اردن اخوان‌المسلمین را غیرقانونی اعلام کرد

اردن روز چهارشنبه اخوان‌المسلمین، برجسته‌ترین گروه مخالف در این کشور، را غیرقانونی اعلام کرد و دارایی‌های آن را مصادره نمود. این اقدام پس از آن صورت گرفت که برخی از اعضای این گروه به ارتباط با طرح خرابکاری متهم شدند. مازن الفرایه، وزیر کشور اردن، این خبر را اعلام کرد.

اخوان‌المسلمین که دهه‌ها به‌صورت قانونی در اردن فعالیت داشته و حمایت گسترده مردمی در مراکز شهری و دفاتر متعدد در سراسر کشور دارد، هنوز واکنشی به این تصمیم نشان نداده است.

هفته گذشته، اردن اعلام کرد ۱۶ عضو اخوان‌المسلمین را دستگیر کرده است. این افراد متهم به آموزش و تأمین مالی در لبنان و برنامه‌ریزی برای حملات با استفاده از موشک و پهپاد در داخل اردن هستند. همچنین اردن یک طرح خنثی‌شده در سال ۲۰۲۴ را به یک سلول اخوان‌المسلمین نسبت داد.

مازن الفرایه، وزیر کشور اردن،  اظهار داشت که تمامی فعالیت‌های این گروه ممنوع خواهد بود و هرگونه تبلیغ ایدئولوژی آن‌ها طبق قانون پیگیری می‌شود. این ممنوعیت شامل انتشار هرگونه محتوای مرتبط با گروه و بسته شدن و مصادره تمامی دفاتر و اموال آن است.

ده‌ها نیروی امنیتی به دستور دادستان عمومی به دفاتر اخوان‌المسلمین یورش بردند و شروع به جستجوی اسناد کردند. مقامات اعلام کردند برخی اسناد پیش‌تر حذف یا نابود شده‌اند، ظاهراً برای پنهان کردن شواهد.

اخوان‌المسلمین، یکی از قدیمی‌ترین و تأثیرگذارترین جنبش‌های اسلام‌گرا در جهان عرب، هرگونه ارتباط با طرح ادعایی را رد کرده اما اذعان داشته که برخی اعضا ممکن است به‌صورت فردی در قاچاق سلاح به فلسطینیان در کرانه باختری اشغالی مشارکت داشته باشند.

مخالفان اخوان‌المسلمین، که در اکثر کشورهای عربی غیرقانونی است، آن را یک گروه تروریستی خطرناک می‌دانند که باید سرکوب شود. این جنبش اما ادعا می‌کند دهه‌ها پیش خشونت را کنار گذاشته و از طریق مسالمت‌آمیز به دنبال تحقق دیدگاه اسلام‌گرایانه خود است.

جدایی نهایی

محمد خیر رواشده، تحلیلگر سیاسی، اظهار داشت: «امروز دیگر هیچ پرچمی به نام اخوان‌المسلمین وجود ندارد. این اقدام، جدایی نهایی بین دولت و اخوان‌المسلمین را پس از دهه‌ها نوسان بین همکاری و تحمل حضور آن‌ها، رقم می‌زند.»

رواشده افزود که انتظار می‌رود مقامات اردنی اقدامات بیشتری برای ریشه‌کن کردن اخوان‌المسلمین انجام دهند.

بازوی سیاسی این جنبش در اردن، جبهه عمل اسلامی، پس از انتخابات پارلمانی سپتامبر گذشته به بزرگ‌ترین گروه سیاسی در پارلمان تبدیل شد، هرچند اکثر کرسی‌ها همچنان در اختیار حامیان دولت است.

دفاتر جبهه عمل اسلامی نیز مورد یورش قرار گرفت و اسناد آن‌ها ضبط شد. یک منبع امنیتی به رویترز گفت این اقدام می‌تواند نشانه‌ای از آغاز سرکوب گسترده‌تری باشد که ممکن است به انحلال این حزب منجر شود.

این منبع افزود که چنین اقدامی احتمالاً در صورت اثبات ارتباط سازمانی اعضای جبهه با اخوان‌المسلمین در طرح ادعایی دنبال خواهد شد.

وائل سقا، رئیس جبهه عمل اسلامی، هرگونه ارتباط سازمانی با اخوان‌المسلمین را رد کرد و گفت این گروه یک حزب سیاسی مستقل و قانون‌مدار است.

