پیشتر در همین رسانه در نوشته‌ای با سرنام «اندیشه آزاد و اندیشه دربند»(۱) یکی از علت‌های رشد استبداد سیاسی در شرق را وجود طبقه روحانی و همدستی آنان با طبقه حاکم برشمردم و توضیح دادم که چگونه نبود طبقه روحانی در یونان باستان باعث شد که کسی منفعتی در تدوین «کتاب آسمانی» نداشته باشد و دنبال همدستی با طبقه حاکم نگردد تا نسخه واحد حقیقت را به همه بفروشد.
شکافتن گورهای فکری باستانی از این رو اهمیت دارد که بدانیم کجاها اشتباه شد و چگونه باید ایرانی تندرست بسازیم که بتواند فرزندانش را درست پرورش دهد.
اینک به نکته دوم می‌پردازم و آن اینکه در شرق ـــ مصر باستان، میانرودان و ایران ـــ این خدایان بودند که قانون وضع و ابلاغ می‌کردند و اطاعت بی‌چون و چرا می‌طلبیدند، اما در یونان باستان این آدم‌ها بودند که قانون وضع می‌کردند و در پروسه وضع قوانین، ابلاغ و اجرای آنها چون و چرا را هم می‌پذیرفتند.
مفهوم قانون در یونان باستان در ابتدا، درست مثل ایران باستان، از آسمان و اساطیر و با مفهوم ثِسموس(۲) شروع شد که مصادف بود با حکومت استبدادی پیسیستراتی، ولی خیلی زود جای خود را به نوموس(۳) داد(۴) که مشروعیت خود را نه از شرع و آسمان و خدایان و اساطیر، بلکه از نظم طبیعی اجتماعی و هنجارهای تمدنی (در مقابل آنچه یونانیان باستان بربریت می‌خواندند و بیشتر به جنگجویان تراکی نظر داشتند) می‌گیرد.
تردید ندارم که در یونانیان باستان هم میل به استبداد بود چرا که در کشمکش‌های آنان با خود و با همسایگان و نیز در روابط آنان با ایرانیان به وضوح می‌بینیم که طرفداران حکومت استبدادی، حتی با کمک خواستن از ایرانیان، نهایت تلاش خود را کردند.
این دومین شانس آنان بود که ـــ البته بخاطر شرایط تاریخی و جغرافیایی خاص ـــ آنان به طرف حکومت گروهی و زمینی و ما به طرف حکومت آسمانی و فردی رفتیم.
ارتباط ارگانیک حکومت‌های فردی و استبدادی با افسانه‌ها و اساطیر و ادیان و رویاهای فریبنده و آرمان‌سازی از آنها و وعده بهشت دادن و دشمنی این حکومت‌ها با خرد جمعی و تصمیم‌گیری گروهی و مشارکت دادن مردم در سرنوشت خویش آشکارتر از آن است که توضیح آن ارزش گرفتن وقت خوانندگان را داشته باشد.
این روزها که سوگوارانه شاهد ضعیف شدن حکومت‌های مبتنی بر ارزش‌های دموکراتیک برخاسته از خرد جمعی و قوی شدن میل به حکومت‌های اساطیری مبتنی بر آرزوهای فریبنده محال هستیم، شکافتن گورهای فکری تاریخی ـــ در کنار آنالیز علمی وضع موجود ـــ بیشتر کمک می‌کند تا برون‌رفتی از این خائوس بیابیم.
—————————
۱- https://www.iran-emrooz.net/index.php/think/more/119924/
۲- θεσμός
۳- νόμος
۴- https://mph.ui.ac.ir/article_19198.html ایرج آذرفزا و مهدی قوام صفری