یادواره‌ای از بناهای نمادین از بین رفته در آتش
علی کیافر
معمار، شهرساز، پژوهشگر، استاد دانشگاه – آمریکا
بخش دو- از بناهای نمادین از بین رفته و باز سازی شده در گوشه و کنار جهان
اشاره: در بخش نخست که پیش از این به چاپ رسید، به نمونه‌هایی از ساختمان‌های ارزشمند و مورد بهره برداری مردمان که در آتش سوزی‌های چند روز اخیر در شهر لس آنجلس و نیز بناهای مشابهی که در سالیان نزدیک در شهر تهران درآتش سوختند پرداخته شد.
اینک بخش دوم، پاره‌ای از بناهای بسیار شناخته شده در نقاط مختلف دنیا که بر اثر آتش سوزی یا صدمه بسیار یافتند یا به کلی از بین رفتند:
برای در میان گذاردن یک دورنمای جهانی و آموزه‌ای برای روش نگرش به آن بناهایی همگانی که در آتش‌سوزی‌های تهران و لس آنجلس آسیب دیده‌اند، این نوشته تاکید بر آن دارد که در طول تاریخ بناهای شناخته شده‌ی بسیاری در دنیا بر اثر حوادث از بین رفته‌اند؛ لیکن تعداد قابل‌توجهی از این بناها بازساخته شده‌اند. تعداد دیگری با ساختمان جدیدی جایگزین شدند.
مشخصا اشاره به نُه بنای بسیار مشهور است که اکثرا در یک آتش سوزی از بین رفتند، و از نو بازسازی یا جایگزین شدند. بدون هیچ استثنایی تمام این بناهای آسیب دیده در آتش‌سوزی هنگام بازسازی یا نوسازی بیشترین توجه مسئولان شهری و ادارات ناظر بر امور ساختمان‌ها در محدوده هر بنا را به مطابقت آنها با آخرین شیوه‌ها و فنون ساختمانی و ایمنی حداکثری در مقابل وقایع پیش بینی نشده داشته‌اند.
هر چند که پیش‌بینی می‌شود ساختمان‌های در آتش سوخته لس آنجلس بر پایه مقررات جدید و با در نظر گرفتن تمهیداتی برای آسیب نپذیرفتن در مقابله با آتش‌سوزی‌های بسیار محتمل آینده و رعایت قوانین کاربردی بازسازی شوند، امید است که چنین توجه و مسئولیت پذیری در سرزمین ایران نیز به کار گرفته شود.
مرکز سلطنتی مبادلات بازرگانی – لندن، انگلستان(Royal Exchange)
این بنا در سال ۱۵۷۱ در لندن افتتاح شد و در سال ۱۶۶۶ در حادثه آتش سوزی بزرگ این شهر از بین رفت ولی چند سال بعد دوباره ساخته شد. ساختمان جدید در یک آتش سوزی دیگر در سال ۱۸۳۸ از بین رفت. مرکز سلطنتی مبادلات بازرگانی لندن باز هم برای بار سوم بر اساس طرح اولیه در قرن شانزدهم میلادی ساخته و در سال ۱۸۴۴ افتتاح شد.
مرکز سلطنتی تبادلات در قرن ۱۸ و امروز
کاخ سفید – واشنیگتن، آمریکا(White House)
کاخ سفید، محل زندگی روسای جمهوری آمریکا که در ابتدا “خانه رئیس جمهور” نام داشت، در سال ۱۸۱۴ بر اثر آتش سوزی کاملا از بین رفت. این آتش سوزی توسط نیروهای انگلیسی که در سال ۱۸۱۲ با امریکای تازه استقلال یافته وارد جنگ شدند و چندی بعد شهر واشینگتن را اشغال کردند اتفاق افتاد. در سال ۱۸۱۷ بخشی از بنای جدید که “کاخ سفید” نام گرفت ساخته شد تا رییس جمهور وقت آمریکا بتواند در آن اقامت کند. ساخت بقیه کاخ سفید سالیانی طول کشید. این مجموعه تاکنون چندین بار نوسازی شده است.
“خانه رییس جمهور” اولیه و ساختمان بازسازی شده “کاخ سفید” امروز
هتل فرمانت – سن فرنسیسکو، آمریکا (Fairmont Hotel)
در زلزله بسیار شدید سال ۱۹۰۶ که بخش عمده‌ای از شهر سن فرنسیسکو را تخریب کرد، ۳۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و بیش از ۲۸۰۰۰ ساختمان کاملا تخریب شدند. در آتش سوزی مهیبی که بر اثر این زلزله رخ افتاد هتل مشهور فرمانت که در زلزله سالم مانده بود از بین رفت. اما کمتر از یکسال بعد این هتل باز ساخته شد. هم اکنون این هتل که در مرکز شهر سن فرنسیسکو قرار دارد از ساختماهای نمادین در تمام ایالت کالیفرنیا هست.
هتل فرمانت پس از زلزله و باز سازی شده پس از آن
کلیسای اعظم سِینت پال – لندن، انگلستان(St. Paul Cathedral)
کلیسای جامع سینت پال در طول تاریخ بارها از بین رفت. این بنا که از نمادهای جامعه مذهبی انگلستان است، آخرین بار در بمباران سال ۱۹۴۰ توسط نیروهای آلمانی صدمه‌ای جدی دید. در سال ۱۹۴۵ پس از پایان جنگ جهانی دوم، کلیسا که بازسازی اساسی شده و گسترش یافته بود، مورد بهره برداری قرار گرفت. این کلیسا که در مرتفع ترین نقطه شهر لندن قرار دارد، معتبرترین مرکز مذهبی انگلستان و مقر اسقف اعظم لندن است.
