قطع سر حزب‌الله؛ ایران در حال ارزیابی گزینه‌های خود

پاتریک وینتور، سردبیر دیپلماتیک گاردین

مسعود پزشکیان تحت فشار داخلی قرار دارد، اما تحلیل‌گران به خطر بالای حمله مستقیم به اسرائیل اشاره می‌کنند.

دولت اصلاح‌طلب ایران اعلام کرده که برنامه‌ای برای اعزام نیرو به لبنان برای تقویت حزب‌الله ندارد، اما تحت فشار داخلی از سوی تندروهایی قرار گرفته است که معتقدند ایران در برابر اسرائیل ایستادگی کافی نداشته است. این تندروها همچنین قصد دارند راه هرگونه مذاکره با غرب بر سر نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران را مسدود کنند.

فشارها برای واکنش سخت‌تر ایران زمانی دوچندان شد که مشخص شد سرتیپ عباس نیلفروشان، معاون فرمانده سپاه پاسداران در لبنان و سوریه، همراه با حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، در بیروت کشته شده‌ است.

تنش در میان مقام‌های ایران چنان بالاست که برخی از محافظه‌کاران متهم به ایجاد فضای مسموم در شبکه‌های اجتماعی شده‌اند؛ با تحریف سخنان رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان و سخنگوی او، به نحوی که این سخنان به‌نظر بیاید که از «محور مقاومت» حمایت نمی‌کنند.

دیدگاه غالب در محافل دولتی همچنان بر این است که باید از جنگ مستقیم میان ایران و اسرائیل اجتناب کرد، چرا که این اقدام به نفع بنیامین نتانیاهو تمام می‌شود و پای آمریکا را به میدان می‌کشد. اما از سوی دیگر، نباید حزب‌الله را تنها گذاشت. این موضعی بود که پزشکیان هفته گذشته در نیویورک قبل از کشته شدن نصرالله، مطرح کرد.

همچنین، روز دوشنبه، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، تأکید کرد که اقدامات اسرائیل بی‌پاسخ نخواهد ماند، اما اعلام کرد که نیازی به اعزام نیروهای کمکی یا داوطلب ایرانی نیست، چرا که دولت‌های لبنان و فلسطین توانایی مقابله با تجاوزات اسرائیل را دارند.

پزشکیان همچنان از این موضوع ناراضی است که به او از طریق واسطه‌ها اطمینان‌هایی از سوی آمریکا داده شده بود مبنی بر اینکه اگر او در پاسخ به کشته شدن اسماعیل هنیه، رهبر حماس، در تهران در ماه ژوئیه به اسرائیل حمله نکند، اسرائیلی‌ها توافق آتش‌بس غزه را امضا خواهند کرد.

تندروهایی در مجلس مانند امیرحسین ثابتی، مشاور سعید جلیلی، یکی از کاندیداهایی که توسط پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری شکست خورده بود، ادعا کرده‌اند که شخصی [منظور پزشکیان] دستور علی خامنه‌ای، رهبر معظم، برای تلافی قتل هنیه را نادیده گرفته است. او ادعا کرد که خویشتن‌داری تهران به اسرائیل چراغ سبز داده تا نصرالله را به قتل برساند. وی پرسید: «چرا باید ۸۰ میلیون ایرانی و جبهه مقاومت تاوان ساده‌لوحی عده‌ای را بدهند؟»

این ادعاها حتی باعث شد پسر رئیس‌جمهور نیز به دفاع از پدرش بپردازد و بگوید که دولت او هرگز از دستور رهبر معظم سرپیچی نخواهد کرد.

اینکه چنین وعده آتش‌بسی به‌طور صریح از سوی فردی با اختیار لازم به تهران داده شده یا نه، قابل بحث است، اما درگیری‌های داخلی کنونی در میان مقام‌های حکومت، نشان از نگرانی‌های سیاسی در مورد نحوه بازگرداندن قدرت بازدارندگی ایران دارد.

