تأثیر تعرفه‌های ثانویه ترامپ بر اقتصاد ایران

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، اخیراً اعلام کرد که ایالات متحده قصد دارد در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات با ایران، تعرفه‌های گمرکی ثانویه‌ای علیه ایران اعمال کند.

جمهوری اسلامی ایران تأکید دارد که مذاکره تحت تهدید و تحریم راه به جایی نخواهد برد و تنها بازسازی اعتماد و رفع بدعهدی‌ها می‌تواند مسیر دیپلماسی را هموار کند.

ترامپ همچنین بیان کرده که چند هفته فرصت خواهد داد تا پیشرفتی در مذاکرات حاصل شود، در غیر این صورت تعرفه‌های جدید اجرایی خواهند شد. این اقدام می‌تواند تنش‌های اقتصادی و سیاسی میان دو کشور را تشدید کند و بر روابط تجاری ایران با سایر کشورها نیز تأثیر بگذارد.

پس‌زمینه اظهارات ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه برای تجارت با ایران، طرح تحریمی لیندسی گراهام علیه ایران است. طرح تعرفه‌های تحریمی لیندسی گراهام، سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی، به عنوان طرح تعرفه‌های ثانویه علیه کشورهای تحت تحریم آمریکا شناخته می‌شود.

عبدالله باباخانی، کارشناس انرژی مقیم آلمان، درباره طرح اولیه اعمال تعرفه ثانویه علیه ایران می‌گوید که این طرح در اواخر سال ۲۰۱۹ با هدف تشدید فشارهای اقتصادی بر کشورهای تحریمی مطرح شد.

از ویژگی‌های کلیدی این طرح، اعمال تحریم‌های ثانویه علیه کشورهایی است که به تجارت با ایران ادامه می‌دهند، به‌ویژه در بخش‌هایی مانند نفت و گاز. بر اساس این پیشنهاد، کالاهای این کشورها مشمول تعرفه‌های جدید خواهند شد تا به‌عنوان ابزاری برای مجازات کشورهایی مانند چین و روسیه که علی‌رغم تحریم‌های آمریکا، روابط تجاری خود را با ایران حفظ کرده‌اند، به کار رود.

تأثیر اعمال تعرفه‌های ثانویه ترامپ بر اقتصاد ایران

اعمال تعرفه‌های ثانویه توسط دونالد ترامپ علیه ایران می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر اقتصاد این کشور داشته باشد. این اقدام، که با هدف افزایش فشار اقتصادی بر تهران و محدود کردن توانایی آن در تجارت بین‌المللی طراحی شده است، می‌تواند به کاهش صادرات نفت و محصولات پتروشیمی ایران منجر شود.

تعرفه‌های ثانویه به طور مستقیم کشورهایی را هدف قرار می‌دهد که از ایران نفت و پتروشیمی وارد می‌کنند. این مسئله می‌تواند به توقف واردات از ایران منجر شود، زیرا بسیاری از این کشورها از ترس مواجهه با تعرفه‌های سنگین آمریکا ممکن است از خرید این محصولات خودداری کنند. به این ترتیب، درآمدهای ارزی ایران کاهش یافته و فشار بیشتری بر ارزش ریال وارد می‌شود که موجب افزایش تورم داخلی خواهد شد.

صادرات محصولات پتروشیمی ایران در نه ماه اول سال ۱۴۰۳ رشد قابل توجهی داشته و نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا کرده است. طبق گزارش‌ها، میزان صادرات این محصولات در این مدت به ۱۰ میلیارد دلار رسیده و انتظار می‌رفت که این میزان تا پایان اسفند گذشته به ۱۳ میلیارد دلار افزایش یابد.

یعنی به عبارت ساده تر اگر تعرفه های ثانویه ترامپ علیه ایران اعمال شود تهران بخش زیادی از درآمد ارزی حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی خود را از دست خواهد داد.

علاوه بر این، تعرفه‌های ثانویه هزینه‌های تجارت با ایران را افزایش داده و کشورهایی که همچنان مایل به همکاری اقتصادی با تهران هستند، مجبور می‌شوند یا هزینه‌های اضافی ناشی از تعرفه‌ها را پرداخت کنند یا به دنبال مسیرهای جایگزین برای تجارت باشند. این شرایط می‌تواند رقابت‌پذیری محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی کاهش داده و فشار مضاعفی بر اقتصاد ایران وارد کند.