کلیسای سینت پال بعد از بمباران و امروز
شهر ورشو، لهستان(Warsaw)
پایتخت لهستان از مجموعه شهرهایی بود که در جنگ جهانی دوم آسیب شدید دیدند. بر اثر حملات آلمانی‌ها بیش از ۸۵% بخش تاریخی ورشو از بین رفت. اهالی شهر، اما، بلافاصله به باز سازی خرابه‌ها پرداختتد. تا سال ۱۹۵۵ تقریبا تمام شهر قدیمی از بین رفته، با استفاده از نقاشی‌هایی که نمای شهر و ساختمان‌های آن را مستند کرده بودند، دوباره ساخته شد. خیابانهای ورشو امروزه زیبایی‌های معماری تاریخی شهرهای اروپای شرقی را عرضه می‌کنند.
خیابانهای شهر ورشو پس از جنگ جهانی دوم و امروز
کلیسای فراون‌کیرشه - درسدن، آلمان(Frauenkirche Dresden)
شهر درِسدن در آلمان، همانند شهر ورشو در لهستان، اما در جنگ جهانی دوم آسیب بسیار دید. در طول سه روز بمباران در سال ۱۹۴۵، سال پایان جنگ، درسدن در آلمان تقریبا با خاک یکسان شد. کلیسای فرائن-کرش یکی از مشهورترین ساختمان‌های درسدن بود که از بین رفت. تا سال ۱۹۹۴ که گروهی از شهروندان برای بازسازی و برگرداندن کلیسا اقدام کردند، این کلیسا به صورت مخروبه باقی ماند تا آنکه در سال ۲۰۰۵ برای نخستین بار پس از نیم قرن بازگشایی شد.
کلیسای فراون‌کیرشه در درسدن، آلمان
سالن اپرای گِران تئاتر دل لیسو – بارسلونا، اسپانیا(Gran Teatre del Liceu, Opera House)
گران تئاتر دل لیسو که در سال ۱۸۳۷ در مکانی دیگر ساخته شده بود در سال ۱۸۴۷ به محل کنونی انتقال پیدا کرد. این سالن اپرا با گنجایش ۴۰۰۰ نفربرای ۱۵۰ سال نماد فرهنگی- اجتماعی شهر بارسلونا بود، اما بر اثر آتش سوزی در سال ۱۹۹۴ از میان رفت. تاثیر احساسی این حادثه بر مردم اسپانیا بسیار بود. از این بابت بازسازی آن در دستور کار فوری دولت قرار گرفت. پنج سال بعد، این سالن اپرا با همان طرح و مشخصات اولیه دوباره در ۱۹۹۹ ساخته شد. سالن گران تئاتر دل لیسو یکی از مراکز عمده اپرا در اروپا و جهان است.
فضای داخلی سالن اپرای بارسلونا پس از آتش سوزی و در امروز
مرکز تجارت جهانی - نیویورک، ایالات متحده(World Trade Center)
صبح روز ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به فاصله زمانی کمی با دو هواپیما به برج‌های دوقلوی شهر نیویورک که نمادی از قدرت اقتصادی این شهر و حتی تمام امریکا بودند، حمله شد. در کمتر از دوساعت هر دو برج کاملا از بین رفتند. برنامه ریزی برای باز سازی ساختمان‌ها همراه با ساخت یک بنادی یادمان و موزه‌ی یادبود پس از مدت کوتاهی آغازشد. ساختمان نخستین بنای جایگزین در سال ۲۰۰۶ شروع و در سال ۲۰۱۴ به پایان رسید. در این ساختمان که برای بسیاری از مردمان آمریکا برج آزادی نام دارد، از نمادهای بسیاری استفاده شده است. بطور مثال، ارتفاع آن ۱۷۷۶ فوت است، عددی که نمایانگر سال استقلال آمریکاست.
خرابه‌ی مرکز تجارت جهانی و بنای بازسازی شده‌ی آن
کلیسای نوتردام – پاریس فرانسه(Notre-Dame)
مشهورترین کلیسای فرانسه و یکی از جاذبه‌های شهر پاریس، کلیسای نوتردام در قرن یازدهم میلادی ساخته شد. این ساختمان در بهار ۲۰۱۹ دچار آتش سوزی دامنه داری گردید و بخش‌های مهمی از آن سوخت. اهمیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این کلیسا به میزانی بوده است که رئیس جمهور فرانسه برنامه‌ای برای تعمیر و بازسازی آن ظرف پنج سال به مردم خود ارائه کرد. عملیات ساختمانی این کلیسا که عمدتا بازسازی دقیق آنچه از بین رفت است، کمتر از سه ماه گذشته به پایان رسید.
کلیسای نوتردام هنگام آتش‌سوزی و پس از نوسازی
اشاره پایانی و تاکید بر آنچه در ابتدای این نوشته آمد:
در طول قرن‌ها تعداد بسیار زیادی از بناهای مورد استفاده و توجه انسانها به دلایل مختلف از بین رفته‌اند. در میان آنها بناهایی که بازسازی شده و کاربرد پیشین خود را کاملا یا نزدیک به آن بازیافته‌اند کم نیستند. چنین اتفاقاتی بیشک در آینده نیز رخ خواهد داد. در این تلاش‌ها آنچه اهمیت به سزایی دارد، تفکر و مدیریت کارآمد و در خور است. هدف، برنامه ریزی، و اجرای درست بخش‌های به هم پیوسته و حیاتی این روند هستند.
یادواره‌ای از بناهای نمادین از بین رفته در آتش - بخش نخست