند. شهرها و مناطق دیگری از قلمرو ساسانیان را نیز ارانشهر می‌نامیدند. مثلاً به نیشاپور و پیرامون آن ارانشهر می‌گفتند. اما به سرزمین‌هایی که جزو قلمرو ساسانیان بودند و مردمانشان رزتشتی نبودند یا اکثریت ساکنانشان را زرتشتیان تشکیل نمی‌دادند، ارانشهر نمی‌گفتند. به همین سبب شاپور اول خود را شاه اران و انران می‌خواند. آن سرزمینها را به نام های دیگری می‌خواندند مانند آسورستان، آتورپاتکان، ارمنستان و....
مهرداد عمادی
■ من یک معلم ساده میکروالکترونیک هستم که بر حسب نوع خاص کارم مجبورم بدانم که از مکانیک کوانتم هیچ نمی‌دانم. در عین حال تلاش کرده و میکنم تا در حوزه‌ی کاری که از آن ارتزاق میکنم آپدیت با به روز باشم. متاسفانه حجم کاری که عهده دارم مانع آن شده است تا نوشتارهای بزرگان هم‌زبانم را بخوانم و به شکل روتین آنها را دنبال کنم! اما دوستانی دارم از نسل عاشقان کهن از نسل کاوه‌ها … که هر وقت می‌دیدمشان و یا می‌بینمشان، از آقای نیکفر به نیکی یاد می‌کنند و او را فیلسوفی مطلع و انسانی با مرام می‌دانند ! و من خوش داشتم نوشته‌ای از ایشان بخوانم. اما راستش چون معتقدم فلسفه رسالت خویش را به انجام رسانده و حالا نوبت علوم دقیقه است تا احتمالا بتواند جهان را تبیین کند. مدتی پیش خسته از کار روزانه برای خستگی در کردن وبگردی می‌کردم و رسیدم به پرگار بی بی سی که جلسه‌ای بود با حضور آقای نیکفر و دو تن دیگر از همزبانان پارسی‌گوی. با خود گفتم این بهترین زمان است، پس ببین و بشنو تا بیاموزی از مردان دانش بخش! بله، بی‌بی‌سی برنامه‌ای تدوین کرده بود تا جبرگرایی را از دیدگاه دانش امروز بررسی شود. و من منتظر ماندم تا نوبت آقای نیکفر رسید، و می‌شنیدم که ایشان دارد اباطیل به هم می‌بافد، هی سرم را تکان می‌دادم که نکند در خواب هستم … ایشان قبل از اینکه بیاید در همچون جلسه‌ای شرکت کند، حتی یک نوشته در این رابطه نخوانده بود! هزار بدتر اینکه فیلسوف دانای ما، علیت را نمی‌دانست و چون با حرفهای طرف مقابلش آشنا نبود، زمان بر او دیر می‌گذرد خسته می‌شود … در صندلی‌اش جابجا می‌شود و متلک می‌پراند و این یعنی فاجعه … بروید پرگار را ببینید … به این می‌ماند که من متخصص الکترونیک مدار لامپ فلِورسنت را ندانم، این یعنی باقی بقایت!
ما آوارگان نزدیک چهل سال است که میهمان جوامع متمدن هیستیم اما شاید بسیاری از ما نیاموخته‌ایم که بگوییم: این را من نیاموخته‌ام بنا براین نمی‌دانم و بهتر نبود که آقای نیکفر به دست اندکاران بی بی سی بگوید: «در این زمینه من اطلاع کافی ندارم» … اما افسوس … مگر می‌شود نیکفر بود و از مطلب آسانی مثل دترمنیسم مطلع نیود! حالا اگر اطلاعات تاریخی آقای نیکفر در رابطه با انکار کشوری به اسم ایران و نژاد نجس یا طاهری مثل آریایی از جنس گفتارش در بی بی سی باشد، بر ایشان نمرده به فتوای حافظ شیراز، نماز کنید.
چند روزی بود که صحبت های آقای نیکفر در ذهنم می‌پلکید و هی با خود می‌گفتم نکند من اشتباه فهمیده‌ام، تا اینکه یک روز دوست و همکارم به اطاق محل کارم آمد … از او خواهش کردم تا بیاید نزدم بنشیند تا من چیزی را برایش ترجمه کنم، آمد نشست و من پرگار را باز کردم و گفتار جناب نیکفر را با کلی مکافات برایش ترجمه کردم و دیدم که عکس العمل بدی نشان نداد … پرسیدم نظرت در باره گفتار این فیلسوف چیست؟ پاسخ داد: کم و کسر ندارد و همه چیزش به جا و با قاعده است. گفتم چرا چرند می‌گویی؟ گفت: چرند نمی‌گویم ای برادر خوبم …. مملکتی که تو کارشناس ارشد و معلمش باشی، فیلسوف‌اش هم باید همین آقا باشد … دیگر چه جای شکر و شکایت ز نقش نیک و بد است … دیدم که پر بیراه نمی‌گوید …
مخلص شما: رمضان کفاش
■ شکسته نفسی آقای کفاش مرا به تعجب انداخت. اول فروتنی و متانت نشان داد و من گفتم عجب، مگر ایرانی می‌تواند اینقدر فروتن باشد و بفهمد که نباید مثل آخوندها در هر کاری دخالت کند. اما بعد شاخ درآوردم و فهمیدم این آقای کفاش متخصص میکروالکترونیک متخصص فلسفه هم هست و با شنیدن یک برنامه تلویزیونی می‌تواند تشخیص دهد که هر کس چکاره است و تازه برای آنکه نگویند این ایرانی است و نمی‌فهمد − در سناریوی خود یک همکار خارجی را هم دخالت می‌دهد. امیدوارم آقای کفاش، کفشهایش میخچه درنیاورند. از اینها در این ۴۰ ساله زیاد دیده‌ام. کار آنها زدن هر کسی می‌باشد که بخواهد راهی از این بدبختی پیدا کند.