از سوی دیگر، این سیاست‌ها وابستگی اقتصادی ایران به تعداد محدودی از شرکای تجاری را تشدید کرده و انزوای اقتصادی این کشور را افزایش خواهد داد. در نتیجه، توانایی ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی یا مشارکت در زنجیره تأمین جهانی محدودتر خواهد شد.

کارشناسان بر این باورند که تصمیم ترامپ برای اعمال تعرفه‌های ثانویه علیه ایران ناشی از ترکیبی از فشار اقتصادی، تاکتیک‌های دیپلماسی تهدیدآمیز، و تلاش برای تغییر رفتار جمهوری اسلامی در مذاکرات است. این اقدام بخشی از سیاست فشار حداکثری واشنگتن است که هدف آن افزایش هزینه‌های اقتصادی ایران و محدود کردن توانایی این کشور در تجارت بین‌المللی است.

ترامپ همچنین از تعرفه‌ها به‌عنوان ابزاری جایگزین تحریم‌های مالی سنتی استفاده می‌کند، زیرا معتقد است این ابزار علاوه بر افزایش درآمد دولت آمریکا، قدرت چانه‌زنی بیشتری ایجاد می‌کند. علاوه بر این، عدم پیشرفت در مذاکرات اخیر با تهران و ادامه اختلافات سیاسی و اقتصادی انگیزه‌ای برای اجرای این سیاست بوده است.

دالغا خاتین اوغلو، کارشناس انرژی، معتقد است که تنها نفت خام و میعانات گازی ایران نیست که در لیست تحریم‌های آمریکا قرار دارد، بلکه طیف گسترده‌ای از کالاهای غیرنفتی مانند پتروشیمی، فلزات، گاز طبیعی و مایع (ال‌پی‌جی) ایران نیز مشمول تحریم‌ها است. این اقلام ۷۰ درصد کل صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهند و نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار ارزآوری برای ایران دارند که با کل درآمد صادرات نفت کشور برابری می‌کند.

به گفته خاتین اوغلو، اگر آمریکا تعرفه‌های ثانویه را اعمال کند، خریداران این محصولات یا باید ریسک از دست دادن بازار آمریکا برای صادرات محصولات خود را به جان بخرند، یا اینکه خرید این اقلام را متوقف کنند. نکته اینجاست که بر اساس آمارهای رسمی، پنج کشور اصلی واردکننده کالاهای غیرنفتی ایران، یعنی چین، عراق، امارات، ترکیه و هند، ۴۰ برابر واردات غیرنفتی از ایران، صادرات به آمریکا دارند و نمی‌توانند ریسک تعرفه‌های ثانویه را به جان بخرند.

تاثیر تعرفه های ثانویه  ترامپ بر روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها

اعمال تعرفه‌های ثانویه علیه ایران می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر روابط تجاری این کشور با سایر کشورها داشته باشد، زیرا این تعرفه‌ها کشورهایی را که با ایران تجارت می‌کنند، تهدید به محدودیت‌های اقتصادی و افزایش هزینه‌ها می‌کند.

تجربه‌های پیشین نشان داده است که چنین اقداماتی باعث کاهش شدید صادرات و واردات ایران شده است؛ به‌عنوان مثال، پس از بازگشت تحریم‌های ثانویه آمریکا در سال ۲۰۱۸، تجارت چین با ایران تا ۷۰ درصد کاهش یافت، حتی با وجود مخالفت رسمی پکن با تحریم‌ها.

این تعرفه‌ها کشورهای دیگر را مجبور می‌کنند تا میان تجارت با ایران یا حفظ دسترسی به بازارهای کلیدی مانند آمریکا یکی را انتخاب کنند که اغلب منجر به کاهش روابط تجاری با ایران می‌شود.

علاوه بر این، اعمال تعرفه‌ها باعث افزایش فشار بر اقتصاد ایران شده و توانایی این کشور را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت در زنجیره‌های تأمین جهانی محدود می‌کند. تعرفه‌های ثانویه علیه ایران می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی داشته باشند، زیرا این سیاست‌ها کشورهایی را که با ایران تجارت می‌کنند، تحت فشار قرار می‌دهند تا روابط اقتصادی خود را کاهش دهند.

این اقدام می‌تواند موجب کاهش تجارت جهانی شود، زیرا کشورهایی مانند چین، هند، ترکیه و امارات که شرکای اصلی تجاری ایران هستند، ممکن است برای حفظ دسترسی به بازارهای آمریکا مجبور به محدود کردن تعاملات خود با ایران شوند.

