حماس می‌خواست ایران نیز به حمله ۷ اکتبر بپیوندد

نیویورک تایمز
نویسندگان: رونن برگمن، آدام رسگون و پاتریک کینگزلی
گزارش از اورشلیم، تل‌آویو و دوحه، قطر
۱۲ اکتبر ۲۰۲۴

اسناد محرمانه نشان می‌دهد که حماس سعی کرده بود ایران را برای پیوستن به حمله ۷ اکتبر متقاعد کند

بیش از دو سال یحیی السنوار با فرماندهان ارشد حماس نقشه می‌کشید تا حمله‌ای را ترتیب دهند که آن‌ها امیدوار بودند مخرب‌ترین و بی‌ثبات‌کننده‌ترین حمله به اسرائیل در چهار دهه تاریخ این گروه باشد.

اسناد محرمانه مربوط به جلسات حماس که توسط ارتش اسرائیل توقیف شده و به دست نیویورک تایمز رسیده است، جزئیات دقیقی از برنامه‌ریزی برای حمله ۷ اکتبر و تلاش‌های آقای سنوار برای متقاعد کردن ایران و حزب‌الله به شرکت در حمله را نشان می‌دهد، یا حداقل متعهد شوند در صورت وقوع حمله، وارد جنگی بزرگ‌تر با اسرائیل شوند.

این اسناد که به عنوان پیشرفتی در درک فعالیت‌های حماس محسوب می‌شود، همچنین نشان می‌دهد که حماس تلاش‌های گسترده‌ای برای فریب دادن اسرائیل در مورد نیت‌هایش انجام داده است، در حالی که زمینه را برای یک حمله جسورانه و ایجاد یک درگیری منطقه‌ای فراهم می‌کرد که آقای سنوار امیدوار بود باعث “فروپاشی” اسرائیل شود.

این اسناد شامل صورت‌جلسات ۱۰ جلسه محرمانه برنامه‌ریزی رهبران سیاسی و نظامی حماس در آستانه حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ است. این صورت جلسات شامل ۳۰ صفحه جزئیات فاش‌نشده از نحوه کار رهبری حماس و آمادگی‌های آن برای این حمله است.

نکات کلیدی اسناد:

* حماس در ابتدا قصد داشت این حمله، که آن را “پروژه بزرگ” نامیده، را در پاییز ۲۰۲۲ انجام دهد. اما برای متقاعد کردن ایران و حزب‌الله به همکاری، آن را به تأخیر انداخت.

* حماس از وضعیت “داخلی” اسرائیل به‌عنوان دلیلی برای حرکت به سوی یک نبرد استراتژیک استفاده کرد، ظاهراً به آشفتگی‌های ناشی از طرح‌های جنجالی بنیامین نتانیاهو برای اصلاحات قضایی اشاره داشت.

* در ژوئیه ۲۰۲۳، حماس یکی از مقامات ارشد خود را به لبنان اعزام کرد تا با یکی از فرماندهان ارشد ایرانی ملاقات کند و از او درخواست کمک برای ضربه زدن به اهداف حساس در آغاز حمله داشت.

* در اسناد آمده است که ایران و حزب‌الله به صورت اصولی حمایت خود را از پروژه حماس ابراز کرده بودند، اما به زمان بیشتری برای آماده شدن نیاز داشتند.

* تصمیم حماس برای حمله تحت تأثیر تمایل این گروه به مختل کردن تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی و تلاش‌های اسرائیل برای افزایش کنترل بر مسجدالاقصی قرار گرفت.

* برای افزایش غافلگیری، حماس به مدت دو سال از مواجهه جدی با اسرائیل اجتناب کرد و رهبران آن به این نتیجه رسیده بودند که باید دشمن را متقاعد کنند که حماس به دنبال آرامش در غزه است.

مقدمه‌ای بر جنگ

این اسناد، متحوای جامعی را برای درک و تحلیل یکی از مهم‌ترین لحظات در تاریخ معاصر خاورمیانه فراهم می‌کنند و نشان می‌دهند که این حمله، هم نتیجه یک برنامه‌ریزی چندین ساله بود و هم تحت تأثیر رویدادهای خاص پس از بازگشت نتانیاهو به قدرت در اسرائیل در اواخر سال ۲۰۲۲ بوده است.