رمضان عطار
■ آقای مزدک بامدادان در مواضع شما تناقض آشکاری دیده می‌شود که امیدوارم در رفع آن بکوشید. از یک سوی از جنبش ملی شدن نفت به عنوان تجلی ناسیونالیسم ایرانی ستایش می‌کنید و از سوی دیگر گفتمان «ضد امپریالیسم» را نکوهش. مگر امپریالیسم انگلیس و امریکا نبودند که در برابر تلاش‌های دکتر مصدق برای ملی کردن نفت ایستادند و سرانجام وی را بیاری دربار و برخی از روحانیون شیعه از جمله بهبهانی و چاقو کش‌های کاشانی سرنگون ساختند؟ بنابرین حساسیت فوق العاده شما را نسبت به گفتمان ضد امپریالیسم درک نمی‌کنم. در ضمن از نوشته شما پیداست که نسل انقلابید و شاهد به گفته شما «ویرانگری و ترور» چپ. خوشحال می‌شوم بدانم در سال های ۵۶ و ۵۷ در کجای این کشمکش عظیم اجتماعی قرار داشتید؟ آیا طرفدار دولت بختیار یا آموزگار؟ آیا ساکت و نظاره گر؟ آیا همراه توده ها که عکس خمینی را در ماه می‌دید؟ بهر حال ارزیابی شما از گذشته‌تان چیست؟
به امید روزهای بهتر برای مردم ایران / شهرام
■ شهرام گرامی،
پرسش نخست شما درست همان گیر بزرگ گفتمانی را نشان می‌دهد که من در چند نوشته پیشینم در پی واگشائی آن بوده‌ام. ناسیونالیسم ایرانی سود کشور، پیشرفت آن و سربلندی مردمانش را برتر از هرچیز دیگری می‌داند، اگر امپریالیستها بر سر راه این آماجها بودند، با آنها می ستیزد و اگرنه با آنها دادوستد و همزیستی و حتا به هنگام نیاز همکاری می‌کند. گفتمان ضدامپریالیستی ولی کاری به سرنوشت ایران ندارد و تنها در پی نابودی امپریالیسم به هر بهائی است، اگر این نابودی را در همکاری با تبه‌کارانی چون سران رژیم ولایت فقیه ببیند، از خزیدن در زیر عبای آنان شرم و هراسی ندارد، حتا اگر فرجام این همکاری نابودی ایران باشد (چنان که کردند و دیدیم).
در سالهای ۵۶ و ۵۷ من یک نوجوان ۱۲ و ۱۳ ساله بودم، یعنی اگر بزرگترین بزهکاریها را هم کرده باشم، دستکم در جهان پیشرفته و با قانونهای مدرن نمی‌توان از من برای چیزی بازخواست کرد!
شاد باشید/بامدادان
■ جناب آقای دکتر بامدادان، به شما درود میفرستم
راستاش اگر باور داشتم که منش پرخاشگرانه در میان نویسندگان و پژوهشگران دست بالا را دارد، و به این روش، می‌توان انگارهای را استوار کرد، هماندم که دانستم شما چگونه با برچسب زدن، کوشیدید تا نیکفر را بیماریسنجی و درمانگزاری کنید، بر جای خود سخت مینشستم و خاموش میماندم. بدبختانه چنین نیست، چرا که در گستره پژوهش، گفتن سخنانی همانند اینکه «نیازی به این نیست که من .... برای شما بازگو کنم ... نه شما را در چنین جایگاهی می‌بینم»، نه کوچکشماردن و نادیده انگاشتن درخواستکننده، که نادیده انگاشتن ارزشهای آکنده در پهنهی پژوهش است. در پهنهی پژوهشی هر کسی نخست باید بگوید که کیست و سزواری خود را برای پرداختن به این پرسش، از کجا آورده است؟ و سپس به گفتگو در آید. همچنان که یک پزشک، نخست گواهینامه شایستگی خود را بر دیوار می‌کوبد و سپس، دیگران را به بیماریسنجی و درمانگزاری خود فرامیخواند. به کسی نمی‌گوید نه نیازی به اینکار می‌بینم و نه شما را در چنین جایگاهی ...!!! این اندازه از خودبینی شاید در میان کاربرانی که به گشت و گذار می‌آیند، پسندیده باشد، شگفتا تهیوارگی انبان نویسنده را از ارزشهای استوار گفتمان پژوهش آشکار می‌کند. باری، شما نه تنها، نشانههای «بیماری» (گفتمان انترناسیونالیستی ...) را از پیکره اندیشه‌های جناب نیکفر برآهیختید، بیماری «مرید و مرادی» را در برچسبانیدن به این نویسنده، در گزارشنامهی واژگانپزشکی خودخوانده نیز افزودهاید! زهی خجسته! ... با اینهمه، نگاه شما و خوانندگانِ گهگداری این تارنمای ایران امروز را به چند گزاره کوتاه فرامیخوانم:
۱ـ گزاره نخست یک درسِ دانشورانه برای شماست: بزرگداشت نویسنده و اندیشهگری همچون نیکفر، راست چنان نیست که گویی هرچه او بگوید یا بنویسد بیچندوچون یا بدون هرگونه بگومگویی پذیرفتنی است، میخواهم بگویم پرهیختن از برچستزنی و انگپراکنی در گسترهی انگارهپردازی نکوهیده و دژوار است.
۲ـ از یادآوری زمینهی دیگر دانشگاهیتان (زبانشناسی تطبیقی با گرایس ایران‌شناسی) سپاسگزارم. می‌دانم با آن اندازه از خودبینی که نشان دادید، این یادآوری برای شما سخت بود.
۳ـ با یادآوری دانشآموختگی در زمینهی زبانشناسی تطبیقی، اکنون می‌توان پرسید اگر اندیشه خود را آراسته به واژگان و اندیشهواژگان پویهی دیگری جز پزشکی میدانید، آنگاه چرا در چارچوب واژگان و انگارههای همان پویه (زبانشناسی تطبیقی، یا تاریخ و ...) سخن نمیگویید و همچنان از انگها و برچسبهای پزشکی برای «بزک دوزک» نوشتهتان بهره میبرید؟
۴ـ با پاسخ دادن به پرسشها و فراخوانههای من یا هر کاربر دیگری، شما به من یا دیگران، جایگاه نمیبخشید، و جایگاه مرا به چیزی نمیگیرد (که هرگز در جایگاهی نیستید تا دیگران را به چیزی یا هیچ بگیرید، که گفتهاند: «فضل در جای دیگر نشیند»)، که جایگاه خود را در برابر پرسشهای شناور با لاشهی نوشتهتان، نشانهگذاری می‌کنید.
