چرا همه از توافق باکو و ایروان راضی هستند؟

ست جِی. فرانزمن
روزنامه جروزالم پست
۲۶ مارس ۲۰۲۵

* این توافق بالقوه بین ارمنستان و آذربایجان می‌تواند راه را برای توافق‌های بیشتری هموار کند.

چشم‌انداز توافق صلح بین ارمنستان و آذربایجان ممکن است کشورهایی را که معمولاً در مسائل مختلف هم‌سو نیستند، در یک جبهه قرار دهد. این امر به این دلیل است که به نظر می‌رسد ایالات متحده، ایران، روسیه، ترکیه و اساساً همه کشورهای منطقه خواهان توافقی میان ایروان و باکو هستند.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرد که تهران از نهایی شدن پیش‌نویس توافق بین ارمنستان و آذربایجان استقبال می‌کند. این خبر را خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) روز چهارشنبه گزارش داد.

دو هفته پیش، وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد: «ایالات متحده از ارمنستان و آذربایجان برای نهایی کردن مذاکرات درباره یک معاهده صلح تاریخی تمجید می‌کند. این فرصتی است برای هر دو کشور که به درگیری چند دهه‌ای پایان داده و چشم‌انداز رئیس‌جمهور [دونالد] ترامپ را برای جهانی صلح‌آمیزتر محقق کنند. اکنون زمان آن است که به صلح متعهد شوند، معاهده را امضا و تصویب کنند و دوره‌ای جدید از شکوفایی را برای مردم قفقاز جنوبی آغاز کنند.»

مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز سه‌شنبه در واشنگتن با حاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، دیدار کرد. دفتر روبیو اعلام کرد که او در این دیدار «حمایت از صلح در اوکراین و قفقاز جنوبی» را درخواست کرده است.

شبکه رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه (TRT) گزارش داد: «مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، از توافق بر سر معاهده صلح بین ارمنستان و آذربایجان استقبال کرد و بر اهمیت امنیت پایدار و رفاه در منطقه تأکید نمود.»

شبکه TRT همچنین به نقل از تامی بروس، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده، گزارش داد که «وزیر خارجه از توافق بر سر معاهده صلح با آذربایجان استقبال کرده و بر اهمیت صلحی پایدار برای شکستن چرخه درگیری‌های منطقه‌ای و ایجاد امنیت و رفاه در قفقاز جنوبی تأکید کرد.» این اظهارات پس از گفت‌وگوی تلفنی روبیو با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، در روز سه‌شنبه مطرح شد.

فیدان پیش‌تر در واشنگتن درباره این توافق صلح با مقامات آمریکایی گفت‌وگو کرده بود. رسانه‌های جمهوری آذربایجان نیز این خبر را پوشش دادند.

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، اوایل ماه جاری در تماس با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، او را از پایان مذاکرات درباره معاهده صلح با آذربایجان مطلع کرده بود. رسانه‌های دولتی روسیه این خبر را گزارش کردند.

همچنین بر اساس برخی گزارش‌ها، پاپ فرانسیس نیز از این فرصت برای برقراری صلح بین دو کشور استقبال کرده است.

هم‌زمان با حضور فیدان در واشنگتن، عراقچی نیز روز سه‌شنبه در ایروان با پاشینیان دیدار کرد.

ایرنا گزارش داد: «نخست‌وزیر پاشینیان از پیشرفت در همکاری‌های ارمنستان و ایران ابراز خرسندی کرد. وی همچنین روابط بین دو کشور را مبتنی بر منافع متقابل و طبیعی دو ملت دانست که در طول سال‌ها شکل گرفته است. او گفت که این روابط اکنون در مسیر تحکیم بیشتر قرار دارد.»

حمایت ایران از ارمنستان

در همین حال، عراقچی همچنین درباره اهمیت صلح در منطقه قفقاز جنوبی و نقش ایران در این منطقه بحث و تبادل نظر کرد.

ایرنا گزارش داد: «وزیر امور خارجه عراقچی گفت که گسترش روابط ایران و ارمنستان منافع متقابل برای هر دو کشور دارد و صلح و ثبات را در منطقه تضمین می‌کند. وی تأکید کرد که ایران و ارمنستان باید با بهره‌گیری از پیوندهای تمدنی، فرهنگی و تاریخی خود، همچنین روابط مردم با مردم، در جهت توسعه روابط و همکاری در همه زمینه‌ها، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، گردشگری، ترانزیت، حمل‌ونقل و انرژی، تلاش کنند. عراقچی همچنین اظهار داشت که امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی برای ایران ارزش راهبردی دارد.»

عراقچی همچنین با همتای ارمنی خود، آرارات میرزویان، دیدار و گفت‌وگو کرد.

ایران از توافق احتمالی با باکو استقبال کرده است. در حالی که تهران روابط نزدیکی با ایروان دارد، اما به خوبی می‌داند که باکو از نظر قدرت برتر از ارمنستان است.

جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۳ نیروهای ارمنی را در قره‌باغ کوهستانی شکست داد و ۵۰ هزار ارمنی از این منطقه مورد مناقشه گریختند. ارمنستان در سال‌های اخیر چندین شکست را متحمل شده است.

باکو به‌طور هوشمندانه درآمد حاصل از منابع انرژی خود را در فناوری‌های نظامی جدید سرمایه‌گذاری کرده است. جمهوری آذربایجان همچنین روابط مستحکمی با اسرائیل و ترکیه دارد.

ایران خواهان همکاری با هر دو کشور، ارمنستان و آذربایجان، است. به‌ویژه اینکه تهران علاقه‌مند به ایجاد یک کریدور تجاری شمال-جنوب است که باکو را به خلیج فارس و آسیای مرکزی متصل کند.

تهران بر این باور است که توافق صلح منجر به توسعه اقتصادی در منطقه خواهد شد که این امر به نفع ایران نیز خواهد بود.

ایرنا گزارش داد: «ارمنستان و آذربایجان تقریباً چهار دهه درگیری بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی داشته‌اند. در سال ۲۰۲۰، آذربایجان یک عملیات نظامی را آغاز کرد که در نهایت منجر به تصرف حدود یک‌سوم قره‌باغ شد. تقریباً تمامی ۱۰۰ هزار ارمنی ساکن این منطقه به‌عنوان پناهنده به ارمنستان گریختند.»

تهران اعلام کرده که از تمامیت ارضی کشورها حمایت می‌کند.

توافق احتمالی بین ارمنستان و آذربایجان می‌تواند راه را برای توافق‌های بیشتری هموار کند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه خود را مأمور ایفای نقش در بسیاری از این مذاکرات کرده است، از جمله مذاکرات در مسکو، توافق آتش‌بس غزه که در ژانویه انجام شد، و گفت‌وگوهای احتمالی با ایران و صلح بین آذربایجان و ارمنستان.

ویتکاف اواسط ماه مارس در باکو حضور داشت. بسیاری از مسائل هنوز در حال بررسی است، اما هرچه ایالات متحده بتواند توافق‌های صلح بیشتری را حمایت کند، دولت ترامپ این را یک موفقیت و بخش کلیدی از دکترین خود خواهد دانست.

برای مثال، روسیه و اوکراین اکنون به‌نظر می‌رسد که به سمت توافقی درباره دریای سیاه و یک آتش‌بس انرژی حرکت می‌کنند. این توافق می‌تواند اعتمادسازی کرده و زمینه را برای یک آتش‌بس گسترده‌تر فراهم کند.