حمله به اسرائیل حدود ۱۲۰۰ نفر را کشت و باعث شد اسرائیل غزه را بمباران کرده و به آن حمله کند که منجر به کشته شدن ده‌ها هزار نفر از غیرنظامیان و جنگجویان فلسطینی شد. در نهایت این درگیری به جنگی گسترده‌تر میان اسرائیل و متحدان منطقه‌ای حماس تبدیل شد که به ترور افسران ارشد ایرانی و  رهبران حزب‌الله توسط اسرائیل و حمله به لبنان و همچنین حملات موشکی بالستیک ایران به اسرائیل منجر شد.

اینکه ایران و حزب‌الله تا چه حد از برنامه‌های اولیه حماس اطلاع داشتند، یکی از پرسش‌های مداوم ۷ اکتبر بوده است. این پرسش در هفته‌های اخیر پس از حمله اسرائیل به لبنان و حملات ایران به اسرائیل اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، علناً انکار کرده که ایران نقشی در حمله ۷ اکتبر داشته است. همچنین مقامات آمریکایی می‌گویند  اطلاعاتی در دست دارند که نشان می‌دهد رهبران کلیدی ایران از جمله ۷ اکتبر حماس غافلگیر شده‌اند. این موضوع باعث شده تردیدها درباره نقش مستقیم ایران در برنامه‌ریزی افزایش یابد. اما رهبران حماس به طور کلی درباره حمایت‌هایی که از متحدان منطقه‌ای دریافت کرده‌اند، صحبت کرده‌اند و گزارش‌های پراکنده و گاه متناقضی وجود دارد که مقامات ایرانی و حزب‌الله در برنامه‌ریزی و آموزش جنگجویان حماس نقش داشته‌اند.

این جزئیات در ژانویه گذشته بر روی کامپیوتری پیدا شد که توسط سربازان اسرائیلی در یک مرکز فرماندهی زیرزمینی حماس در خان یونس در جنوب غزه کشف شد، مکانی که رهبران حماس اندک زمانی پیش از ورود سربازان اسرائيل، از آنجا گریخته بودند.

شبه‌نظامیان حماس حصار مرزی غزه و اسرائیل را با لودر تخریب کردند

نیویورک تایمز اصالت این اسناد را با به اشتراک‌گذاری بخشی از محتوای آن‌ها با اعضا و کارشناسان نزدیک به حماس راستی‌آزمایی کرد. صلاح‌الدین عووده، یکی از اعضای حماس و جنگجوی سابق در شاخه نظامی آن که اکنون در استانبول به عنوان تحلیل‌گر فعالیت می‌کند، گفت که با برخی از جزئیات ذکر شده در اسناد آشنا است و نگهداری از یادداشت‌های سازماندهی‌شده با شیوه‌های عمومی گروه مطابقت دارد. یک تحلیلگر فلسطینی با آگاهی از ساختارهای درونی حماس، که به شرط ناشناس ماندن درباره موضوعات حساس صحبت کرد، نیز برخی از جزئیات و ساختارهای کلی عملیات حماس را که با اسناد هم‌خوانی داشتند، تأیید کرد.

ارتش اسرائیل در گزارشی داخلی،  که نیویورک تایمز به آن دست‌یافته، نتیجه‌گیری کرد که این اسناد واقعی هستند و نمایانگر یک شکست دیگر از سوی مقامات اطلاعاتی برای جلوگیری از حمله ۷ اکتبر هستند. تایمز همچنین جزئیات ذکر شده در گزارش‌های این جلسه‌ها را بررسی کرده تا مطمئن شود که با رویدادهای واقعی هم‌خوانی دارند.

کشف این اسناد باعث بروز اختلافات میان سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل شده است. بررسی داخلی نظامی این اسناد این پرسش را مطرح کرده است که چرا جاسوسان اسرائیلی نتوانستند قبل از حمله حماس آن‌ها را به دست آورند یا استراتژی ذکر شده در آن‌ها را تشخیص دهند. در حالی که اسرائیل قبل از حمله ۷ اکتبر به نقشه‌های جنگی حماس دست یافته بود، اما فرماندهان اسرائیلی بارها ایده توانایی یا قصد حماس برای اجرای فوری آن‌ها را رد کرده بودند.

ارتش اسرائیل از اظهار نظر خودداری کرد. حماس و حزب‌الله به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخ ندادند. نمایندگی ایران در سازمان ملل ادعاهای مطرح‌شده در این اسناد را رد کرد.