۵ـ در همان روزگارانی که انگاره کوچ آریایی‌ها بر بنیان برخی یافته‌های زبانشناسی (و نه فسیلشناسی) پذیرفته بود، بودند کسانی که در آن یافتهها چندوچون می‌کردند، کاربهدستان وزارت فرهنگ آن روزگار، نه از روی دانشدوستی و فروتنی در برابر انگارههای همگانی، که از روی آزمندی برای همنوایی با گفتمان فراگیر، خاطره دانش‌آموزان دبستانی را با آن انگارهها آکندند. به آن نشان که، هرگز یافته‌های علوم پایه را به همان تندی و شتاب در نامههای آموزشی نمیآوردند. از اینرو، همچنان، دوگانگی شما را به چشم میآورم: طبری نمیبایست انگارهی پذیرفتهی روزگار خود را میآورد (گو آنکه گفته بود چون همگان پذیرفتهاند و به ما گفتهاند بازگو کرده‌ام)، وانگهی خانلری می‌بایست؟ یکبار دیگر، پاسخ خودتان به این پرسش را در یادداشت (بند ۲) بخوانید و خود، برازندگی آن را بسنجید.
۶ـ من پس از این، هرگز در نوشته‌های شما، چونوچرا نمی‌کنم، پیشانگاشت هر چونوچرایی، بهرهمندی از اندکمایهای فرهیختگی و شکیبایی است، که در واژگان و منش شما آن را نمی‌بینم.
باید بدانید برهوتی که ایرانیان در آن به سر می‌برند، بازتاب همین نگرشها و پراکنشها در زبان و اندیشه است، که تاکنون همچون دژی استوار در برابر هر دگرگونی برجای مانده است.
به امید روشنی و روشنگریهای بیشتر
دیدار
■ نکته اول: سیطره ایدئولوژی ولایت مطلقه فقیه که آزادی و استقلال در فکر و عمل و حتا شادی‌های ساده زندگی انسانی را از ایرانیان ستانده، آنان را بردگانی مطیع همچون صدر اسلام می‌خواهد؛ گویی که سپاهیان اسلام بار دیگر به فتح‌الفتوحی دیگر در سرزمین ایران رسیده‌اند. ولایت فقیه بقای سیطره ایدئولوژیک خود را در غلب و حذف و انکار هویت ملی ایرانیان و مخدوش جلوه دادن آن می‌بیند، که البته علت آن را باید در سرشت اغلب روحانیان شیعه دید که خود را ایرانی نمی‌شناسند و در این چهل سال نشان داده‌اند که رسالت خود را در برقراری یک انترناسیونالیسم شیعه می‌بینند.
حال انترناسیونالیست‌های مارکسیستی چون آقای نیکفر – بدون تردید ناخواسته − به این کارزار پیوسته‌اند و یک رسالت خود را در ستاندن و انکار هویت ملی و مبارزه با ناسیونالیسم ایرانی می‌بینند تا – باز هم ناخواسته − مردم این سرزمین را در برابر رژیم قهار شیعی هر چه بیشتر به قعر بی‌هویتی سوق دهند.
پرسش اینجاست: وقتی هویت ملی مردمان سرزمینی را از او بستانیم و مردمان را از مباهات به آن منع کنیم − هویتی که در قالب ناسیونالیسم خود را می‌نمایاند −، دیگر چه چیزی برای آن مردم باقی می‌گذاریم؛ با چه چیز می‌خواهیم خلاء آن را پر کنیم؛ جز اینکه هر یک از این دو اردوگاه می‌خواهد یکی انترناسیونالیسم شیعی و دیگری انترناسیونالیسم چپ مارکسیستی را جایگزین آن سازد!
افتادن در ورطه ناسیونالیسم افراطی همان اندازه برای یک ملت زیانبار است که فقدان یک هویت ملی. روحانیان شیعه در تلاش‌اند هویت ملی را از ایرانیان گرفته و به زور هویت دینیاسلامی راجایگزین آن کنند.
بدون تردید برای هر گونه بحث و پژوهش تاریخی و فرهنگی باید مسیر را باز گذارد. اما توئیت‌های آقای نیکفر، چنان که شیوه همیشگی اوست، آمیخته با «حکم‌های مطلق» است که به طور معمول صدور این گونه «حکم‌ها» نشانگر نبود فکر و اندیشه در پس آن است.
این رشته‌توئیت‌ها نیز پیش از آنکه حاصل فکر و ذکر خود او باشد، برگرفته از مطالعه پژوهشی است با عنوان «پیدایش ناسیونالیسم ایرانی. نژاد و سیاست بی‌جاسازی»، نوشته رضا ضیاء ابراهیمی و ترجمه حسن افشار، که چندی است در ایران انتشار یافته و به حق خواندنی است. نویسنده کتاب استادیار گروه تاریخ کینگز کالج لندن است.
در وضعیت کنونی، فرهنگ ایرانی در بحرانی اسفناک دست و پا می‌زند و به نظر می‌آید آقای نیکفر نیز در گرداب همین بحران غوطه‌ور است.
نکته دوم: به نظر من آقای نیکفر نیز مانند بسیاری چپ‌های ایدئولوژی‌زده ایرانی که مدتی است «دموکرات» شده‌اند، گرفتار جزم‌ها و تنگناهای فکری و رفتاری برخاسته از فرهنگ استبدادزده شرقی هستند که هر اندازه در مغرب‌زمین علم و فلسفه را حفظ کرده باشند، اما رهایی از این اسارت فرهنگی و تربیتی برایشان بس دشوار است. فلسفه غرب پیش از آنکه مجموعه‌ای از نظریه‌ها و نظام‌های فکری باشد، یک «فرهنگ» است. فرهنگ استبدادزده شرقی که در برابر نظر مخالف و منتقدانش نابردبار و ناروادار است، هر اندازه هم که فلسفه غرب را در گلوی «فلسفه‌دان»های این فرهنگ حقنه کنیم، دم خروس آن دیر یا زود بیرون می‌زند، زیرا فرهنگ یک سرزمین، یعنی روح و روان مردمان آن سرزمین؛ و روح و روان را اگرچه بتوان با نظریه‌های فلسفه غربی آراست و بزک کرد، اما نهاد او چیز دیگری می‌گوید و کار خود را می‌کند.
