شهروند

اقتصاد ایران مدت‌هاست که منتظر به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای است. به این امید که با رفع تحریم‌ها، طلسم رکود بشکند و رونق از دست رفته نیز بازگردد. اما در کنار همه امیدواری‌هایی که به بهبود شرایط وجود دارد، نگرانی‌ها از روزهای بعد از تحریم هم کم نیست. به عبارت دیگر، بسیاری از اقتصاددان‌ها و فعالان اقتصادی معتقدند که با رفع تحریم‌ها آسمان اقتصاد ایران آبی نخواهد شد و حداکثر بخشی از مشکلات حل خواهد شد.

درواقع گرفتاری‌های اقتصاد آنچنان ریشه‌دار است که با رفع تحریم‌ها آب از آب تکان نخواهد خورد، مگر آن‌که عزمی جدی برای تغییر وجود داشته باشد. تغییراتی که اجرای آن از ید قدرت دولت به تنهایی خارج است و نیاز به عزمی ملی دارد. در چنین شرایطی بیم آن می‌رود در صورتی که پیش‌زمینه‌ها فراهم نیاید رفع تحریم‌ها تنها منجر به باز شدن مرزهای ایران به روی واردات شده و میخ آخر بر تابوت تولید ایرانی کوبیده شود.

«محسن رنانی» استاد دانشگاه و عضو هیأت‌علمی دانشگاه اصفهان ازجمله همین اقتصاددانان نگران است که امید دارد قبل از رفع تحریم‌ها که به احتمال بسیار زیاد رخ خواهد داد، چاره‌ای برای نجات اقتصاد کشور اندیشیده شود چون در غیر این صورت فرصت دیگری برای جبران وجود نخواهد داشت.

او که در جمع دانشجویان دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با موضوع دوران «پساتحریم» سخن می‌گفت، تصریح کرد: در تمام ماه‌هایی که مذاکرات هسته‌ای وارد دور جدید خود شده و امیدها به حصول نتیجه افزایش یافته بیشتر توجه به این موضوع معطوف است که در صورت رفع تحریم‌ها چه اتفاقی بر سر اقتصاد ایران خواهد آمد. در صورتی که این موضوع کاملا فرعی و حاشیه‌ای به‌نظر می‌رسد. به عبارت دیگر، موضوع مهم‌تر این است که بعد از ورود به مرحله بعد از تحریم ما باید چه کارهایی انجام دهیم.

مذاکرات حتما به نتیجه خواهد رسید
رنانی افزود: مذاکرات هسته‌ای به باور من حتما به نتیجه خواهد رسید و تفاهم حاصل خواهد شد حتی اگر کنگره آمریکا ساز مخالف بزند و بر مخالفت‌های خود اصرار کند. این توافق قطعا برای اروپا مزیت‌های قابل توجهی به همراه خواهد داشت.

او تأکید کرد: ایران هم باید برحصول توافق اصرار کند. یعنی حتی اگر آمریکا امضای خود را از سند توافق حذف کند ایران ضروری است با حفظ چارچوب‌ها و ارزش‌های خود با اروپا و سازمان ملل به توافق برسد و به این واسطه آمریکا را به انزوا بکشاند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این‌که دیگر فرصتی برای آغاز از نقطه صفر نخواهیم داشت و در این خصوص ۱۰‌سال زمان را از دست دادیم، افزود: بحران‌هایی در راه است که برای مواجهه با آنها باید با دوران مناقشه خداحافظی کنیم.

طولانی‌ترین رکود عمرمان را تجربه می‌کنیم
رنانی گفت: امروز ما در طولانی‌ترین دوران رکود اقتصادی خود به سر می‌بریم، بخش بزرگی از اقتصاد ایران در آستانه ورشکستگی قرار دارد، هزاران بنگاه یا تعطیل هستند یا برای اعلام ورشکستگی منتظر اعلام نتایج مذاکرات هسته‌ای مانده‌اند به این ترتیب اگر با غرب به توافق نرسیم این پیام را به فعالان نگران اقتصادی ارسال می‌کنیم که حرکت به سوی اعلام ورشکستگی و تعدیل نیرو را آغاز کنند.

