گزارش اعتماد از مواضع مجلس درباره توافق وین
اعتماد / احسان بداغی
شش روز بعد از پایان مذاكرات، صف‌كشی‌های هسته‌ای مجلس وارد فاز جدیدی شد. طیف اكثریت در آستانه میزبانی بهارستان از مذاكره‌كنندگان ارشد ایران موضعی كم‌سابقه اتخاذ كرد؛ هم در حمایت از نتیجه مذاكرات و هم در پاسخ متقابل به گروه‌های منتقد.
فضای موضع‌گیری‌های بهارستان تقریبا تا روز یكشنبه در اختیار طیف‌های منتقد دولت بود؛ جایی كه نمایندگان منسوب به این جریان خط حمله به نتیجه مذاكرات را با پیش كشیدن موضوع تحریم‌های تسلیحاتی كلید زده بودند. در فاصله روزهای ۲۴ تا ۲۸ تیر حمایت‌های ضمنی گروه‌های متعدل مجلس زیر سایه انتقادات رقبای دولت چندان به چشم نیامد. دیروز اما سه موضع‌گیری همزمان تصویر دیگری از ارزیابی كلیت مجلس از متن توافق هسته‌ای ایجاد كرد؛ بیانیه فراكسیون رهروان، اعتراض نمایندگان این مجموعه پارلمانی به سخنان روز چهارشنبه الیاس نادران و نهایتا یادداشت رییس فراكسیون اكثریت كه به شكلی كم‌سابقه جریان منتقد مذاكرات را به باد انتقاد و اعراض گرفته است.
این سه موضع‌گیری همزمان، حالا در آستانه آغاز دور جدیدی از تلاش‌های هسته‌ای در مجلس می‌تواند دلگرمی دولت را در پی داشته باشد. خصوصا جایی كه كاظم جلالی در یادداشت خود برای خبرگزاری خانه ملت نوشته «عده‌ای در مورد توافق هسته‌ای راه فتنه ۲۲ بهمن قم را در پیش گرفتند». اشاره رییس فراكسیون اكثریت مجلس به منتقدانی است كه معتقدند قسمت‌هایی از متن پیش‌نویس توافق نیازمند تغییر است. این اظهارنظر با توجه به مناسبات سیاسی بین جلالی با رییس مجلس می‌تواند موضع‌گیری غیرمستقیم علی لاریجانی تعبیر شود؛ موضعی كه هیچگاه تاكنون اینچنین در مقابل طیف منتقدان دولت تند و بُرنده نبوده است.
علاوه بر این، اعتراض غیر مستقیم اما مشخص چهار عضو فراكسیون رهروان به سخنان روز چهارشنبه الیاس نادران بود كه گفت: «سابقه برخورد رییس مجلس نشان می‌دهد كه این بار نیز مجلس در جریان بررسی متن توافق دور خواهد خورد.» نادران و همفكران او در مجلس معتقدند كه تاكید بر نقش شورای عالی امنیت ملی در جریان تصویب توافق هسته‌ای به شكلی نادیده گرفتن جایگاه مجلس خواهد بود. نزدیكان علی لاریجانی اما دیروز این اظهارنظر را «سیاست‌های یك بام و دوهوای دلواپسان در مورد شورای عالی امنیت ملی» دانسته‌اند. با این فضا و در شرایطی كه بیانیه فراكسیون رهروان در قامت مجموعه اكثریت مجلس هم بدون داشتن رنگ و بویی از اما و اگر در قبال نتیجه مذاكرات وین به حمایت از توافق به دست آمده پرداخته به نظر می‌رسد در آینده اگر قرار باشد مجلسی‌ها برای بازی هسته‌ای برگی رو كنند، آن برگ به نفع دولتی‌ها به بازی گرفته شود.
دیپلماسی پر هزینه دولت قبل
هر چند موضع فراكسیون رهروان و مجموعه اكثریت پیش از دیروز هم با اظهارنظرهای جسته و گریخته اعضای آن به نفع نتیجه مذاكرات تصویری كلی از موضع این مجموعه را ترسیم كرده بود اما یادداشت دیروز كاظم جلالی به ترسیم جزییات بیشتری از مختصات این سیاست كمك كرد؛ جایی كه روشن می‌شود رییس و نیروهای متنفذ جریان معتدل و سنتی مجلس تا چه اندازه در قطب‌بندی بین دولت و منتقدان آن از توافق حاصل شده حمایت خواهند كرد.