علاوه بر این، افزایش تعرفه‌ها می‌تواند به افزایش قیمت کالاهای اساسی مانند نفت و گاز منجر شود که زنجیره تأمین جهانی را مختل کرده و تورم جهانی را تشدید کند. همچنین، این سیاست‌ها ممکن است باعث تقویت دلار در برابر سایر ارزها شوند که تأثیرات منفی بر اقتصادهای وابسته به واردات خواهد داشت.

در مجموع، این تعرفه‌ها نه‌تنها اقتصاد ایران را تحت فشار قرار می‌دهند بلکه موجب بی‌ثباتی در تجارت و رشد اقتصادی جهانی نیز خواهند شد.

واکنش‌های مبهم و پرابهام ایران به تهدیدات ترامپ واکنش‌های ایران به تهدیدات ترامپ شامل هشدار درباره جنگ فراگیر، رد مذاکره تحت فشار، تأکید بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای و برخی اقدامات دیپلماتیک بوده است. با این حال، لحن و موضع‌گیری‌های مقامات ایرانی در این زمینه گاه متناقض به نظر می‌رسد. از یک‌سو، تهران بارها اعلام کرده که تحت تهدید و فشار حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا نیست، اما از سوی دیگر، مسیر مذاکرات غیرمستقیم را همچنان باز نگه داشته است.

در سطح دیپلماتیک، ایران هشدار داده است که چنین اقداماتی تنها به تشدید خشونت منجر خواهد شد. با این حال، مشخص نیست که این هشدارها به چه میزان عملی هستند یا صرفاً تاکتیکی برای تأثیرگذاری بر فضای بین‌المللی محسوب می‌شوند. آیا ایران در پشت پرده به دنبال توافقی پنهانی است یا اینکه این تهدیدها نشانه‌ای از افزایش تنش‌های منطقه‌ای است؟ ابهامات موجود، این احتمال را تقویت می‌کند که تحولات آتی ممکن است فراتر از یک جنگ لفظی باشد.

نتیجه گیری

تهدید اعمال تعرفه‌های ثانویه علیه ایران همچنان یکی از ابزارهای فشار اقتصادی آمریکا محسوب می‌شود، اما تا تاریخ ۲ آوریل ۲۰۲۵، این تعرفه‌ها هنوز اجرایی نشده‌اند. این تعلیق فرصتی برای دیپلماسی و مذاکرات فراهم کرده است، اما همزمان اقتصاد ایران را در وضعیت بلاتکلیفی و آسیب‌پذیری قرار داده است.

میزان پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای و تعامل میان بازیگران کلیدی مانند اتحادیه اروپا، چین و روسیه، می‌تواند بر تصمیم نهایی در مورد اعمال این تعرفه‌ها تأثیرگذار باشد.

اعمال تعرفه‌های ثانویه توسط دولت ترامپ، می‌تواند فشار مضاعفی بر اقتصاد ایران وارد نماید و وابستگی به چند شریک تجاری محدود، گزینه‌های ایران را برای مقابله با این سیاست‌ها کاهش داده است.

همزمان، کاهش درآمدهای ارزی، افزایش هزینه‌های واردات، و محدودیت در دسترسی به بازارهای جهانی، ایران را در موقعیتی دشوار قرار داده است. بحران انرژی نیز بر شدت این چالش‌ها افزوده، زیرا مشکلات زیرساختی و فشارهای خارجی، توانایی ایران را در مدیریت منابع داخلی کاهش داده است.

در این شرایط، ایران با گزینه‌های محدودی برای کاهش تأثیرات این تعرفه‌ها روبه‌رو است و ممکن است ناچار به بازنگری در برخی سیاست‌های اقتصادی و تجاری خود شود.

چگونگی مدیریت این بحران، نه‌تنها بر ثبات اقتصادی داخلی، بلکه بر جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی نیز تأثیرگذار خواهد بود. در حالی که فضای دیپلماتیک هنوز بسته نشده است، اما ایران با یکی از حساس‌ترین دوره‌های اقتصادی خود مواجه است، جایی که تصمیمات استراتژیک در ماه‌های آینده می‌تواند سرنوشت آن را در نظام اقتصاد جهانی تعیین کند.

یورونیوز فارسی