او درخصوص اشتباهات گذشته تأکید کرد: در گذشته دولت اشتباهاتی در سیاستگذاری‌ها انجام داد. خطای استراتژیک دولت یازدهم این بود که ساماندهی مناقشه هسته‌ای را به برگ برنده خود تبدیل کرد اما همین برگ برنده می‌تواند به برگ بازنده او هم بدل شود به‌هرحال باید پذیرفت که توافق هسته‌ای شرط لازم برای خروج اقتصاد از روزهای بحرانی است اما قطعا این موضوع شرط کافی برای دستیابی به موفقیت نخواهد بود.

حذف تحریم‌ها ۲۰‌درصد مشکلات را حل می‌کند
به گفته رنانی، در صورت توافق هسته‌ای و حذف تحریم‌ها حداکثر، ۱۰ تا ۲۰‌درصد به عبور اقتصاد از دوران رکود کمک خواهد کرد به این ترتیب حل‌وفصل مابقی مشکلات بستگی به برنامه‌های ما برای دوران بعد از تحریم دارد.

او با تأکید بر ضرورت همکاری جمعی و عزم ملی برای کمک به دولت تصریح کرد: خوشبختانه داستان توافق لوزان به ماجرای جام‌جهانی تبدیل شد یعنی مردم به همان اندازه پیگیر این مذاکرات بودند و حساسیت آنها در این خصوص تشدید شد. واقعیت این است که همه زیرمجموعه‌های اقتصاد ازجمله بورس، تولید، شهرک‌های صنعتی و بازار ارز منتظر اعلام نتایج نهایی مذاکرات هسته‌ای هستند با توجه به این شرایط عدم امضای این تفاهم؛ پیامدهای جبران‌ناپذیری برای اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت البته این واقعیت را هم باید بپذیریم که با حصول به توافق هم تغییر چندانی در اقتصاد حاصل نخواهد شد.

گرفتار چرخه بسته شده‌ایم
او افزود: اقتصاد ما در چرخه اقتصادی بسته‌ای گرفتار شده و تلاش می‌کنیم این مسیر بسته را با پتک باز کنیم یعنی اولین قدم توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها است بعد از آن نوبت به رفع موانع می‌رسد. درهای اقتصاد ما به روی جهان بسته است حتی اگر تحریم‌ها هم برداشته شود دریچه‌ها برای ورود کالا باز می‌شود نه برای صادرات محصولات ایرانی.

توان تولید داریم مردم توان خرید ندارند
رنانی تصریح کرد: به صورت خلاصه این‌که به علت بهره‌وری پایین نیروی کار، فقدان مزیت رقابتی و به علت وجود بیماری هلندی، دریچه‌های صادرات در اقتصاد ایران بسته است این درحالی است که به علت فقر طبقه متوسط جامعه امکان تحریک تولید هم وجود ندارد و این بخش نمی‌تواند از سایه سنگین تحریم خارج شود.

او با اشاره به این‌که در کوتاه‌مدت امیدی به باز شدن دریچه‌های صادرات نداریم افزود: کاهش تقاضا ناشی از افت قدرت خرید مردم به دلیل تشدید رکود اقتصادی است. من به دولت توصیه کرده بودم مهار تورم را دست‌کم مدتی به تأخیر بیندازد و در مدار ۳۰‌درصد به ثبات برساند تا رکود اقتصادی سنگین‌تر نشود. امروز هم تورم ۱۵‌درصد شده که باید همین میزان حفظ شود چون اثرات هرگونه شوک تورمی درحال حاضر به شدت مخرب خواهد بود. همین ضرورت هم امکان انتشار پول را منتفی می‌کند. راه دیگر هم اخذ مالیات است اما تا چه میزان می‌توان از این اقتصاد فروخفته مالیات گرفت، اگر بخواهیم از اقتصاد مالیات بگیریم باید به بنگاه‌ها کمک کنیم اما دست بانک‌ها برای تسهیلات جدید خالی است آنها هم یا باید مطالباتشان را پس بگیرند یا املاک و مستغلاتشان را بفروشند که البته در اقتصاد راکد این املاک هم خریدار ندارد. می‌بینید که گرفتار حلقه بسته‌ای شدیم و نمی‌دانیم این حلقه را باید از کجا بشکنیم.

