ايران امروز

نجیب‌زاده یا وحشی

اکونومیست / برگردان: علی‌محمد طباطبایی

عصر انسان‌های شکارچی گردآوری کننده خوراک آن باغ عدن اجتماعی و زیست محیطی نبود که بعضی‌ها تصور می‌کنند.



انسان‌ها بیشتر دوره‌ی زندگی خود بر روی این سیاره را در شکل گروه‌های شکارچی گردآورنده خوراک سپری کرده‌اند. از ۸۵ هزار سال پیش تا آغاز عصر کشاورزی در حدود ۷۳ هزار سال پس از آن، خوراک آنها ترکیبی از گوشت و سبزیجات و گیاهان جمع آوری شده بود. بعضی از انسان‌ها مانند کسانی که در جزیره North Sentinel (۱) در کنار دریای آندامان (۲) زندگی می‌کنند، هنوز هم همین شیوه را ادامه می‌دهند. این مردم تنها شکارچی گردآورندگان خوراک هستند که هنوز هم در برابر ارتباط با جهان خارج ایستادگی می‌کنند. آنها را می‌توان انسان‌های خوش ترکیب به حساب آورد. قوی، لاغراندام، تندرست، سیاه و کاملاً برهنه که جز یک کمربند باریک ساخته شده از الیاف گیاهی که به دور شکم آنها قرار گرفته پوشش دیگری ندارند. آنها به راستی الگویی از همان وحشی نجیب هستند. متخصصین علم وراثت بر این نظرند که ساکنین این جزیره از همان آغاز گسترش اولیه انسان در ۶۰ هزار سال پیش از آفریقا به نواحی دیگر، همچنان درانزوا زندگی خود را ادامه داده‌اند.

در حدود ۱۲ هزار سال پیش انسان‌ها دست به تجربه‌ای زدند که به آن کشاورزی گویند و بعضی بر این باورند که پس از آن، انسان‌ها و سیاره شان دیگر روی خوش ندیده است. زراعت باعث انفجار جمعیت، کمبود پروتئین و ویتامین و بیماری‌های جدید و نابودی جنگل‌ها گردید. قد انسان عملاً پس از اولین انتخاب شیوه کشاورزی در خاورمیانه، شش اینچ کوتاه تر شد. آن گونه که جرد دایاموند زیست شناس تکاملی و پروفسور جغرافیا در دانشگاه کالیفرنیا، لوس آنجلس، می‌گوید «کشاورزی بدترین اشتباه در تاریخ نژاد بشر بوده است».

بیائید و یک تصویر کلی از جهان قدیمی ۱۵۰۰ سال پیش برداریم. به استثنای نواحی کوچکی از سیبری، همه جای دیگر پر بود از نوع جدید و باهوشی از انسان که منشاء آن آفریقا بود و از آنجا ابتدا در قاره‌ی خود گسترش و اسکان یافته و سپس در آسیا، استرالیا و اروپا توسعه یافت و در نهایت در آستانه مهاجرت و نقل مکان به آمریکا برآمد. آنها دارای نیزه‌انداز، قایق، سوزن، تیشه و تور بودند و تصاویری را نقاشی می‌کردند و بدن‌هایشان را تزئین می‌نمودند و به ارواح باور داشتند. آنها غذا، صدف، مواد خام و اندیشه‌هایشان را با یکدیگر مبادله می‌کردند. این مردم آواز می‌خواندند، داستان تعریف می‌کردند و داروهای گیاهی آماده می‌ساختند. آنها «شکارچی گردآوری کننده خوراک» بودند. به طور معمول مردها به شکار می‌رفتند و زنها به جمع آوری اندام‌ها و دانه‌های خوراکی گیاهان می‌پرداختند: به عبارت دیگر تقسیم کار بر اساس جنسیت صورت گرفته بود که هنوز هم در میان انسان‌هایی که زراعت نمی‌کند متداول است و احتمالاً نزد پیشینیان آنها از نژاد Homo Erectus شناخته شده نبود. این تقسیم کار باعث گردید که آنها هم از گوشت و هم سبزیجات بهره‌مند گردند. درواقع یک ترفند هوشیارانه بود زیرا کیفیت را با قابلبت اطمینان ترکیب می‌کرد.

اما اگر چنین بود پس چرا تغییر؟ در اواخر دهه ۱۹۷۰ باستان شناسی به نام مارک کوهن برای اولین بار این نظریه را مطرح ساخت که کشاورزی فرزند ناچاری و درماندگی بشر اولیه بود و نه حاصل فکر بکر. شواهدی از هلال حاصلخیز (Fertile Crescent) به نظر می‌رسد که نظریه او را تایید می‌کند. با افزایش جمعیت انسان‌های اولیه و شاید همراه با آب و هوایی سرد و خشک Natufian ‌های شکارچی گردآوری‌کننده خوراک مناطقی که دانه‌های وحشی و اندام‌های خوراکی گیاهی و غزال‌ها در آنها نایاب شده بود را ترک کردند. بالاخره یک نفر به نگهداری و اصلاح مزارعی از دانه‌های نخود و گندم وحشی پرداخت و به زودی پس از آن کشت کردن، با علفهای هرز مبارزه کردن، خوشه چینی و درو کردن و جدا نمودن دانه‌ها یا همان خرمن کوبی نیز پای به این جهان گذاشت.