آنچه در این مطلب مورد تاكید رییس فراكسیون رهروان كه در واقع می‌توان او را سخنگوی غیر رسمی علی لاریجانی دانست، قرار گرفته است چیزی بیش از حد پیش‌بینی‌های قبلی است. او كه به طور قاطع و با چند بار تاكید منتقدان مذاكرات هسته‌ای را متهم به «سوءاستفاده جناحی» از این جریان كرده، دو رویكرد كلی را در مساله هسته‌ای كشورمان مورد اشاره و شناسایی قرار داده است؛ یكی رویكردی كه «مبتنی بر منافع ملی می‌اندیشید كه براساس آن موضوع هسته‌ای یك موضوع كاملا ملی است و ضمن صیانت از دستاوردهای افتخار‌آفرین آن باید براساس یك نگاه كاملا كارشناسی و با استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیك این مساله را حل كرد» و دیگری رویكردی كه «مبتنی بر یك نگاه كاملا جناحی قایل بود كه ما در حل و عدم حل مساله هسته‌ای با دو تهدید متفاوت روبه‌رو هستیم از این رو اگر دولت فعلی مساله هسته‌ای را حل كند با چرخش افكار عمومی به سمت آنها عملا یك تهدید در داخل خواهیم داشت و عدم حل مساله هسته‌ای هم تهدیدی خارجی خواهد بود».
او رویكرد دوم را نگاهی «تاریك و كوته بینانه» دانسته كه بر اساس آن «عده‌ای قایل بودند كه تهدید خارجی بهتر از تهدید داخلی است و البته استدلال‌های سطح پایینی هم داشتند از جمله اینكه در پشت تهدید خارجی ما بهتر می‌توانیم افكار عمومی را مدیریت كنیم تا تهدید داخلی و در رقابت‌های داخلی دست ما خالی است.»
جلالی بعد از این با اشاره به تعریف مفهوم «رجل ملی» به عنوان كسی كه «هیچگاه در تار و پود منافع شخصی یا جناحی در مقابل منافع ملی گرفتار نمی‌آیند»، رییس مجلس را یكی از افرادی می‌داند كه در چارچوب تعریف «رجل ملی» می‌گنجد. او سپس این موضوع را مطرح می‌كند كه «پنهان نیست همین دیپلماسی پرهزینه امروز رهاورد كسانی است كه دیروز برای رفتن به شورای امنیت سوت و كف می‌زدند و آن را صرفا كاغذپاره می‌دانستند. دیپلماسی پرهزینه امروز مربوط به كسانی است كه دیروز در مقابل سخنان بیهوده‌ای همچون هولوكاست كه حتما به نفع رژیم كودك‌كش صهیونیستی تمام شده یا سكوت كرده یا با رویكرد تشكیكی از آن حمایت كرده بودند، دیپلماسی پرهزینه امروز رهاورد خیلی از اقداماتی است كه امروز باید با درد بر همه آن گذشته سكوت كرد.»
او كه رویكرد كنونی رییس مجلس را خلاف مذاق منتقدان مذاكرات می‌داند این سوال را مطرح می‌كند كه «چرا امروز رییس مجلس مورد نه نقد، بلكه فحاشی و پرده دری عده‌ای قرار می‌گیرد و مسیر سنگ‌زنی در راهپیمایی ۲۲ بهمن قم همچنان به طرق دیگری استمرار می‌یابد؟» این یادداشت از یك سو دفاعی تمام قد از نتیجه مذاكرات هسته‌ای است و از سوی دیگر جوابی به حمله روز چهارشنبه الیاس نادران به رییس مجلس كه گفته بود مجلس شورای اسلامی تحت ریاست او توسط دیگران «دور زده می‌شود».
نخستین موضع‌گیری رسمی اكثریت
همزمان با این موضع‌گیری كاظم جلالی، فراكسیون رهروان ولایت هم با انتشار یك بیانیه نه تنها هیچ اشاره‌ای به انتقادات طیف‌های منتقد مذاكرات نكرد بلكه با تاكیدی قابل تامل نتیجه مذاكرات هسته‌ای را نتیجه‌ای «برد – برد» ارزیابی كرد. این موضع‌گیری به شكلی كاملا مشهود با موضع‌گیری فراكسیون اقلیت مجلس كه طی شش روز گذشته توافق صورت گرفته را با اما و اگرهایی جدی مواجه كرده است، تفاوت دارد.
در بیانیه فراكسیون رهروان آمده است: «پس از گذشت ۱۲ سال از مذاكرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ و طی یك دوره فشرده، دستیابی به توافق هسته‌ای نشان داد ملت بزرگ ایران بار دیگر با استقامت و توانمندی در سایه رهبری داهیانه رهبر معظم انقلاب اسلامی و تلاش‌های دولت، دستگاه دیپلماسی و تیم مذاكره‌كننده و حمایت‌های مجلس شورای اسلامی، از پیچ تاریخی مهم و پرخطر به سلامت عبور خواهد كرد و تسلیم هیچ‌گونه تهدید و ارعابی نخواهد شد.»