نکته سوم: کسانی که آقای نیکفر را می‌شناسند، به خوبی می‌دانند که او شخصا و به صورت ناشناس کامنت‌هایی برای پاسخ به منتقدان خود می‌نویسد و در آنها دست به خودستایی نیز می‌زند و از زبان «دیگری» خود را «فیلسوف» و «اندیشه‌ورز سی سال اخیر» نیز می‌نامد. کسانی که آقای نیکفر را می‌شناسند و مطالب او را دنبال کرده و در بسیاری زمینه‌ها حکم‌های مطلق صادرکردن‌های او را شاهد بوده‌اند، می‌دانند و به وضوح می‌بینند که خودشیفتگی و خودبزرگ‌بینی در او موج می‌زند.
سیامک نامدار
■ دیدار گرامی،
بگذارید با این پاسخ به این گفتگو که برای من (و شاید برخی از خوانندگان نیز) چندان خوشایند نیست، پایان دهیم. به گمان شما من به کسی که به خود اجازه می‌دهد مرا «پاورقی‌نویس» بنامد، یا از من بپرسد «به چه دلیلی گروه اناره به شما اجازه می‌دهد که پا به محفلشان بگذارید و حتی در آنجا سخنرانی کنید؟»، یا اِناره را به «ملاحظات غیر آکادمیک» متهم می‌کند چگونه پاسخی باید بدهم که برخورنده نباشد؟ آیا شما حتا در خواب نیز می‌توانید این دلیری را در خود ببینید که از نیکفر بخواهید پایان‌نامه دانشگاهی‌اش را به شما نشان بدهد؟ یا اینکه برآنید از «خوش‌فکرترین، دانشی‌ترین و عمیق‌ترین متفکر سی‌سال گذشته» نمی‌شود چنین چیزهایی را پرسید، ولی از مزدک بامدادان می‌شود؟
بگذاریم و بگذریم. من در پی آن نیستم که سخن خود را به شما بباورانم و همانگونه که گفتم، برآشفتگی شما را بخوبی درمی‌یابم، چرا که می‌دانم تک‌تک ما ایرانیان یک ولی‌فقیه در کنج ذهن خود داریم که می‌پنداریم هرگونه خُرده‌گیری به او، توهین به مقدسات ما است.
و نکته پایانی اینکه با بازنگاری آنچه که درباره کتاب من و طبری نوشتید، نشان دادید برداشت من درست بوده و شما نه تاریخ طبری را می‌شناسید و نه میدانید مزدک بامدادان در «مغاک تیره تاریخ» بدنبال چیست. باری، در دهه چهل «کوچ آریائیان» یک تئوری در کنار دهها تئوری دیگر نبود. در همه دانشگاههای جهان، از امریکای جهانخوار گرفته تا بهشت سوسیالیستی در شوروی (برای نمونه بنگرید به تاریخ ماد از دیاکونوف) همه و همه این تئوری را به دانشجویان می‌آموختند. در چنین روزگاری وزارت آموزش‌وپرورش ایران چه می‌بایست می‌کرد، تا شما آن را به «آزمندی برای همنوایی با گفتمان فراگیر» متهم نکنید؟ باید از ترس نیکفر و پیروانش در پنجاه سال پس از آن روزها، بخش تاریخ باستانی را از کتابها پاک می‌کرد و می‌نوشت «دانش‌آموزان گرامی، ما ایرانیان در سده هفتم میلادی و با آمدن اسلام بناگاه و از زیر بُته بیرون جهیدیم»؟ یا باید بمانند همه کشورهای پیشرفته جهان، از پذیرفته‌شده‌ترین تئوریهای دانشگاهی بهره می‌جست؟ آیا دریافتن چنین نکته پیش‌پاافتاده‌ای تا این اندازه برای شما سخت است، یا «ملاحظات» دیگری دارید؟
درباره دیگر سخنانتان بهتر می‌بینم چیزی نگویم، چنین گفتگوهایی برای من خوشایند نیستند.
شاد باشید/ بامدادان
■ با درود و آرزوی شادکامی برای آقای بامدادان،
من خیلی کوشش کردم که سکوت کنم و دم برنیاورم. ولی دیدم آرام نمیگیرم؛ بویژه سکوت در برابر کژفهمیها و حرفهای ناروایی که در پای مقاله شما منتشر شده اند. نکاتی که در اینجا ذکر میکنم، به طور عام شایسته نیوشیدنند و به طور خاص، به دیدگاه شما و نظرات آقای نیکفر معطوف هستند.
۱- معضلهای کلیدی ایرانزمین را فقط نباید در داده های مکتوب و آثار باقیمانده و همچنین بستر رویدادها و کشمکشهای تاریخ گذشته اش در عرصه های مختلف اجتماعی و فرهنگی و کشور داری ردیابی کرد؛ بلکه پرسش کلیدی تمام آنانی که به سرنوشت و مردم این آب و خاک دلبسته هستند، بایستی این باشد که از خود بپرسند من ایرانی، کی بوده ام و چیستی ام را چه چیزهایی رقم زده و درهم بافته است. به عبارت دیگر؛ شاخصهای هویّتی من ایرانی چیستند و سپس واقعیّت پدیداری چنان هویّتی را در طول تاریخ شکلگیری و پدیدار شده اش پژوهید و سنجشگری کرد و به پاسخهای روشن با استدلالهای منطقی دست یافت. من در این باره سالهای سال به قول بیهقی نامدار، قلمم را گریاندم و دیدگاههای خودم را منتشر کردم. مسئله موثر و ناموثّر بودن جستارهایم، بحث دیگریست.
۲- آقای بامدادان گرامی، جنابعالی می‌توانستید بدون آنکه بحث از بیماری یا خدایی نکرده انگ ایدئولوژی و امثالهم به آقای نیکفر بزنید و درصدد مقابله دیدگاهی با او برآیید، می‌توانستید خیلی ساده و آسان، نظرات آقای نیکفر را برسنجید و به محک بزنید. اینکه آقای نیکفر، کی هست و چی هست، مربوط به خودش است. ساحت وجودی هر انسانی، قداست خودش را دارد. رفاقت داشتن با آقای نیکفر و یا طرفداری کردن از او نیز، دلیل بر حقانیّت و درستی دیدگاههای آقای نیکفر نیست. اما سنجشگری دیدگاههای آقای نیکفر و دیگرانی همچون او، بایسته و شایسته است. من سالهاست حسرت این را دارم که ایراندوستان؛ بویژه آنانی که خود را اهل قلم و نظر می‌دانند، به دامنه ای راه یابند که لیاقتش را داشته باشند؛ یعنی بدون تحقیر و تمسخر و دست انداختن و متلک پرانی و پُز و افاده تحصیلات آکادمیکی داشتن و امثالهم فقط و فقط به طرح و بررسی و سنجشگری موضوعات وطنی بپردازند و از همدیگر بیاموزند در جهت ژرفتر کاویدن و انگیزاندن یکدیگر به تفکر مستقل بدون مطابعت کردن از آرا مقدس شده متفکران و فیلسوفان و پژوهشران باختری. فراموش نکنیم که نخستین انسانی که پرچم پیشرفت ایران و ایرانی را یک تنه در اهتزاز درآورد، پسر آشپزباشی ؛ یعنی - امیر کبیر - بود . بسیاری از تحصیل کردگان علوم سیاسی با درجات عالی آکادمیکی، هیچ خیری به خودشان نرساندند؛ چه رسد به ایران و ایرانزمین.