وزیر کشور اردن اعلام کرد اعضای اخوان‌المسلمین برای حمله به اهداف امنیتی و مکان‌های حساس در اردن برنامه‌ریزی کرده بودند تا کشور را بی‌ثبات کنند، اما اهداف مشخصی را ذکر نکرد.

نیروهای امنیتی هفته گذشته اعلام کردند یک کارگاه تولید موشک و یک کارخانه پهپاد کشف کرده‌اند که در آن موشک‌های کوتاه‌برد در حال توسعه بودند و دست‌کم یک موشک آماده پرتاب بود.

در کشوری که احساسات ضداسرائیلی در آن بالاست، اعضای اخوان‌المسلمین برخی از بزرگ‌ترین تظاهرات منطقه‌ای را در حمایت از حماس، متحد ایدئولوژیک خود، رهبری کرده‌اند. مخالفان آن‌ها می‌گویند این اقدامات به افزایش محبوبیت اخوان‌المسلمین کمک کرده است.

اردن، مانند برخی از کشورهای همسایه که به دنبال محدود کردن اسلام سیاسی هستند، در دو سال گذشته محدودیت‌هایی بر اخوان‌المسلمین اعمال کرده و برخی فعالیت‌های آن را ممنوع کرده و مخالفان سرسخت دولت را دستگیر کرده است.

گروه‌های بین‌المللی حقوق بشر می‌گویند در چهار سال گذشته، مقامات اردنی آزار و اذیت مخالفان سیاسی و شهروندان عادی را با استفاده از مجموعه‌ای از قوانین برای ساکت کردن صداهای منتقد تشدید کرده‌اند.

دولت اردن اما می‌گوید سخنرانی عمومی را تا زمانی که به خشونت منجر نشود، تحمل می‌کند.

سلیمان الخالدی / رویترز

****

اخوان‌المسلمین و نفوذ آن در خاورمیانه

اردن اخوان‌المسلمین را به برنامه‌ریزی برای حملات در این کشور متهم کرد و روز چهارشنبه ممنوعیت جامعی علیه این گروه اعمال نمود. این اقدام می‌تواند به تعطیلی بزرگ‌ترین حزب مخالف کشور، یعنی جبهه‌ی عمل اسلامی، که شاخه‌ی سیاسی اخوان در اردن محسوب می‌شود، بینجامد. جبهه‌ی عمل اسلامی سال گذشته پس از کمپین علیه حمله‌ی اسرائیل به غزه، جایگاهی در پارلمان به دست آورد.

اخوان‌المسلمین چیست؟

اخوان‌المسلمین یک جنبش اسلام‌گرای سنی است که در سال ۱۹۲۸ توسط حسن البنا، یک معلم مصری، تأسیس شد. او استدلال می‌کرد که تجدید حیات مذهبی می‌تواند به جهان اسلام کمک کند تا از استعمار و نفوذ غرب جلوگیری کند.

البنا گاهی در مورد تمرکز گروه، متناقض صحبت می‌کرد و از تعریف دقیق شکل یک دولت اسلامی اجتناب می‌ورزید. او در سال ۱۹۴۹ در سن ۴۳ سالگی ترور شد.

با این حال، آموزه‌های این گروه در سراسر منطقه گسترش یافت و بسیاری از جنبش‌های سیاسی که به صورت مستقل و غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند، ریشه‌های خود را به اخوان‌المسلمین مصر نسبت می‌دهند.

برخی از گروه‌های وابسته از نام اخوان‌المسلمین در عنوان خود استفاده می‌کنند، اما برخی دیگر نه. به همین ترتیب، برخی از گروه‌ها به صراحت به اخوان‌المسلمین مرتبط هستند، در حالی که برخی دیگر شاخه‌ها یا منشعب‌شده‌های آن محسوب می‌شوند.

اخوان‌المسلمین خشونت را محکوم کرده است، اما برخی از افرادی که از مواضع این گروه ناامید شده‌اند، به سازمان‌های شبه‌نظامی مانند القاعده پیوسته‌اند.

در اردن چه اتفاقی افتاد؟

اعلام ممنوعیت اخوان‌المسلمین یک هفته پس از آن صورت گرفت که مقامات امنیتی اردن اعلام کردند ۱۶ نفر را به اتهام تهدید امنیت ملی با سلاح، مواد منفجره و برنامه‌ریزی برای ساخت پهپاد دستگیر کرده‌اند.

