چند روایت از مرد پشت پرده حذف ظریف و طیب‌نیا

کیاوش حافظی / خبرآنلاین: پزشکیان پیش از آنکه راهی ساختمان ریاست جمهوری در پاستور شود، چهار وعده اصلی داشت؛ رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، تعیین تکلیف قانون حجاب، تلاش برای خروج از فهرست سیاه FATF و تلاش برای رفع تحریم‌ها.

این چهار پروژه هرکدام به دلایلی یا ناقص انجام شده یا اساسا به مرحله محقق شدن نرسیده است. اما سیگنال‌های ناتوانی دولت در تحقق وعده‌هایش، بیشتر از آنکه از مدار این چهار پرونده باشد از فرستنده‌های داخلی دولت ارسال می‌شود. 

حذف‌های خاموش

در همین مدت دولت دو عضو کلیدی خود را از دست داده است. عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد پزشکیان با استیضاح از کار برکنار شد و محمدجواد ظریف با فشار تندروها و در نهایت به توصیه رئیس قوه قضاییه از کار خود کناره گیری کرد. درست است که این دو برکناری بر اثر عوامل بیرونی رخ داد، اما نمی‌توان حذف‌های خاموش را در این میان نادیده گرفت.

در ابتدای روی کار آمدن دولت پزشکیان، نام علی طیب‌نیا برای سمت معاون اولی رئیس جمهور مطرح شده بود. این خبر باعث نوعی دلگرمی برای طرفداران پزشکیان و گروه‌های سیاسی شد؛ در این شرایط اقتصادی انتخاب یک اقتصاددان با کارنامه قابل قبول به عنوان دست راست رئیس جمهور می‌توانست فضای روانی مثبتی ایجاد کند، اتفاقی که رخ نداد و حتی حضور طیب‌نیا در جایگاه مشاور عالی رئیس جمهور چندان تحمل نشد.

برخی روایت‌ها حاکی از آن بوده که حذف طیب نیا، عدم تلاش برای ماندگاری همتی در دولت و همراه شدن با پروژه حذف ظریف، از سوی تیمی در درون دولت نیز حمایت شده است. در این روایت‌ها گاها نیز از معاون اجرایی رئیس جمهور نام برده می‌شود، مردی که خود به نظر می‌رسد بیشتر بر اساس ارتباطات شخصی با مسعود پزشکیان وارد دولت شده است. او که چشم پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران است زمانی که پزشکیان وزیر بهداشت دولت خاتمی بود، معاونت توسعه، مدیریت منابع و امور مجلس او را برعهده داشت.

یکی دیگر از افرادی که در مسیر ورود به کابینه حذف شد محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت روحانی بود. گذشته از آنکه آذری جهرمی چه عملکردی داشته و حضور او چقدر می‌توانست در دولت پزشکیان مفید باشد برخی اخبار از نقش قائم‌پناه در حذف آذری جهرمی حکایت داشته‌اند. آذری جهرمی در جایی گفته «برای معاونت اجرایی با من صحبت کردند و من هم تایید کردم، اما بعد نمی‌دانم چه شد که آقای قائم‌پناه را انتخاب کردند.»

نه فقط در ارتباط با این دو چهره بلکه برخی روایت‌ها حکایت از آن دارد که معاون اجرایی یک پای جدایی ظریف از دولت نیز است؛ و عملکرد ضعیف دولت در لابی‌گری با مجلس و دیگر دستگاه‌ها منجر به این اتفاق شده است.

ماجرا آنقدر بالا گرفته که برخی رسانه‌ها جایگاه معاون اجرایی را با نقشی که اسفندیار رحیم مشایی در دولت احمدی نژاد نیز مقایسه کرده‌اند.

به جز قائم پناه، برخی در شبکه‌های اجتماعی محمدرضا عارف را نیز در حذف ظریف شریک دانسته‌اند. آنطور که انتخاب روایت کرده، در ایام مبارزات انتخاباتی ۱۴۰۳ هم ظریف و هم آذری جهرمی با حملاتی از درون جبهه حامیان پزشکیان رو به رو بوده‌اند. آنطور که این سایت خبری می‌نویسد: «بخشی مهم اما غیرفعال در ستاد و افرادی که نگران قدرت گرفتن ظریف و جهرمی بودند. اکنون اما برخی در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند عارف و قائم پناه معاون اجرایی عامل حذف ظریف هستند. براساس این روایت‌ها، عارف و قائم پناه ابتدا جهرمی را وتو کردند و نگذاشتند علی رغم موافقت اولیه پزشکیان، در دولت معاون اجرایی شود. طبق همین روایت، عارف و قائم پناه جدا از وتوی وزرای پیشنهادی متخصص، کابینه‌ای را چیدند که با مخالفت تمام عیار ظریف و افکار عمومی روبرو شد.»

البته یک منبع مطلع در درون دولت در گفتگو با خبرآنلاین گزاره‌ها درباره عارف را تایید نمی‌‌کند و می‌گوید روابط معاون اول با ظریف و طیب نیا حسنه پیش می‌رود.