۳- خیلی از مفاهیمی که در زبانهای اروپایی زاده و پروریده شده اند، هرگز با واقعیّتهای فرهنگی و اجتماعی و تاریخی مردم دیگر سرزمینها، مطابقت و اینهمانی ندارند؛ برغم شباهت ظاهری بسیاری از رویدادها در کشورها با مسائل مشابه. اطلاق ناسیونالیسم از جمله مفاهیمی است که در ساحت فرهنگی مردم ایران به طور کلّی، اصلا و ابدا بی معنا و محتواست، زیرا ایرانی هویّتش در رنگین کمانی قومها و نژادها و غیره و ذالک پدیدار شده و در تحت نام فرهنگ ایران، تثبیت شده است. ایراندوستی به معنای، ناسیونالیسم نیست. بحث از ایران و تاریخ و فرهنگش کردن، ناسیونالیسم نیست بدانسان که این مفهوم درذهنیّت باخترزمینیان فهمیده و برداشت می‌شود. علّت کژفهمی این مفهوم در ذهنیّت کثیری از ایرانیان تحصیل کرده، ناشی از نیندیشیدن و نپرسیدن و جستجوی رگ و ریشه این مفهوم در باختر زمین است. پژوهشگران ایرانی، اکثرا، مفاهیم اندیشیده شده در باختر زمین را در معنای عام و جهانی به کار می‌برند و آنها را همچون شابلونهای پاسخگو به مسائل ایرانزمین در قلمفرسیهای خودشان به کار می‌برند بدون هیچ نتیجه و ثمری. فقط گسترش چنین مفاهیمی در باره مسائل ایرانزمین، مسبب ایجاد فضاهای تنشی درعرصه اجتماع و کشورداری می‌شوندو هیچ راهی نیز به ده کوره ای نمی‌برند.
۴- اینکه آقای نیفکر – من شخصا ایشان را دو سه بار از نزدیک دیده ام و با دیدگاههایش نیز آشنایم - در دریای آرا بسیاری از گرایشهای فکری متفکّران باختر زمینی در قایق تلاطم نشسته است و هنوز به استقلال فکری خودش نرسیده است، مسئله ایست که می‌توان از تمام مقالات وی به آسانی تشخیص و تمیز داد. می‌توان ردپای متفکرانی مثل: مارکس، هانس بلومنبرگ، یورگن هابرماس، هایدگر و تعداد کثیر دیگری از متفکران باختری را به راحتی در پسزمینه مقالاتش دید. دیدگاههای آقای نیکفر در باره مسائل ایرانزمین، دارای تناقضات، پیشداوریها، کژفهمیها و حتّا عدم آگاهیهای ژرف و بایسته و فکورانه می‌باشند. اما برغم این کاستیها، آقای نیکفر می‌خواهد همچون هر ایرانی پژوهشگر، نظرات خودش را عبارت بندی کند و به اطّلاع دیگران برساند. اینکه آقای نیکفر به جای ایفای نقش جوینده و پرسنده و آگاهنده را ایفا کردن؛ یعنی وظیفه ای که درخور او به نام یک تحصیل کرده می‌باشد، آمده است و به ایدئولوژی مارکسیسم، گرایش دارد و دلبسته است و از بُعد تسخیر قدرت سیاسی با مسائل ایران گلاویز می‌شود؛ باعث تاسف من است؛ زیرا ناگفته پیداست که چنین گرایشی، خود به خود به ارزشمندی نظراتش، به شدّت آسیب می‌زند و از موثر بودن و روشنگر بودن دیدگاهایش نیز می‌کاهد؛ آنهم به دست خودش نه دیگرانی که ممکن است با او کشمکش عقیدتی داشته باشند.
۵- در بین نظراتی که در اینجا بیان شده است، می‌توان به آسانی؛ طرفداری و گریز را به عیان دید. من آرزو میکنم که ما ایرانیان از هر قوم و مرام و مسلک و مذهب و دین که هستیم، پس از اینهمه فلاکتهای قرن به قرن، دیگر بحث توهین و تحقیر و خوارشماری و اتهام بیسوادی زدن و غیره و ذالک را در حق همدیگر به کار نبریم و چنین حرفهایی را برای ابد به خاک بسپاریم. بکوشیم انسان ایرانی را، انسان بدانیم با تمام ضعفها و برتریها و استعدادها و بلاهتهایی که هر انسانی به درجات متفاوت دارد. کرامت و شرافت انسانی، فراتر از اعتقادات و نظرات و میزان تحصیلاتش می‌باشد. به نظر من، هر ایرانی که در خودش استعدادی سراغ دارد و دلش لک می‌زند چیزی بداند، حق دارد و مجاز است که در باره ایران و تاریخ و فرهنگش نظر بدهد. فقط به قول معروف، شنونده باید، عاقل و دانا باشد. باید تلاش کرد بدون حب و بغض و پرخاش و کینه و نفرت، خیلی آرام، حرفهای دیگران را بشنویم و سپس خردمندانه دیدگاهایشان را سنجشگری کنیم. هیچگاه نیز نظرات انسانها را با خود انسانها اینهمانی ندهیم. به شخصیتشان حتا اگر خوشمان ازشان نمی‌آید بنا به هر دلیل، توهین نکنیم. برچسب نزنیم. بدنامشان نکنیم. خیلی با متانت فقط نظراتشان را محکم و مستدل سنجشگری کنیم.
۶- من دلم نمی‌خواهد روده درازی کنم. فقط یک نکته کوچکی را نیز بگویم و آن اینکه نام ایران به شاه اسطوره ای ایرانزمین، - ایرج – بازمی گردد که نشانگر دادگزاری و جانپروری و میدانداری اضداد می‌باشد. بحث این مسئله فعلا جایش اینجا نیست.