وزیر کشور اردن، مازن الفرایه، در یک کنفرانس خبری اشاره کرد که این توطئه به این گروه مرتبط است و گفت: «عناصری از اخوان‌المسلمین در خفا فعالیت‌هایی انجام داده‌اند که ثبات را تضعیف و امنیت و وحدت ملی را به خطر می‌اندازد.» 

اخوان‌المسلمین بلافاصله به درخواست برای اظهارنظر درباره‌ی این ممنوعیت پاسخ نداد.

این اولین بار نیست که اردن علیه این گروه اقدام می‌کند. در سال ۲۰۱۶، اردن مقر اخوان‌المسلمین در پایتخت، امان، را تعطیل کرد و در سال ۲۰۲۰، یک دادگاه گام‌هایی برای انحلال این گروه برداشت. اما جبهه‌ی عمل اسلامی اجازه یافت به فعالیت خود ادامه دهد.

کارشناسان می‌گویند که ممنوعیت گسترده‌ی اردن در روز چهارشنبه ممکن است با واکنش جهانی علیه حماس، که توسط فردی فعال در اخوان‌المسلمین در جریان نخستین انتفاضه فلسطین علیه کنترل اسرائیل بر کرانه‌ی باختری و غزه تأسیس شد، مرتبط باشد.

جان بی. آلترمن، مدیر برنامه‌ی خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن، گفت: «حدس من این است که دولت اردن تحت فشار تمایل دولت ترامپ برای انتقال مردم از نوار غزه به کشورهای دیگر قرار گرفته است.» اما او گفت که استدلال نهایی روشن نیست.

او افزود: «اکنون غزه درگیر است و این نگرانی‌های داخلی برای دولت اردن ایجاد می‌کند که ممکن است تحمل آن را در برابر مخالفان سیاسی کاهش دهد و آنها را بیشتر از ناآرامی‌های داخلی بترساند.» 

بخش بزرگی از جمعیت اردن فلسطینی هستند و این کشور شاهد نارضایتی‌های محلی از جنگ در غزه بوده است، به‌ویژه پس از آنکه دولت اردن به اسرائیل در سرنگونی موشک‌های ایران در بهار گذشته کمک کرد.

شکاف داخلی در اخوان‌المسلمین اردن در سال‌های اخیر افزایش یافته است. اعضای میانه‌رو می‌خواهند تنش‌ها بین دولت و این گروه را کاهش دهند، در حالی که جناح‌های تندروتر ترجیح می‌دهند حاکمان کشور را در مورد حقوق و اصلاحات به چالش بکشند.

این گروه در جهان چگونه دیده می‌شود؟

در دوره‌ی اول ریاست جمهوری ترامپ، دولت او در نظر داشت اخوان‌المسلمین را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کند، که این امر محدودیت‌های گسترده‌ای در سفر و اقتصاد برای افرادی که با این گروه پراکنده و غیرمتمرکز در ارتباط بودند، اعمال می‌کرد.

این پیشنهاد خاورمیانه را متشنج کرد و با انتقاد مقامات و کارشناسان مواجه شد که گفتند این اقدام می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای داشته باشد.

برخی از جنبش‌های اخوان‌المسلمین در کشورهای عربی از انتخابات دموکراتیک حمایت کرده‌اند که باعث ایجاد اصطکاک در کشورهایی با حکومت‌های اقتدارگرا شده است.

حمایت از این گروه در مناطقی که زمانی محبوب بود، مانند مصر و تونس، کاهش یافته است، بخشی به این دلیل که دولت‌ها بر آن سرکوب اعمال کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در مصر، ارتش اولین رئیس‌جمهور منتخب دموکراتیک این کشور، محمد مرسی، که از رهبران سابق اخوان بود و در جریان بهار عربی انتخاب شد، را برکنار کرد. رهبران این کشور در سال ۲۰۱۳ این گروه را ممنوع و بسیاری از اعضای آن را زندانی کردند.

آینده‌ی جبهه‌ی عمل اسلامی چه خواهد بود؟

هنوز مشخص نیست که این ممنوعیت چگونه بر فعالیت‌های جبهه‌ عمل اسلامی تأثیر خواهد گذاشت.

پلیس روز چهارشنبه مقر این گروه در امان را محاصره کرد و وائل سقا، دبیرکل حزب، در یک کنفرانس خبری گفت که اعضا از بازرسی‌های مقامات غافلگیر شده‌اند اما داوطلبانه همکاری کرده‌اند.

جبهه‌ی عمل اسلامی بلافاصله به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد.

ایو سمپسون / نیویورک تایمز / ۲۳ آوریل ۲۰۲۵