صد سال ادبیات جهان-۱

مجموعه برترین‌های ادبی اشپیگل
صد اثر برتر داستانی از کشورهای مختف جهان میان ۱۹۲۵ تا ۲۰۲۵
چگونگی شکل‌گیری مجموعه برترین‌های ادبی اشپیگل

بخش اول

برخی از کتاب‌های این لیست امروزه دیگر در کتابفروشی‌ها یافت نخواهند شد. آن‌ها قابل سفارش دادن نیستند زیرا دیگر چاپ نمی‌شوند. این سرنوشتی است که به وضوح بیشتر متوجه کتاب‌های ترجمه‌شده از گوشه و کنار جهان است و در باره ادبیات آلمانی چندان صدق نمی‌کند. آیا این می‌تواند دلیلی باشد برای این که آن‌ها را در لیست مجموعه آثار برتر قرار ندهیم؟ اتفاقا عکس این ادعا صحت بیشتری دارد. یک مجموعه شامل برترین کتاب های جهان که تنها هنرش بازتاب‌دهنده این واقعیت است که می تواند بلافاصله در دسترس سفارش دهنده و خواهان آن قرار گیرد و بنابراین از نظر تجاری موفق است، صرفا باید گفت که بیشتر ماهیتی توصیفی (deskriptiv) دارد و نه تجویزی (normativ). بنابراین، اگر نتوانید کتابی با نام اصلی «سور خوانا» (Sor Juana) به معنی «دام‌های ایمان» اثر «اکتاویو پاز» را به صورت نو خریداری کنید، به هیچ وجه جای ناامیدی نیست. در هر حال، بازدید از کتابفروشی که در آن کتاب‌های قدیمی به فروش می‌رسد (Antiquariat)، چه به صورت فیزیکی و چه دیجیتال، هنوز هم ارزشمند است. کتاب‌هایی که دیگر نمی‌توان آنها را در کتابفروشی‌ها پیدا کرد و نایاب شده‌اند بهترین گواه بر پویایی تاریخ ادبیات محسوب می‌شوند. برخی کتاب‌ها به فراموشی سپرده می‌شوند، و برخی دیگر به طور غیرمنتظره‌ای دوباره ظاهر می‌شوند. برای مثال کتاب شماره ۳۹ در فهرستی که ما در این جا برای شما تهیه کرده‌ایم یعنی کتابی از «کلاریس لیسپکتور» (Clarice Lispector) نویسنده برزیلی، با عنوان «شور پس از جی. اچ.» (Die Passion nach G. H) پس از دهه‌ها دوباره ترجمه شده و امسال منتشر خواهد شد.

هنگامی که «اشپیگل» در پاییز گذشته یک مجموعه برترین‌های ادبی از ۱۰۰ اثر برجسته داستانی آلمانی‌زبان بین سال‌های۱۹۲۴ تا ۲۰۲۴ منتشر کرد، تأکید ما در درجه اول بر صراحت و چندصدایی این پروژه استوار بود. برای مجموعه برترین‌های ادبی دوم، که اکنون منتشر می‌شود — ۱۰۰ اثر داستانی بین‌المللی از ۱۹۲۵ تا ۲۰۲۵ — این پیش‌فرض با قاطعیت بیشتری اعمال می‌گردد، زیرا این بار هیئت داوران مجبور بود انتخاب خود را نه تنها از میان تعداد بی‌شمار کتاب‌های یک زبان، بلکه از کل گنجینه ادبی یک قرن به انجام رسانند. چنین وظیفه ای البته نمی‌تواند ادعای بی طرفی و انصاف کامل داشته باشد. جذابیت آن بیشتر در این است که یک هیئت، که شایستگی و قضاوت آن اثبات شده است، راهی را از میان جنگل‌های انبوه ادبیات مدرن جهان به جلو باز می‌کند.

بنابراین تصادفی نبوده است که هیئت داوران ما از افرادی که حوزه‌های علاقه مندی آنها بسیار متفاوت است تشکیل گردیده: محیط فعالیت و تخصص «اوا هورن» (Eva Horn) علاوه بر ادبیات آلمانی‌زبان، بر ادبیات آمریکای لاتین نیز تمرکز دارد؛ «میریام شل‌باخ» (Miryam Schellbach) سال‌هاست که به داستان‌های شمال آفریقا و عربی می‌پردازد؛ کتاب‌های «میشائل [مایکل] مار» (Michael Maar) از جمله ناب ترین تفسیرهای آثار اروپایی و آمریکایی به حساب می آیند و «پیتر اسلوتردایک» (Peter Sloterdijk)، که احتمالاً تنها تعداد کمی از خوانندگانش می‌دانند، متخصص ادبیات آسیایی و آفریقایی است.

این تنوع در تخصص‌ها از این جهت مهم است که لیست پیشنهادی ما، با وجود ریشه‌دار بودن در سنت‌های داستانی اروپا و آمریکا، واقعاً می‌خواهد ادبیات جهان را به عنوان یک کل مورد بررسی قرار دهد. از ۱۰۰ کتاب انتخاب‌شده، ۴۸ اثر البته از اروپا و ۲۴ اثر از ایالات متحده و کانادا هستند، اما حداقل ۲۸ اثر، یعنی بیش از یک چهارم آنها، از منطقه کارائیب، آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا می باشند. برای برخی نویسندگان، چنین انتسابی به یک کشور خاص بسیار ساده‌انگارانه است. با این حال، ما به دلایل عملی بود که چنین تصمیمی را گرفتیم. تاریخ‌گذاری آثار داستانی — رمان‌ها، زندگینامه‌ها، مجموعه‌های داستان کوتاه، خاطرات — بر اساس سال انتشار به زبان اصلی انجام شده است، و ما فقط کتاب‌هایی را در مجموعه آثار منتخب گنجانده‌ایم که به آلمانی ترجمه شده‌اند.