ارادتمند، فرامرز
■ مقاله ای در زمانی نه چندان دور توجه مرا جلب کرد و زیر آن نوشته، کمنتاری در باب آن نوشتم. یکی از کاربران با بی احترامی چندین کومنتار بر علیه من پست کرد. نا سزایی او همراه انتقاد از من که چرا وارد مقوله تاپیک نشدی ... کاربران دیگر جوابگو شدن، که نوشته بیژن اون بالا هنوز قابل رویت است. این تو هستی که با ناسزاگویی به بیراه رفته ای... حالا حکایت جناب «دیدار» است که نوشته اش بر علیه بامدادان سیاه بروی سفید هنوز همین بالا قابل رویت است.
«..به چه دلیلی گروه اناره به شما اجازه می‌دهد که پا به محفلشان بگذارید...اما چرا خودتان را در محافل غیر تخصصی وارد می‌کنید؟....سعی کنید در حوزه تخصصی خودتان خوشنام بمانید..» از قدیم گفتن رو که نیست... در پایان نوشته اش جناب «دیدار» جمله ای آورده به این مضمون: «محمدرضا نیکفر، یکی از خوش‌فکرترین، دانشی‌ترین و عمیق‌ترین متفکرانی است»، این ترین پسوندی برای سرپوش گذاشتن روی همانیست که از ان بی بهره و در تضاد قرار میگیرد همانا تفکر...ازاین هم بگذریم که کلمه «دانشی‌ترین» وجود خارجی و کاربرد ندارد؟!
بیژن
■ شوربختانه «پژوهشگری» در علوم انسانیِ ایرانیان پیشنه‌ای ندارد. بسیاری از ما یا اصلاً نمی‌دانیم که تفاوت علم و مذهب چیست و یا اینکه می‌دانیم ولی از کاربرد عملیِ آن ناتوانیم. زمانی همین بامدادان نازنین برایم گفت که شاید تفاوت پژوهش و تحقیق در این امر نهفته باشد که در کارِ پژوهش «نتیجه»گیری در آغاز روشن نیست ولی در تحقیق اینکار از پیش مهندسی شده است! واقعیت این است که ما از «روشنفکرانمان» انتظار غیب‌گویی و یا کف‌بینی داریم و یا اینکه، تا زمانیکه آنها قادر به اینکار نباشند اصلاً آدمشان حساب نمی‌کنیم. در مبارزه با «خمینی» در پی یافتن یک «ضدخمینی» ولی با همان خصوصیات اولی هستیم. از این نظر شاید این خود ماییم که هندوانه به زیر بغل «فیلسوفانمان» می‌گذاریم. در اینصورت باید پرسید که آیا خمینی از آسمان به زمین افتاد؟
آنچه را که همکار گرامی‌ام بامدادان تلاش در گفتنش دارد، علی‌رغم سادگی خود، بنظر می‌رسد برای بسیاری (حتا از برگزیدگان فرهیخته‌ی خارجه‌نشین ما) قابل فهم نباشد: اینکه امروز نیکفرها بنشینند و یک فرضیه (و یا فاکت) آکادمیکِ پنجاه سال پیش را به باد نقد بگیرند به هیچ وجه بد نیست، به شرطی که این کار را با این دانش انجام دهند که تمامی فرضیات علمی ـ بر خلاف مذهب ـ جزمی و همیشگی نیستند. اگر نیکفرها چنین کنند «نور» است و اگر آنهادر باره‌ی اندیشه‌های خود نیز همین شیوه را بکار برند «نور علی نور». ولی گویا این نقدِ گذشته تنها به معنی نقد گذشته‌ی «دیگران» است، چرا که تقدس نیکفرها بایستی خدشه‌ناپذیر باقی بماند. پوپر در این زمینه می‌نویسد: «نزدیک شدن به راستی آسان نیست. برای اینکار تنها یک راه وجود دارد و این راه از میانِ لغزش‌ها و خطاهای ما می‌گذرد. ما تنها از لغزشهایمان می‌توانیم بیاموزیم؛ و تنها کسی می‌تواند این آموزش را بیابد، که آمادگی و ارادۀ آنرا داشته باشد به خطاهای دیگران، بعنوانِ گامهایی بسوی حقیقت نگاه کند؛ و این آن کسی است که به جستجویِ لغزشهایِ خود می‌رود تا خود را از آنها رها سازد». اما دریغ که این مفهوم در فرهنگ اسلامی و چپ شیعی ما موجود نیست! بعلاوه اگر نیکفر بر این گمان است که یک نظریه «اشتباه» قادر به شکل‌دادن تاریخ است (عجبا! پس ماتریالیسم و دیالکتیک تاریخ چه شدند؟ هنوز روشن نیست که این دگردیسی کنونی چگونه و در چه زمانی به انجام رسیده است!؟) چرا خود سعی نمی‌کند با دوباره‌سازی آن، مسیر تاریخ را ـ ولی اینبار به نفع نظریات خود ـ اصلاح کند؟
ترسم نرسی به کعبه ای اعرابی / کین ره که تو می‌روی به ترکستان است!
آرمین لنگرودی
■ دوستان عزیز برای ساختن ایران فردا هم به نیکفر عزیز احتیاج داریم و هم به بامدادان گرامی . هر دو عزیزند و متفکر و دوست داشتنی.