سعید جلیلی به احتمال زیاد در سخنرانی خود در اواخر این هفته، خواستار فعال کردن “حلقه آتش” ایران پیرامون اسرائیل خواهد شد و هرگونه ایده تسلیم حزب‌الله را با بیان اینکه دیگر به دنبال اعمال فشار برای آتش‌بس در غزه نیست، رد خواهد کرد.

در تلاشی برای رفع هرگونه تردید درباره وفاداری‌هایش، پزشکیان شخصاً به دفتر حزب‌الله در تهران رفت تا یک نامه تسلیت دست‌نویس را تحویل دهد. او همچنین خواسته‌های خود را برای کشورهای عربی و اسلامی جهت درک مسئولیت سنگینشان برای مداخله در این موضوع تشدید کرد.

به نظر می‌رسد فضای ایران تحت تأثیر اظهارات نتانیاهو قرار گرفته که مرگ نصرالله را برای «تغییر توازن قدرت در منطقه» ضروری دانست. روز دوشنبه، نخست‌وزیر اسرائیل صراحتاً خواستار تغییر رژیم در تهران شد و گفت ایران «خیلی زودتر از آنچه مردم فکر می‌کنند آزاد خواهد شد.»

در پیامی طولانی در شبکه اجتماعی X، جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ، استدلال کرد که نابودی رهبری حزب‌الله اهمیت زیادی دارد، زیرا اکنون ایران کاملاً در معرض خطر قرار گرفته است. او گفت دلیل اینکه تأسیسات هسته‌ای ایران، علی‌رغم سیستم‌های دفاع هوایی ضعیف، نابود نشده، این است که حزب‌الله به‌عنوان یک سلاح آماده، اسرائیل را هدف گرفته است. ایران در طی چهل سال گذشته این توانایی را به‌عنوان عامل بازدارندگی خود ایجاد کرده است. ترامپ اغلب می‌گفت: «ایران هرگز جنگی را نبرده اما هرگز در مذاکره‌ای شکست نخورده است.» رژیم جمهوری اسلامی هنگام به خطر افتادن جان نیروهای حماس، حزب‌الله، سوریه و حوثی‌ها سرسخت‌تر عمل می‌کند تا زمانی که جان خودشان در خطر باشد.

کوشنر با ستایش از چشم‌انداز خاورمیانه‌ای جدید «بدون زرادخانه کامل ایران که اسرائیل را هدف قرار داده است»، گفت اکنون زمان آن فرا رسیده که اسرائیل کار را تمام کند. هرچند کوشنر در حال حاضر از دولت آمریکا دور است، اما این وضعیت می‌تواند در عرض چند هفته تغییر کند.

چنین اظهاراتی احتمالاً تنش‌ها را در تهران افزایش می‌دهد و استدلال کسانی را که معتقدند نتانیاهو از تشدید درگیری‌ها ابایی ندارد و دولت آمریکا نه ابزاری برای توقف او دارد و نه علاقه‌ای به این کار، تقویت می‌کند.

در حال حاضر، ایران گزینه‌های کمی برای بازگرداندن بازدارندگی دارد. اما به گفته دکتر بورجو اوزچلیک، پژوهشگر ارشد امنیت خاورمیانه در اندیشکده دفاعی Rusi، بدترین اقدام ایران می‌تواند یک حمله مستقیم به اسرائیل باشد.

او می‌نویسد: «اگرچه این کار ممکن است اعتبار ایران را در میان طرفداران اصلی‌اش در داخل کشور و محور مقاومت بازیابی کند، اما خطر این است که مانند حمله‌ای که ایران در ۱۳ آوریل در پاسخ به حمله به کنسولگری‌اش در دمشق انجام داد، موشک‌های شلیک‌شده توسط سیستم گنبد آهنین اسرائیل و نیروهای آمریکا و متحدان عربش رهگیری شود. این وضعیت باعث تضعیف بیشتر قدرت نظامی ایران می‌شود و بحران مشروعیت داخلی را تشدید می‌کند.»

بنابراین، ایران با گزینه‌های کمی روبروست: به‌تدریج بازسازی سازمان فروپاشیده حزب‌الله، توسل به تروریسم دولتی سطح پایین، یا ساخت سلاح هسته‌ای.