مشکل ترجمه در مقالاتی که توسط هیئت داوران و بخش ادبیات اشپیگل درباره ۱۹ کتاب از ۱۰۰ کتاب نوشته شده (۱)، بارها باعث ایجاد به راه افتادن بحث‌های انتقادی شده است. در نسخه‌های آلمانی‌زبان کتاب ها که ما برای این بخش استفاده می‌کنیم و جلدهای آن‌ها را در این جا نمایش می‌دهیم، در طول مطالعه به طور منظم به بخش‌های مشکل‌دار برخوردیم؛ «اوا هورن» در حین کار بر روی مجموعه برترین های اشپیگل به نکته درستی اشاره کرد مبنی بر این که «ترجمه‌های بعضی از این کتاب ها حتی از خود برخی رمان‌ها هم بیشتر قدیمی شده‌اند». بنابراین، برخی نقل‌قول‌ها در مقالات و نظرات مربوط به معرفی این مجموعه در نشریه ما با آنچه در نسخه آلمانی قدیمی تر استفاده ‌شده است تفاوت دارند.

می توان این پرسش را مطرح ساخت که بر اساس این لیست پیشنهادی ما در این جا چه گرایش‌هایی از ادبیات جهان از سال ۱۹۲۵ به این سو آشکار می‌شوند؟ قبل از هر چیز، سه برداشت در طول بررسی های ما تکرار شده است. اول، این مشاهده که تنها بخش کوچکی از آثار داستانی انتخاب‌شده، رمان‌هایی به معنای متعارف هستند: داستان‌هایی با شخصیت‌های خیالی و مسیر خطی داستان. گزارش‌های زندگینامه‌ای یا، با یک اصطلاح جدیدتر، متون «خود- داستان پردازی» (autofiktionale Texte) (۲)، سهم قابل توجهی دارند. دوم، مجموعه منتخب ادبیات داستانی ما شامل تعداد قابل توجهی آثار است که در آن‌ها روایت شاعرانه و تأملات شاعرانه در هم آمیخته‌اند.

فرضیه‌ای که اغلب در تحقیقات مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه ادبیات مدرن همیشه به نوعی نظریه ادبی نیز هست، توسط انتخاب کتاب های ما در این شماره اشپیگل تأیید می‌شود. سوم، این نکته بسیار جلب توجه می‌کند که تعداد شگفت‌آوری از رمان‌های نامزدشده، بازنویسی داستان‌هایی است که قبلاً روایت شده‌اند، به ویژه از منظر تجربه استعماری. این رابطه نه تنها در مقاله دوگانه «میریام شل‌باخ» درباره رمان کوتاه «بیگانه» اثر «آلبر کامو» (۱۹۴۲) و «پرونده مورسو» اثر «کامل داوود» (۲۰۱۳) مطرح می‌شود، بلکه مانند یک رشته بینامتنی در سراسر فهرست کتاب های منتخب ما امتداد دارد — ادبیات جدید عربی، هندی یا کارائیبی به عنوان تلاشی برای بازنویسی کتاب‌های تأثیرگذار پیشین قدرت‌های استعماری. دقیقاً همین رابطه است که نشان می‌دهد یک مجموعه منتحب از ادبیات داستانی، علاوه بر عملکرد جهت‌دهی و شاید الهام‌بخش آن، همیشه چه کاری می‌تواند انجام دهد: برای دوره‌ای که در بر می‌گیرد، رابطه ادبیات و تاریخ را به شکلی فشرده آشکار می‌کند. (۳)

ادامه دارد ...

* Hundert Jahre Weltliteratur
SPIEGEL-Literaturkanon Die hundert besten Werke internationaler Erzählkunst
von 1925 bis 2025 – wie der SPIEGEL-Kanon entstand.

———————————-
۱: در این جا باید توضیح داده شود که در این مقاله هفته نامه اشپیگل از میان صد اثر برجسته که برای معرفی توسط داوران اشپیگل انتخاب شده اند فقط 19 کتاب و نویسنده آنها تا حدی به طور کفایت مورد بررسی اولیه قرار می گیرند و بقیه کتاب ها فقط با تصویر روی جلد کتاب به زبان آلمانی و چند جمله کوتاه توضیحی معرفی می شوند. (مترجم)
۲: منظور متن هایی است که در مرز میان داستان و زندگینامه خود نوشت قرار می گیرند و در آن ها نویسنده از تجربیات شخصی استفاده می کند اما آنها را با عناصر داستانی و تخیلی ترکیب می کند. (مترجم)
۳: در قسمت بعدی بعضی از کتاب ها با تصویر روی جلد به زبان آلمانی و چندین جمله در معرفی نویسنده وموضوع و اهمیت رمان مربوطه ارائه خواهند شد. قابل ذکر است که هیچ کتابی از ایران در این فهرست دیده نمی شود.(مترجم)