نمایندگی ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد: “تمامی برنامه‌ریزی‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و هدایت‌ها به طور کامل توسط شاخه نظامی حماس مستقر در غزه انجام شده است و هرگونه ادعایی که تلاش کند آن را به ایران یا حزب‌الله مرتبط سازد - چه به صورت جزئی و چه کامل - بی‌اساس بوده و از اسناد جعلی ناشی می‌شود”.

صحبت با کد

اسناد برای اولین بار در ژانویه ۲۰۲۲ به عملیات اشاره می‌کنند، زمانی که صورتجلسات نشان می‌دهند که رهبران حماس درباره نیاز به جلوگیری از وارد شدن در درگیری‌های کوچک برای تمرکز بر “پروژه بزرگ” صحبت کردند. به گفته دو مقام اسرائیلی آشنا با اطلاعات مربوط به فرماندهان حماس، افسران اطلاعاتی اسرائیل دریافتند که رهبران حماس بارها از همین عبارت در زمینه‌های مشابه استفاده کرده‌اند، اما افسران تا پس از حمله متوجه معنی این عبارت نشدند.

این صورتجلسات فهرست کامل و مشخصی از افراد حاضر در هر جلسه‌ای ارائه نمی‌دهد، اما نشان می‌دهد که آقای سنوار در تمام بحث‌ها حضور داشته است، در حالی که معاون او حداقل در سه جلسه شرکت کرده است. چندین فرمانده نظامی که فقط با نام‌های مستعار خود ذکر شده‌اند نیز به عنوان حاضران در جلسات فهرست شده‌اند.

به گفته چند مقام اسرائیلی و ارزیابی ارتش از این اسناد، تحلیلگران اطلاعاتی اسرائیل نتیجه‌گیری کردند که رهبران ارشد نظامی حماس، محمد ضیف، مروان عیسی و محمد سنوار، از جمله افرادی هستند که با نام مستعار ذکر شده‌اند. تحلیلگر فلسطینی آشنا با ساختارهای درونی حماس نیز گفت که او باور دارد صورتجلسات نشان می‌دهد که آقای ضیف در جلسات حضور داشته است.

در جریان جلسه‌ای در آوریل ۲۰۲۲، رهبران از این که پرتنش‌ترین بخش‌های ماه رمضان بدون تشدید عمده سپری شده است، ابراز خشنودی کردند، که به حماس کمک کرد تا “نیت‌های خود را پنهان کند” و “ایده بزرگ (پروژه بزرگ ما) را استتار کند”. آن‌ها درباره حفظ مهمات و انجام “یک فرآیند فریب و استتار بزرگ و قانع‌کننده” صحبت کردند.

در ژوئن ۲۰۲۲، رهبران گفتند که پیش‌روی عملیات ادامه دارد: آن‌ها اشاره کردند که حماس پس از برگزاری یک راهپیمایی تحریک‌آمیز توسط ناسیونالیست‌های افراطی یهودی در اواخر ماه مه در شهر قدیمی اورشلیم، از درگیری با اسرائیل اجتناب کرد، که باعث ایجاد این تصور نادرست شد که این گروه دیگر به دنبال یک درگیری عمده نیست. در حالی که رهبران حماس به صورت مبهم در ملاء عام درباره فریب اسرائیل در سال‌های منتهی به حمله صحبت کرده‌اند، صورتجلسات میزان این فریب را آشکار می‌کند.

خانه‌ای در کیبوتز کفار آزا، اسرائیل که در حمله شبه‌نطامیان حماس تخریب شده

در این مرحله، طبق صورت‌جلسه ژوئن ۲۰۲۲، آماده‌سازی‌ها برای حمله تقریباً یک ماه تا تکمیل فاصله داشتند. برنامه‌ها شامل حمله به ۴۶ موضع تحت اشغال نیروهای نظامی اسرائیل بود که از مرز محافظت می‌کند و سپس حمله به یک پایگاه هوایی و مرکز اطلاعاتی اصلی در جنوب اسرائیل، و همچنین شهرها و روستاها.

رهبران حماس گفتند که حمله به آن مناطق مسکونی آسان‌تر خواهد بود اگر ابتدا پایگاه‌های نظامی تسخیر شوند - پیش‌بینی‌ای که در ۷ اکتبر درست از آب درآمد. این برنامه‌های نظامی به نظر می‌رسد نسخه ساده‌شده و کمی تغییر‌یافته‌ای از برنامه‌های جنگی دقیق‌تری باشند که اسرائیل در سال ۲۰۲۲ آن‌ها را ردگیری کرد اما نادیده گرفت.