چه کسی برای استیضاح وزیر لابی می‌کرد؟ پزشکیان یا معاون پارلمانی او؟

اما حاشیه سازترین چهره اطراف رئیس جمهور شهرام دبیری عهده دار سمت معاونت پارلمانی پزشکیان است که انتصابش از همان ابتدا محل سوال بود؛ چرا که اصلی‌ترین وظیفه لابی‌گری با مجلسی‌ها بر عهده معاونت پارلمانی دولت است و این مسئولیت نیازمند شخصی است که مجلس را بشناسد و بتواند با نمایندگان ارتباط برقرار کند. حال آنکه دبیری سابقه حضور در مجلس نداشته است. او در عوض، مسئولیت‌هایی در استان آذربایجان شرقی یعنی حوزه انتخابیه پزشکیان در طول دوران نمایندگی‌اش داشته است. بر این اساس دبیری هم بر اساس ارتباطات شخصی با پزشکیان مسئولیت گرفته است، به ویژه آنکه دبیری هم پزشک است.

در استیضاح وزیر اقتصاد پزشکیان ضعف کسی که بتواند با مجلسی‌ها لابی کند به چشم می‌خورد. این در حالی است که همه وزرای پیشنهاید پزشکیان توانسته بودند رای اعتماد مجلس را به دست آوردند اما این اقدام با تلاش و لابی شخص رئیس جمهور انجام شد. در نبود یک لابی گر قوی به نظر می‌رسد پزشکیان در بزنگاه‌ها باید به جای رسیدگی به امورات دیگر شخصا با مجلس وارد مذاکره و لابی شود.

با آغاز تعطیلات نوروزی اما مشخص شد، معاون پارلمانی در روز استیضاح وزیر اقتصاد اصلا در سفر ترکیه به سر می‌برده است و این موضوع ضرورت تغییر معاون پارلمانی را دو چندان می‌کند. تصاویر سفر او به قطب جنوب در ایام نوروز منتشر شد در حالی که او پیش از تعطیلات در گفتگو با خبرآنلاین مدعی شده بود در ایام ماه رمضان که با نوروز مصادف  شده در کشور می‌ماند و به مناطق محروم خواهد رفت.

با آنکه روابط عمومی معاونت پارلمانی این خبر را تکذیب کرد و عکس‌های منتشر شده را قدیمی خواند، اما دبیری اعلام کرد: «خوبه که موضوع مسافرت من باعث سرگرمی دوستان شده و نمی‌دونستم اینقدر جلب توجه می‌کنه. من هم مثل خیلی‌ها با هماهنگی، تعطیلات رو اومدم سفر. قطب هم نیستم. فکر نمی‌کنم سفر من ضرری به مردم و جامعه بزنه. فعلا دولت و مجلس هم جلسه ندارند. من تمام سفرهایم را با هزینه شخصی می‌روم و سفر یک مسئله شخصی است که برخی می‌خواهند از آن برای تخریب من استفاده کنند. من کاری را که فکر می‌کنم درسته انجام می‌دهم و تابه حال ضررم به مردم و جامعه نرسیده است.»

این اظهارات نه تنها کسی را قانع نکرده بلکه حتی حامیان مسعود پزشکیان مثل محمد فاضلی جامعه‌شناس و محمد مهاجری خواهان برکناری دبیری شده‌اند. محمد مهاجری خطاب به دبیری نوشت: با اینکه هنوز ۶ ماه از انتصابتان نگذشته ۴ سفر خارجی با پول شخصی داشته‌اید. ظاهرا کثیرالسفر هستید و فقط گاهی اوقات به کشور سر می‌زنید!

با این اوصاف به نظر می‌رسد اولین کسی که باید کابینه را ترک کند شهرام دبیری است که بود و نبودش خیلی برای دولت فرقی ندارد؛ هم او که بعد از استیضاح وزیر اقتصاد مدعی شده بود جلوی استیضاح را گرفتن ربطی به معاون پارلمانی ندارد. 

پزشکیان در تله خالص‌سازان؟

احتمالا مسعود پزشکیان می‌داند زمانی که به دور دوم انتخابات ۱۴۰۳ قدم گذاشت، افرادی از او حمایت کردند که از پیامدهای به قدرت رسیدن رقیب او می‌ترسیدند. سعید جلیلی تداوم راهی بود که در دولت سیزدهم با عنوان خالص سازی یا همان یکدست سازی طی می‌کرد. در واقع دوگانه یکدست سازی و پذیرش تکثر صداها در جامعه، یکی از معانی شکل گیری دوگانه پزشکیان – جلیلی بود. طبیعتا قرار بود حضور پزشکیان مسیر خالص سازی را متوقف کند.

اما عملکرد ضعیف برخی معاونان رئیس جمهور نشان می‌دهد تله خالص سازی در دولت همچنان وجود دارد. اگر پزشکیان نسبت به حذف افراد خود سکوت کند هیچ تضمینی وجود ندارد که در عرصه کلان تر نسبت به نادیده گرفتن حقوق همه گروه‌های اجتماعی هم موضع گیری کند. وقتی پزشکیان نتوانسته تنوع را در دولت خود به دیگران بقبولاند چطور می‌تواند پای تکثر در جامعه بایستد؟ گذشته از آنکه عملکرد ضعیف معاونین به ناکامی پزشکیان می‌انجامد، استفاده صرف از این تیم به معنای نادیده گرفتن تنوع و افتادن در دام خالص سازی است.