طی چندین هزاره بعدی انسان‌ها همان گام‌ها را در شش نقطه دیگر جهان و به طور مستقل از یکدیگر برداشتند: در دره یانگزی، در دره مرکزی گینه جدید، در مکزیک و آند، در آفریقای غربی و حوضه آمازون. و به نظرمی رسد که باغ عدن به پایان کارخود رسیده بود. جمع آوری کنندگان خوراک نه فقط از پروتئین فراوان تر برخوردار بودند و در رژیم غذایی آنها چربی کمتر و ویتامین بیشتر وجود داشت که به نظر می‌رسد آنها مجبور به کار بیشتر و دشوارتر نبودند.‌هادزاها در تانیزانیا در هفته ۱۴ ساعت «کار» می‌کنند و کونگ‌های بوتسوانا هم چیزی در همین مقدار. اولین کشاورزان حتی در روزهای خوش خود از سلامت کمتری نسبت به شکارچی گرد آوری کنندگان خوراک برخوردار بودند. جدا از این که آنها از جهت قد و قامت کوتاه تر بودند، استخوان‌های آنها فرسودگی و صدمات بیشتری را نشان می‌داد و دندان‌هایشان پوسیدگی بیشتری داشت. آنها دارای کمبود پروتئین و ویتامین بوده و از حیواناتی که اهلی کرده بودند به بیماری‌های واگیردار مبتلا شدند: سرخک از گاو، آنفولانزا از اردک، طاعون از موش و انواع انگل از خودشان و آنهم به علت استفاده از فضولات انسانی که به عنوان کود استفاده می‌شد.

آنها همچنین برای اولین بار به نابرابری در میان خود نیز مبتلا شدند. وابستگی شکارچی گردآوری کنندگان خوراک به مشارکت یکدیگر در بخت شکار و جمع آوری خوراک باعث می‌شد که آنها به نحو قابل توجهی برابری طلب تر باشند. البته یک کشاورز موفق می‌توانست از عهده خریدن نیروی کار فرد دیگری برآید و این نیز به نوبه خود موفقیت او را بیشتر می‌کرد تا آن که شاید می‌توانست در نهایت به ویژه در دره‌های پرآب و جایی که کنترل آب به دست او می‌افتاد به یک امپراتور تبدیل شود که هوس‌های جابرانه خود را به اتباعش تحمیل کند. شاید حق با فردریش انگلس بود که می‌گفت کشاورزی نظامی است که در آن از پاکدامنی سیاسی اثری نبود.

کشاورزی همچنین به وخیم تر کردن نابرابری جنسیتی متهم است. در بسیاری از جوامع کشاورزی مردها زنها را وامی دارند تا بیشتر کارهای دشوار را آنها به انجام رسانند. در میان توده‌های شکارچی گردآوری کننده خوراک مردها معمولاً کالری‌های کمتری برای گروه تهیه می‌کنند و دارای این گرایش ملالت بار هستند که ترجیح می‌دهند طعمه‌های بزرگ تر و کمیاب تری را شکار کنند تا به این ترتیب بتوانند خودنمایی کنند. و زنها برعکس شکارهای کوچک و فراوان تر را ترجیح می‌دهند، طعمه‌هایی که احتمال فاسد شدن آنها تا قبل از خورده شدن کمتر است. در مجموع مردها کمترین مشارکت را دارند.
هرچند اخیراً انسان شناسان این دیدگاه را که معتقد است ابداع کشاورزی در حکم محروم شدن انسان از نعمت و رحمت بوده است با دقت مورد بازبینی قرار داده‌اند. آنها اهریمن را در باغ عدن شکارچی گردآوری کنندگان خوراک یافته اند، انسان وحشی را در همان وحشی نجیب. شاید حدس اولیه در مورد اردوی تفریحی ۸۰ هزار سال پیش درست نبوده است.

ادامه دارد . . .

----------------
۱: جزیره‌ای در بخش غربی جزایر آندامان (گروهی از جزایر واقع در خلیج بنگال که بخشی از خاک هند به شمار می‌آیند). ویکی‌پدیا فارسی.

۲: دریای آندامان واحدی آبی در جنوب شرقی خلیج بنگال، جنوب میانمار، غرب تایلند و شرق جزایر آندامان است. این دریا بخشی از اقیانوس هند به شمار می‌رود. حدودا از شمال به جنوب ۱۲۰۰ کیلومتر طول و از شرق به غرب ۶۵۰ کیلومتر عرض دارد و مساحتش حدود ۷۹۷۷۰۰ کیلومتر مربع است. ویکی پدیا فارسی.