برایِ و به امید شکل‌گیری «حافظه تاریخی مشترک»
حمید فروغ
درباره کتاب «رگ تاک، گفتاری درباره نقش دین در تاریخ اجتماعی ایران» نوشته فاضل غیبی
کتاب رگ تاک پژوهشی است در تاریخ اجتماعی دوسدۀ اخیر ایران با نگاهی انتقادی به تاریخ نگاری پژوهشگران معاصری چون یحیی دولت‌آبادی، فریدون آدمیت، احمد کسروی، ناظم‌الاسلام کرمانی، احسان طبری و...
فاضل غیبی نویسنده کتاب، با دسترسی به منابع دست اول و سنجش موشکافانه آثار دیگر تاریخ نگاران معاصر، دریافت‌های درست و بدیعی از جنبش‌های اجتماعی ایران بدست می‌دهد که تا کنون کمتر در تاریخ‌نویسی معاصر سابقه داشته‌اند.
در این کتاب وی ابتدا به بررسی وضعیت تاریخ نگاری و سیاست‌گذاری در ایران پرداخته، آنگاه ارزیابی‌ای از اقلیتهای مذهبی، اوضاع سیاسی و اجتماعی در اوایل عصر قاجار و برآمدن شیخیه بدست می‌دهد، سپس به جنبش بابیه، مهمترین و تاثیرگذارترین جنبش تاریخ معاصرِ قبل از انقلاب مشروطیت، تلاشها و شکست این جنبش تا برآمدن جنبش مشروطیت می‌پردازد. نویسنده با اطلاعاتی مستند و پژوهشی وسیع تلاشهای منجر به انقلاب مشروطه را بازبینی کرده و نشان می‌دهد انقلاب مشروطیت و دستاوردهای آن به هیچ‌گونه‌ای خواست دستگاه مذهب شیعه، که بعضی تاریخ‌نگاران به آنان منتسب کرده‌اند، نبوده، بلکه نتیجه مبارزات و جدیت‌های شبانه روزی آزادگانی است که ادامه تلاشهای ایران‌دوستان در گذشته را تا آنجا که دستگاه مخرب روحانیت شیعه نتوانست جلوگیرد به پیش بردند. نویسنده در توضیح و شرح رخدادهای تاریخی این دوران، خواننده را با چهره ملی و دمکرات ایران‌دوستانی آشنا می‌سازد که برخی از آنان تا همین اکنون نیز بدلیل تبلیغات دستگاه مخرب مذهب شیعی از یک طرف و چپِ گرفتار در بینش جهان دو قطبی از طرف دیگر جاسوس بیگانه معرفی می‌شوند.
در کتاب رگ تاک نویسنده می‌کوشد تا «خواننده را به انديشه‌اى ژرفتر دربارۀ فراز و نشيب‌هاى تاريخ ميهنمان و فلاكت و سقوط كنونى وادارد.» كوشيده «به خطوطى سريع پيکره‌اى از تاريخ اجتماعى ايران نشان داده و راهى بسوى شناخت درونمايۀ كشاكش‌هاى تاريخى» بگشايد.
فاضل غیبی در پایان با امیدواری هدفش از نگارش کتاب رگ تاک را تلاش برای شکل‌دادن به “حافظه تاریخی مشترک” توضیح می‌دهد. او حافظه تاریخی مشترک را پیش شرط انسجام “هویت ملی” می‌داند، هویت ملی بمثابه سقف مشترکی است که در زیر آن مردم با وجود تفاوت‌های قومی، عقیدتی و جنسی به همزبانی و همیاری دست می‌یابند. با این هدف و امید است که کوشش کرده مهمترین مسایل تاریخ معاصر ایران را از جوانب گوناگون و بدون پیش‌داوری‌های مرسوم ایدئولوژیک بررسی کند تا تصویری نزدیک به واقعیت برای سنجش بدست دهد.
فاضل غیبی در آغاز چاپ پنجم، کتابِ رگ تاک را «به بهمن امینی به پاس مهر بیکران او به ایران و به یادش که در قلب ایران دوستان نازدودنی است» تقدیم کرده‌است.
این کتاب اولین بار در سال ۱۳۷۶ به همت شجاعانه انتشارت خاوران به مدیریت زنده یاد بهمن امینی منتشر شد. و تا سال ۱۳۸۱ چهار بار تجدید چاپ شد. به دلایل روشن نام نویسنده بر چاپ‌های متعدد کتاب “دلارام مشهوری” نوشته شده. زنده یاد بهمن امینی همان‌زمان نوشت: «کتاب «رگ تاک» نوشته‌ى دلارام مشهورى (فاضل غیبی) را مى‌توان کوششى براى کاويدن و از نو سنجيدن برهه‌اى از گذشته‌مان ارزيابى کرد. کوششى براى دوباره ديدن. براى سنجيدن... براى برون رفتن از گرداب هولناکى که در آن گرفتار آمده‌ايم، سخت نياز به بازبينى گذشته داريم . تنها در پرتو بازبينى‌يى که براى روشن‌کردن تاريکى‌ها از تفکر انتقادى يارى مى‌گيرد، مى‌توانيم اکنونِ پُر ادبارمان را پشت سر نهيم.»
بعدتر زنده‌یاد داریوش همایون در باره این کتاب نوشت: «... اکنون «رگ تاک» به بر طرف کردن کمبودها همت گماشته است. کتاب يک آتش بازى واقعى بر ضد نفوذ مذهب در تاريخ پانصد سالۀ گذشته ايران و يک آتش بازى در ستايش نقش اقليتهاى مذهبى– با تاکيد بيشترى بر بابيان و بهائيان – در صد سال گذشته است. پژوهشى است گسترده در منابع فارسى که در اينجا و آنجا به بينشهاى بديع آراسته است. مى‌بايد نويسندگانى اين چنين به ژرفاى مسايل بروند و ناشرانى چون خاوران دليرانه امضاى خود را زير کتابهايى از اين گونه بگذارند تا تابوها شکسته شوند و سرانجام بتوانيم از قرون وسطاى جهان سومى خود بيرون بياييم.»
به فاضل غیبی برای این پژوهش ارزشمند دست مریزاد می‌گویم و خواندن این کتاب پراهمیت را به همه ایران دوستان توصیه می‌کنم.
ایمیل foroughbook@gmail.com