این بیانیه تاكید دارد كه «امروز جهان با به رسمیت شناختن حق ایران در دستیابی به دانش صلح‌آمیز هسته‌ای باردیگر در برابر عظمت علمی و فنی ایران، سر تعظیم فرود آورده است و درخصوص توانایی‌ها و توانمندی‌های بومی این مرزوبوم لب به اعتراف گشوده است.» در قسمت دیگری از این بیانیه آمده است: «بی‌تردید حفظ دستاوردهای ارزشمند دانشمندان و متخصصان ایران اسلامی در حوزه فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای در طول بیش از سه دهه با مجاهدت‌های بی‌دریغ و مجدانه اعضای تیم مذاكره‌كننده ایران در این برهه حساس با استفاده كارآمد از توان دیپلماسی در میدان مذاكرات همراه بوده است. یقینا با وجود توطئه‌ها و دسیسه‌های دشمنان قسم‌خورده انقلاب اسلامی، حصول توافق برد-برد در مذاكرات هسته‌ای در سایه منویات و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در تبیین مسیر راه و خطوط قرمز و حمایت از تیم مذاكره‌كننده، میسر شد.»
فراكسیون اكثریت مجلس بیانیه خود درباره توافق هسته‌ای را با یاد كردن از شهدای هسته‌ای و تبریك به ملت و مسوولان به پایان برده است. قسمت پایانی این بیانیه تاكید می‌كند: «امروز در كنار شادی و مسرت ملت بزرگ ایران اسلامی، فرصت مغتنمی پدید آمد تا یاد و خاطره شهدای معظم هسته‌ای كشور كه سال‌ها در مسیر حفظ و ارتقای این دانش ارزشمند صلح‌آمیز تلاش كردند را گرامی بداریم. بی‌تردید اجرای صحیح و بدون مغلطه و تخطئه توافقنامه تدو‌ن شده از سوی طرف مقابل مذاكرات، حلاوت این دستاورد مهم دیپلماسی را شیرین‌تر خواهد كرد. ضمن قبولی طاعات و عبادات در ماه پرفضیلت رمضان و تبریك عید سعید فطر، دستیابی به توافق هسته‌ای در راستای حفظ منافع جمهوری اسلامی ایران را به رهبر معظم انقلاب اسلامی، ملت بزرگوار ایران و خانواده معظم شهدای گرانقدر به ویژه خانواده معظم شهدای هسته‌ای، رییس محترم جمهور و هیات دولت به ویژه تیم مذاكره‌كننده، رییس محترم قوه‌قضاییه، رییس محترم مجلس و نمایندگان محترم مردم در خانه ملت، تبریك گفته و با آرزوی توفیق و سربلندی روزافزون ملت گرانقدر ایران اسلامی از درگاه ایزد منان، بار دیگر بر حفظ همه‌جانبه دستاوردهای ارزنده و كلیدی هسته‌ای در طول اجرای برنامه جامع مشترك هسته‌ای تاكید می‌كنیم. امید آن می‌رود تا در سال «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» با تعامل هرچه بیشتر دولت و مجلس، فصل دیگری از تلاش‌های مسوولان در مسیر خدمت به ملت عزیز ایران اسلامی در زمینه رفع مشكلات و موانع اقتصادی و پدیدار شدن شكوفایی اقتصادی رقم زده شود.»
پاسخ چهار نماینده به نطق الیاس نادران
موضع‌گیری معنادار دیگر دیروز مجلسی‌ها اظهارنظر چهار عضو فراكسیون رهروان بود كه می‌توان آن را واكنشی تلویحی به سخنان اخیر الیاس نادران دانست. جواد جهانگیرزاده، منصور حقیقت‌پور، بهروز نعمتی و غلامعلی جعفرزاده اشكال نادران به نظارت شورای عالی امنیت ملی را نادرست دانسته‌اند. طبق مصوبه مجلس در خصوص حفظ دستاوردهای هسته‌ای، قرار است، روند قانونی طی شده و بند بند توافق صورت گرفته بررسی شود و در نهایت به تصویب مجلس برسد. روندی كه شورای عالی امنیت ملی در راس آن قرار گرفته و منتقدان دولت اكنون معترض این جایگاه هستند. چیزی كه الیاس نادران آن را «گرفتن جایگاه حقوقی مجلس» تعبیر كرده است. منصور حقیقت‌پور در این رابطه به خبرگزاری خانه ملت گفته است: «برخی اظهارات دلواپسانه منجر به خالی شدن دل مردم می‌شود كه به نفع نظام و منافع و مصالح آن نیست. »