سعید
■ فرامرز گرامی، درود بر شما
همیشه در تلاش بوده‌ام که در بررسی اندیشه های یک فرد، از پرداختن به خود او پرهیز کنم و گمان می کنم در اینجا هم چنین کرده‌ام. ولی مگر می شود برای نمونه از زن ستیزی علی مطهری سخن گفت و اسلامگرا بودن او را که ریشه این زن ستیزی است ناگفته گذاشت؟ مگر می شود از ستیزه جوئی‌های پرخاشگرانه نیکفر با کیستی ایرانی سخن گفت و سپهر اندیشگی او را که گهواره این ستیز است نادیده گرفت؟ من به وارونه شما برآنم که ریشه‌جویی سخنان یک چهره پهنه همگانی در سپهر اندیشگی او نه تنها یک برخورد شخصی نیست، که یک شیوه ناگزیر برای یافتن پاسخ درست پرسشها است. نیکفر خود ولی در سایت اخبار روز پاسخی به خرده گیران فراهم کرده و آنان را یکجا با دشنامواره هایی چون «لمپن» و «نوآریائی» و ... نواخته است. نوشته ایشان را بخوانید، تا ببینید ما ایرانیان هنر بافتن آسمان بر ریسمان را تا کجا پرورانده‌ایم! تا دریابید که این رژیم ولایت فقیه از آسمان بر سر ما نازل نشده و با چنین فیلسوفانی جامعه ایرانی همان کوزه‌ای است، که چیزی جز رژیم ولایت فقیه از آن بیرون نمی تراود. شما درست می گویید، ما باید گفتگو با یکدیگر را بیاموزیم، ولی گفتگو یک اندرکُنِش دوسویه است، تا هنگامی که یک سوی این دادوستد خرده گیران بخود را «لمپن» می نامد، دیگر جایی برای گفتگو نمی ماند. آدمی همیشه باید در تلاش برای آموختن باشد، آنکه همچنان بر سخن نادرست خود پای می فشارد، نادان است. در جای دیگری نوشته بودم: نادانی، ناآگاهی خود خواسته است!
شاد و سرافراز باشید/بامدادان
■ آقای بامدادان گرامی، از نوشته‌های شما همواره بر آگاهی‌هايم افزوده‌ام، بخصوص در مورد اسلام و چگونگی گسترش آن در ايران که افق تازه‌ای دربرابرم گشود. از تلاش‌های شما و آقای بی‌نياز سپاسگزارم.
ديوار چپ در ايران همواره کوتاه ترين بوده است. از دوران انقلاب مشروطيت تا کنون هيچ نيرويی تا به اين حد مورد سرکوب و وآزار قرار نداشته است. اصولن تاريخ روشنفکری در ايران بدون جنبش چپ قابل تصور نيست. چه دوست داشته باشيم يا خير، بسياری از متفکران، شاعران و نويسندگان خوب ما متعلق به اين جنبش و رهروان اين راه بوده‌اند.
منظور من تنها سازمانها و احزاب چپ نيستند. اينکه فرهيختگانی چون شما هم گاه و بی‌گاه بر سر پويندگان اين مرام می‌کوفيت برای من قابل درک نيست. باری بر دوش ماست، آن را بايد بالاخره با کمک همه به مقصد رساند. ضد امپريالسم مزمن درميان مابيش از آنکه حاصل ايدئولوژی چپ باشد، نتيجه دخالتهای ناروای روس وانگليس وبعدتر آمريکا درامور کشور ما در دوقرن اخيراست. در کشوری که نابرابری های اجتماعی بيداد می کند وجود يک چپ منسجم و «متمدن» يک ضرورت است.
پاينده باشيد / ام.بی.ار
■ درود مُجدّد من به آقای بامدادان گرامی،
۱- من کاملا منظور شما را می‌فهمم. بالطبع، انسانی که به تازیانه هرزه گویی و و برچسب زنی و و زشت شماری مخالف نظری و فکری و عقیدتی و مسلکی خودش چنگ می‌اندازد، بیش از هر چیز دیگر، فقط ضعف فکری و بیمایگی خودش را آشکار و تصدیق می کند. من همچنان بر این اندیشه‌ام که برای پاسخ دادن به بددهنان بایستی با استدلال منطقی و استخواندار و قاطعیّت رادمنشانه اقدام کرد. انسان فرهیخته اصلا نیازی نیست که با انسان هرزه گو، عین خودش رفتار کند. هر انسانی به فراخور عقل سلیم خودش می فهمد که چه کسی، حرف حق می زند و چه کسی، اباطیل می‌بافد.
۲- مسئله پدیده‌ای به نام چپ در کلیّت رنگارنگی آن از آغاز شکل گیری تا همین امروز و سپس نقشی که در طول تاریخ بگوییم هشتاد ساله اخیر ایران ایفا کرده است، تاریخی‌ست بایسته و شایسته سنجشگری. پدیده‌ای نیست که بخواهیم با برخی کلّی‌بافی‌ها و برجسته کردن خطاهای هولناک و فاجعه بارش نادیده بگیریمش، هم برای فعالانش که قربانی‌ها دادند هم برای جامعه ایرانی که متضرّر عواقب ندانم‌کاریهای کنشگران آن بوده است. تاریخ چپ از درغلتیدن به ایدئولوژی مارکسیسم - لنینیسم تا تکه پاره شدن به شاخه‌های متفاوت، بخشی از تاریخ ایران به حساب می‌آید؛ ولو تاریخی غم‌انگیز و تاسّف بار و چه بسا نفرت زا و سر انجام، سرزنش آمیز باشد.