دلارهای آزاد شده هم معجزه نمی‌کنند
رنانی امید گروهی به دلارهای آزاد شده را هم باطل دانست و افزود: اولا این دلارها به یک باره آزاد نخواهد شد. از سوی دیگر بخشی از این دلارها صرف دعاوی حقوقی خواهد شد که در این سال‌ها علیه ایران برگزار شده بدتر از همه این‌که دلارهای آزادشده در صورت ورود به ایران هم ایجاد تقاضا نخواهد کرد. به این ترتیب در خوشبینانه‌ترین حالت دلارهای آزادشده صرف تثبیت اقتصاد می‌شود نه تحریک بخش تقاضا.

این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: گروهی هم به افزایش درآمدهای نفتی امید بسته‌اند اما واقعیت این است که برای سال‌ها در حوزه نفت سرمایه‌گذاری جدیدی صورت نگرفته است. چاه‌های نفتی با مشکل افت فشار مواجه هستند چون گازی که قرار بود به این چاه‌ها تزریق شود به روستاها رفت و مصرف شد. پس نمی‌توانیم امیدی به افزایش صادرات داشته باشیم ضمن این‌که پیش‌بینی می‌شود با دسترسی به توافق، قیمت نفت کاهش یابد بنابراین اندک افزایش میزان صادرات با کاهش قیمت خنثی خواهد شد.

منتظر سرمایه‌گذارهای خارجی نباشید
او با اشاره به افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صورت رفع تحریم‌ها هم گفت: سرمایه‌گذار در بازارهایی با قوانین حقوقی شفاف فعال می‌شود. در اقتصادی که همه قوانین آن می‌تواند با یک تصمیم‌گیری تغییر یابد و او حتی مالکیت خود را هم از دست بدهد به این ترتیب به نظر نمی‌رسد که صاحبان سرمایه خارجی اموال خود را وارد خاک اصلی کنند در بهترین حالت هم آنها در خلیج‌فارس به چند برابر قیمت سرمایه‌گذاری خواهند کرد.

رنانی گفت: خارجی‌ها آماده هجوم به بازار ایران برای وارد کردن محصول خود هستند نه برای مشارکت و سرمایه‌گذاری. در چنین شرایطی می‌توان تنها به سرمایه ایرانی‌های خارج از کشور امیدوار بود. آمار غیررسمی می‌گوید که این گروه از ایرانی‌ها 4‌هزار‌ میلیارد دلار دارایی در اختیار دارند اگر ما بتوانیم ۴۰ ‌درصد از این رقم را هم به ایران بیاوریم موفقیت بزرگی است اما چنین اتفاقی نیاز به بازنگری‌های اساسی در سیاست‌گذاری‌ها دارد.

او درخصوص نگرانی‌های خود از روزهای پسا تحریم تصریح کرد: مهم‌ترین نگرانی آشفتگی بی‌نظیر در واردات است. تجربه نشان می‌دهد هر زمان درآمدهای نفتی ایران افزایش یافته واردات به‌شدت آشفته شده است. از سوی دیگر، نگرانم که دولت بسته ارزی برای دوران بعد از تحریم در نظر نگرفته باشد و دلارهای نفتی دوباره بین هزاران پروژه ناتمام تقسیم شود و دست آخر هم نتیجه این سرمایه‌گذاری رشد تورم باشد نه به آخر رسیدن پروژه‌ها. نگرانم اسکله‌های غیرمجاز فعال شوند و تقاضای جدید را وارد بازار ارز کنند و شوک قیمتی جدیدی در این بازار به راه بیندازند و تولید را هم گرفتار شوک هزینه‌ای کنند.

خطر اسکله‌های غیرمجاز جدی است
رنانی تصریح کرد: بهترین راه برای زمین زدن دولت میدان دادن به واردات آشفته است. کافی است اسکله‌های غیرمجاز فعال و تقویت شوند این‌جاست که انبوه واردات، تولید را سرکوب خواهد کرد و تولید ایران نیمه جان باقی مانده را هم از دست خواهد داد.