بر اساس صورتجلسات نشست ژوئن، به نشانه‌ای از اینکه چگونه حمله مخفیانه آماده شده بود، آقای سنوار و زیردستانش تصمیم گرفتند که این برنامه‌ها باید از بسیاری از نیروهای پایین‌رتبه حماس تا چند ساعت قبل از حمله مخفی نگه داشته شود.

در همان جلسه، آقای سنوار همچنین به طور مختصر با همکاران خود درباره این صحبت کرد که چگونه یک حمله بزرگ به اسرائیل احتمالاً نیازمند فداکاری و دادن قربانی‌هاست، که به‌نظر می‌رسد منظورش از میان مردم عادی غزه بوده. این اولین و تنها باری بود که در صورت‌جلسه به سختی‌هایی که ممکن است غیرنظامیان فلسطینی متحمل شوند، اشاره شد. از ۷ اکتبر به بعد، برخی از رهبران حماس اذعان کرده‌اند که ضدحمله اسرائیل باعث تخریب گسترده‌ای شده است، اما گفتند که این “بهایی” است که فلسطینی‌ها باید برای آزادی بپردازند.

در جلسه‌ای در سپتامبر ۲۰۲۲، شورای رهبری به نظر می‌رسد آماده آغاز حمله در طی یک ماه، همزمان با تعطیلات یهودی بود، و آقای سنوار آخرین برنامه‌های نبرد را بررسی کرد. اسناد توضیح نمی‌دهند که چرا حمله به تعویق افتاد، اما یکی از موضوعات مکرر تلاش رهبری حماس برای جلب حمایت ایران و حزب‌الله برای این عملیات بود.

جلب متحدان

در دسامبر ۲۰۲۲، یک دولت جدید تندرو در اسرائیل به قدرت رسید و نتانیاهو را به قدرت بازگرداند. یک ماه بعد رهبران حماس در جلسه‌ای خاطرنشان کردند که نیاز به زمان دارند تا رفتار این دولت را ارزیابی کنند و اشاره کردند که ایتامار بن‌گویر، وزیر افراطی که به اقدامات تحریک‌آمیز علیه فلسطینیان شهرت دارد، قبلاً یک تور مناقشه‌برانگیز از محوطه مسجد الاقصی انجام داده است.

رهبران حماس پیش‌بینی کردند که اقدامات این دولت “به ما کمک خواهد کرد تا به سمت پروژه بزرگ حرکت کنیم” زیرا توجه متحدان حماس را جلب کرده و حمایت از حمله را تقویت خواهد کرد.

در جلسه‌ای در ماه مه ۲۰۲۳، آقای سنوار و همکارانش ابراز خوشحالی کردند که یک رمضان دیگر را بدون درگیری بزرگ با اسرائیل پشت سر گذاشته‌اند، با وجود تنش‌ها در مسجد الاقصی و یک درگیری کوتاه‌مدت بین اسرائیل و جهاد اسلامی.

بار دیگر، آن‌ها به نظر می‌رسید که آماده نهایی کردن برنامه‌های حمله هستند. طبق صورت‌جلسه، رهبران بحث کردند که آیا حمله را در ۲۵ سپتامبر، زمانی که اکثر اسرائیلی‌ها در حال برگزاری یوم کیپور، مقدس‌ترین روز تقویم یهودی، هستند آغاز کنند یا در ۷ اکتبر، که در آن سال با عید یهودی سمیحت تورا همزمان بود. رهبران حماس باردیگر بر اهمیت جلوگیری از هرگونه تشدید درگیری بزرگ با اسرائیل تأکید کردند که ممکن است آماده‌سازی‌های نهایی آن‌ها را مختل کند.

در همان جلسه، شورای رهبری حماس گفت که می‌خواهد تا پایان سال ۲۰۲۳ حمله را انجام دهد زیرا اسرائیل اعلام کرده بود که در حال توسعه نوع جدیدی از لیزر است که می‌تواند موشک‌های حماس را به شکلی کارآمدتر از سیستم دفاع هوایی فعلی، نابود کند.

حماس قصد داشت این حمله را به حزب‌الله به عنوان راهی برای جلوگیری از تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی ارائه دهد، حرکتی که می‌توانست اسرائیل را بیشتر در خاورمیانه ادغام کند بدون اینکه مناقشه اسرائیل و فلسطین را به طور کامل حل کند.