۳- مشکل پنهان و درهم‌بافته از لحاظ روحی و روانی در صفوف آنانی که خود را چپ می‌شناسند یا چپگرا هستند، این است که گسستن آنها از اسلام، هیچگاه بر پایه شناخت و آگاهی و استدلال و سنجشگری نبوده و هنوزم نیست؛ بلکه فقط گرانیگاه ایمان مذهبی آنها از بستر اسلامی به دامنه ایدئولوژی درغلتیده است با همان علقه‌های شدید مذهبی و اعتقاداتی. به همین دلیل نیز آقای نیکفر تا جایی که من او را می‌شناسم و مقالاتش را مطالعه کرده‌ام، انسانی ست که در همین دامنه « مذهبی/ایدئولوژیکی» در گشت و گذار است و بدتر از همه از موضع قدرت‌طلبی سیاسی با موضوعات مختلف روبرو می‌شود. ایشان به جای آنکه در باره «موضوع» بیندیشند، می‌آیند با ذهنیّتی از قبل ساخته و پرداخته (=vorgefasste Meinung) به مثلا بررسی مطلبی می پردازند. ایشان و کثیری امثال ایشان، پاسخ هر پرسشی را پیشاپیش به سراسر قلم‌فرسایی‌های خودشان تحمیل و تزریق می‌کنند؛ زیرا ذهنیّت ایشان و امثال او، ذهنیّت پرسنده و جوینده و کاونده و شکّاک نیست؛ آنهم در معنایی که دکارت منظور نظرش است؛ یعنی شکّی که سراسر ساختار مُنجمد شده نظریّات آدم را متزلزل کند و در هم بریزد. در حالی که پژوهشگر پرسنده و جوینده و کنجکاو، پاسخ موضوع انتخابی پژوهش خودش را پیشاپیش نمی‌داند؛ بلکه در انتهای پژوهش‌هایش ممکن است به کشف یا زایش شناختی دست یابد که پیشاپیش، هیچ آگاهی از آن نداشته است. ارزشمندی تفکّر دانشورزانه و فلسفی را دقیقا از همین دامنه است که می توان، تمیز و تشخیص داد. برای آقای نیکفر و امثال او از نقطه – من نمی‌دانم و در تلاشم که بدانم – شروع نمی‌شود؛ بلکه از نقطه – من می‌دانم و شما نمی‌دانید – آغاز می‌شود. به همین دلیل در سراسر آثار قلمی ایشان، شما و من و دیگرانی که متحیّر و پرسنده‌اند به هیچ شناختی در معنای فلسفی و دانشورزانه در باره موضوعات جدلی ایشان دست نمی‌یابیم، سوای کشمکشهای پلمیکی. دیگر اینکه، در رشته‌ای از علوم انسانی تحصیل کردن و درجه آکادمیکی کسب کردن به معنای «متفکّر و زاینده ایده» بودن در آن رشته نیست. چه بسا کثیری از ایرانیانی را می شناسیم که دکترا در رشته‌های تاریخ، فلسفه، جامعه‌شناسی، روانشناسی و امثالهم دارند آنهم با درجه ممتاز. ولی متاسفانه روانشناس و جامعه شناس و فیلسوف و مورّخ به معنایی که در باختر زمین وجود دارد، در جامعه ما نبوده و نیستند. بنابر این، کوشش‌های عده‌ای قلیل از جویندگان مستقل‌اندیش و قائم به ذات مغز غیرتابع که برآنند، راهی به دهی بیابند برای باهمستان ایرانی، راهیست پر از سنگلاخ‌های پیشداوری و کوژبینی و رقابت و حسادت و نفرت و کشمکشهای قدرت‌پرستانه و بدتر از همه اینها، کتمان و پنهانکاری و توجیه‌گری و عدم صداقت علمی داشتن.
۴- کار فکری بارآور و نتیجه‌بخش در باره ایرانزمین بایستی از دامنه قدرت‌گرایی تا می‌تواند فاصله بگیرد و بیش از هر چیز به دامنه انگیزاندن دیگران به پرسش و جستجو برای کسب شناخت از بهر ساختن ایران‌زمینی در خور تاریخ و فرهنگ و مردم آن همّت کند؛ آنهم به همّت همین مردمی که دور و بر ما هستند و خود را ایرانی می‌دانند. امّا کسانی که تمام همّ و غم خود را برای به کرسی نشاندن و تحمیل و تلقین اعتقادات شخصی به کار می‌بندند، تجربه ایران و جهان، اثبات کرده است که سوای آب در هاون کوبیدن، هیچ نقشی در روند به خود آمدن و استقلال فکر پیدا کردن مردم میهن و نیز هیچ سهمی؛ ولو خردلوار در فرابالاندن کاخ دانش بشری ندارند.
۵- من همچنان برای شما و دیگرانی که ایرانزمین را در معنای وسیع فرهنگی تا کرانه‌های خوارزم و غیره دوست می‌دارند و با همّت و جانفشانی برای آبادی و سرفرازی و حیثیّت و آبروی مردم این سرزمین بدون هیچ تبعیضی گام برمی‌دارند و با سنجش‌گریها و کند و کاوهای خود از بهر داشتن کشوردارانی شایسته احترام و قدردان تلاش می‌کنند، آرزوی تندرستی و شادکامی و خستگی ناپذیری میکنم.
شادکام باشی/ فرامرز
■ ام.بی.آر گرامی،
اینجا سخن از این نیست که من بر سر چپ بکوبم، چرا که این «چپ» خود از فراگیرترین رسانه‌ها برخوردار است و یا گرداننده و یا میهمان رسانه‌های امپریالیستی است. «چپ» را در میان دو نشان گذاشتم، زیرا که من در ایران پس از سال ۳۲ دیگر «چپ»ی نمی‌بینم، چپ راستین باید دغدغه برابری اجتماعی، کاستن شکاف طبقاتی، برابری زن و مرد، توان‌بخشی و سازماندهی فرودستان، آموزش و بهداشت رایگان یا دستکم ارزان و .... را داشته باشد. واپسین گروهی که (جدا از وابستگی‌هایش به بیگانگان) در این زمینه تلاش می‌کرد، حزب توده تا سال ۳۲ بود. پس از آن چپ بودن تنها به «مرگ بر امریکا» و «زنده باد انترناسیونالیسم پرولتری» فروکاسته شد، چکیده سخن اینکه اینها هیچکدام چپ نیستند و «خود چپ‌پندارند». واگرنه اگر از من بپرسید در سپهر سیاسی کشورمان در کجای میدان ایستاده‌ام، بی‌درنگ نیمه چپ آن را به شما نشان خواهم داد، زیرا برآنم که در کنار توسعه اقتصادی که کار راستها است، عدالت اجتماعی را باید ما چپ‌ها بگسترانیم. چپ مارکسیست ایرانی ولی بمانند همتای مسلمانش جز فریاد مرگ بر این و آن چیز دیگری نیاموخته است و چون زورش به امپریالیسم نمی‌رسد، همپا و هم‌صدای رژیم ولایت فقیه با هر دو دست بر سر کیستی و فرهنگ و تاریخ ایرانی می‌کوبد.
شاد باشید/بامدادان
■ انسانی که به تازیانه هرزه گویی و و برچسب زنی و و زشت شماری مخالف نظری و فکری و عقیدتی و مسلکی خودش چنگ می‌اندازد، بیش از هر چیز دیگر، فقط ضعف فکری و بیمایگی خودش را آشکار و تصدیق می کند. من همچنان بر این اندیشه‌ام که برای پاسخ دادن به بددهنان بایستی با استدلال منطقی و استخواندار و قاطعیّت رادمنشانه اقدام کرد. انسان فرهیخته اصلا نیازی نیست که با انسان هرزه‌گو، عین خودش رفتار کند. هر انسانی به فراخور عقل سلیم خودش می‌فهمد که چه کسی، حرف حق می‌زند و چه کسی، اباطیل می‌بافد. زنده باشی فرامرز جان که مرز انسانیت را به درستی ترسیم کرده‌ای امید که من هم تلاش به آموختنش کنم.
کفاش