وی تاكید كرده: «بررسی بند بند توافق صورت گرفته باید در فضایی آرام صورت گیرد و طبق فرمایشات رهبری دودستگی میان افراد حاصل نشود چرا كه اصل قضیه منطبق بر منافع نظام بوده و جناح راست و چپ نمی‌شناسد لذا باید موشكافانه و دقیق بررسی كرد.» غلامعلی جعفرزاده هم با كنایه‌ای به سخنان نادران گفته «برخی‌ها بدون اطلاع از آیین‌نامه داخلی مجلس موضوعاتی درباره تصویب طرح الزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته‌ای مطرح می‌كنند، كاملا اشتباه است ونباید فراموش كرد دكتر لاریجانی، مجلس را در موضوع هسته‌ای به خوبی مدیریت كرده است.» بهروز نعمتی دیگر نماینده‌ای است كه در این باره اظهارنظر كرده است. او كه موضع‌گیری‌های اخیر منتقدان دولت را «تاسف‌آور و تعجب برانگیز» خوانده معتقد است كه طرح برخی مباحت از سوی «دلواپسان موضوعی تفرقه‌انگیز بوده است». او گفته «برخی در حالی به رعایت مصوبات شورای عالی امنیت ملی در موضوع هسته‌ای شبهه وارد می‌كنند كه در حدود هشت سال، مسوولیت همین مذاكرات هسته‌ای بر عهده شورای عالی امنیت ملی بود اما همین افراد امروز ساز مخالف می‌زنند و باعث تفرقه در كشور می‌شوند این در حالی است كه شورای عالی امنیت ملی یك نهاد فراجناحی بوده و اعضای شورای عالی امنیت ملی در قانون اساسی مشخص هستند و منافع جمهوری اسلامی برای آنها اولویت اصلی است و مصوبات شورای عالی امنیت ملی تنها پس از تایید رهبری قابل اجراست و اشكال آقایان به نظارت شورای عالی امنیت ملی نادرست است.» جواد جهانگیرزاده، عضو كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی هم كه به مانند سه همكار دیگر خود بر «تفرقه‌انگیز» بودن اظهارات الیاس نادران تاكید دارد، می‌گوید: «این‌گونه اظهارات تفرقه‌برانگیز هم آثار داخلی دارد و هم آثار خارجی، آثار داخلی آن سردرگم شدن ملت است.» او ضمن اینكه تاكید دارد در این موضوع كسی نباید از جانب تمام مجلس صحبت كند، متذكر شده است: «پرونده هسته‌ای وسیله‌ای برای گروكشی در انتخابات آتی مجلس نیست بلكه پرونده‌ای است كه سال‌های سال اثرات خود را خواهد گذاشت و كسانی كه تحت عنوان مشفق هستند باید حرف خود را بزنند.
نامه ۱۴ نماینده به روسای دولت و مجلس
۱۴ نماینده مجلس در نامه‌ای به حسن روحانی و علی لاریجانی تاكید كردند، از آنجا كه متن «جمع‌بندی مذاكرات» وین هنوز در داخل كشور به تصویب نرسیده است، حق هرگونه تحفظ و شرط درخصوص قطعنامه شورای امنیت برای جمهوری اسلامی ایران محفوظ خواهد بود. این نمایندگان خطاب به رییس‌جمهور اظهار داشته‌اند: «قانون حفظ و صیانت از دستاوردهای هسته‌ای كه مفاد آن مورد تایید رییس‌جمهور نیز هست و اخیرا به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و توسط رییس محترم جمهور ابلاغ شده بر لزوم رعایت منافع و مصالح كشور و به ویژه رفع تحریم‌های ظالمانه و لزوم ادامه تحقیق و توسعه علمی و فنی و حفظ اسرار نظامی تاكید ورزیده است. »
۱۴ نماینده مجلس شورای اسلامی در نامه خود با اشاره به اینكه مطابق این قانون و نیز اصول ۷۷، ۱۲۵ و ۱۷۶ قانون اساسی، هر متنی كه برای دولت جمهوری اسلامی ایران تعهدآور باشد محتاج تصویب در مراجع قانونی كشور است، تصریح كرده‌اند: بدیهی است از آنجا كه متن جمع‌بندی وین كه به «برجام» موسوم شده و مبنای قطعنامه شورای امنیت است، هنوز در داخل كشور به تایید و تصویب نرسیده است، در صورت طی مراحل قانونی نیز حق هرگونه تحفظ و شرط درخصوص این قطعنامه برای جمهوری اسلامی ایران محفوظ خواهد بود. این نامه توسط غلامعلی حداد عادل، علیرضا زاكانی، احمد توكلی، علیرضا مرندی، غلامرضا مصباحی مقدم، حسینعلی شهریاری، محمد اسماعیل كوثری، علی اصغر زارعی، حسین نجابت، الیاس نادران، محمد دهقان، حجت‌الاسلام محمد آشتیانی، محمد حسین فرهنگی و سیدمسعود میركاظمی امضا شده است.