ساختمان بمباران شده در ضاحیه در جنوب بیروت

طبق صورت‌جلسه آگوست ۲۰۲۳، معاون آقای سنوار، خلیل الحیه، در ماه قبل این برنامه را با فرمانده ارشد ایرانی، محمد سعید ایزدی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، که در لبنان مستقر بود و به نظارت بر روابط تهران با گروه‌های مسلح فلسطینی کمک می‌کرد، مطرح کرده بود. آن صورت‌جلسه همچنین نشان می‌داد که آقای الحیه قصد داشت این موضوع را با آقای نصرالله، رهبر حزب‌الله، مطرح کند.

جلسه با آقای نصرالله به تعویق افتاد و صورت‌جلسات بعدی توضیح نمی‌دهند که آیا معاون حماس در نهایت توانست این استدلال را شخصاً به او ارائه کند یا خیر.

در حالی که مقامات حماس و ایران قبلاً به سطحی از هماهنگی پیش از حمله اذعان کرده بودند، میزان ارتباطات آن‌ها قبلاً گزارش نشده بود.

صورت‌جلسات همچنین گزارش‌هایی را که از اختلاف بین رهبری حماس در غزه و رهبر سیاسی مستقر در قطر، آقای هنیه، خبر می‌داد، رد می‌کنند. این صورت‌جلسات نشان می‌دهند که رهبران اطلاعات حساس را با آقای هنیه به اشتراک گذاشتند، او را در جریان “پروژه بزرگ” قرار دادند و تصمیم گرفتند که از میان رهبری حماس در خارج از کشور، تنها او باید از جلساتی که آقای الحیه امیدوار بود با حزب‌الله و ایران برگزار کند، مطلع شود.

صورت‌جلسه آگوست - آخرین سندی که نیویورک تایمز دیده است - گزارش می‌دهد که آقای الحیه به فرمانده ارشد ایرانی، آقای ایزدی، گفته بود که حماس برای ضربه زدن به اهداف حساس در “ساعت اول” حمله نیاز به کمک خواهد داشت.

طبق این سند، آقای ایزدی گفت که حزب‌الله و ایران به‌طور اصولی از این طرح استقبال می‌کنند، اما به زمان نیاز دارند “تا محیط را آماده کنند.”

در نتیجه، به نظر می‌رسد رهبران حماس امیدوار بودند که متحدانشان آن‌ها را “آسیب‌پذیر” رها نکنند، اما قبول داشتند که ممکن است مجبور شوند حمله را به تنهایی انجام دهند. هم‌چنین در صورت‌جلسه آگوست آمده است؛ تثبیت اشغال اسرائیل در کرانه باختری و همچنین افزایش حضور اسرائیل در محوطه مسجد الاقصی، “نمی‌تواند ما را به صبر وادارد”.

دفتر آقای الحیه به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخ نداد، اما در مصاحبه‌ای با تایمز در سال گذشته، او حمله اکتبر را “یک اقدام بزرگ” توصیف کرد که “جهان را از خواب عمیق بیدار کرد.”

در نهایت، ایران تا ماه‌ها پس از حمله حماس مستقیماً به اسرائیل حمله نکرد و حزب‌الله تنها در ۸ اکتبر، پس از آن که اسرائیل شروع به بازپس‌گیری کنترل مرزهای خود کرد، به کمک حماس آمد. حزب‌الله همچنین با شلیک موشک به اسرائیل، ارتش اسرائیل را از غزه منحرف کرد. این درگیری منجر به یک جنگ تمام‌عیار شد که در آن اسرائیل آقای نصرالله و دیگر رهبران حزب‌الله را ترور کرد و به سنگرهای این گروه در جنوب لبنان حمله کرد.

حماس در تلاش‌های خود برای فریب اسرائیل موفق‌تر بود. در ساعات اولیه ۷ اکتبر، افسران اطلاعاتی اسرائیل متوجه شدند که شبه‌نظامیان حماس یک مانور غیرمعمول را آغاز کرده‌اند. اما آن‌ها اهمیت آن را نادیده گرفتند و نتیجه‌گیری کردند که این یک تمرین آموزشی یا یک مانور دفاعی است.

طبق یادداشت محرمانه‌ای که توسط افسران اطلاعاتی در ساعت ۳:۱۷ بامداد منتشر شد و بعداً توسط تایمز بررسی شد: “برآورد شده که حماس در حال حاضر به دنبال تشدید درگیری و ورود به یک رویارویی نیست”.

تنها سه ساعت بعد، حمله آغاز شد.