یادواره‌ای از بناهای نمادین از بین رفته در آتش
علی کیافر
(معمار، شهرساز، پژوهشگر، استاد دانشگاه – آمریکا)
بخش نخست - پاره‌ای از بناهای سوخته در لس‌آنجلس و تهران
یک – آسیبی که آتش‌ها به شهر فرشتگان رساندند
آتش‌سوزی مهیبی که در هفتم ژانویه ۲۰۲۵ در منطقه‌ای از غرب لس‌آنجلس آغاز شد و به سرعت گسترش پیدا کرد، در اوج خود ۹ منطقه را دربرگرفت؛ بعضی از محله‌ها یا شهرک‌ها را به کلی سوزاند و از بین برد، در مناطق دیگر تخریب بسیار ایجاد کرد. تا تاریخ این نوشتار (۲۷ ژانویه) آتش هنوز در همه مناطق کاملا مهار نشده است. تعداد ۲۸ نفر جان خود را از دست داده‌اند و ۱۲ نفر هنوز جزو مفقودشدگان هستند. تا به حال بیش از ۱۶۰۰۰ ساختمان و سازه از بین رفته‌اند (تخمین‌ها تا ۱۷۰۰۰ بنای از بین‌رفته هم گزارش شده‌اند) و بیش از ۱۷۰۰۰۰نفر آواره شده‌اند.
در میان ساختمان‌های از بین رفته تعدادی از شناخته شده‌ترین یا مورد بهره برداری تعداد زیادی از ساکنان لس آنجلس هم بودند. تصاویر زیر پاره‌ای از این سختمان‌ها که طیف وسیعی را در بر می‌گیرند نشان می‌دهند.
Moonshadows Restaurant
Moonshadows Restaurant after fires
Palisade Village
Pasadena Jewish Temple & Center
Palisades Charter High School
Altadenal Community Church – before and during fires
Altadena Commuinty Church – after fires
Topanga Ranch Motel
Historic Andrew McNally House
Mc Nally House after fires
Will Rogers State Historic Park
گذشته از سرعت و شدت بادها و واقعیت‌های جوی و زیست محیطی، حقیقتی که اکثریت قاطع ساختمان‌های سوخته و از بین رفته با چوب ساخته شده بودند آنها را در مقابل شعله‌های آتش بی‌دفاع کرده بود. بی‌شک از زوایای مختلف و توسط بخش‌های دولتی و خصوصی تلاش خواهد شد که اکثر، اگر نه تمامی، این بناهای با ارزش معنوی و اجتماعی بسیار قابل توجه بازساخته شوند. اما موانع بسیار در سر راه خواهد بود. هزینه بسیار بالا و دربرگرفتن کد‌های جدید ساختمانی و مشکلات عدیده دیگری موانع سر راه خواهند بود. اما حتی اگر بشود که این بناهای همگانی و مورد نیاز ساکنان را دوباره ساخت با از بین رفتن خاطره‌ها و یادبودهای عینی و ملموس سالیان و دهه‌ها چه باید کرد؟ آنها را چگونه می‌توان بازگرداند؟
خلد گر به پا خاری آسان بر آید؛ چه سازم به خاری که بر دل نشیند؟
دو پسر نویسنده این مقاله هر دو دوران دبیرستان را در دبیرستان پاسیفیک پلیسید(Pacific Palisades High School) آغاز و به پایان رسانند. آنها چنان افسرده این واقعه هستند که حتی نمی‌‌خواهند نگاهی به دبیرستانی که هر یک چهار سال از دوران نوجوانی و جوانی خود را با خاطره‌های زندگی‌ساز در آن گذراندند، بیندازند.
دو – آتش‌سوزی و تهران
در ایران و به‌ویژه شهر تهران آتش‌سوزی ساختمان‌های گوناگونی را از بین برده و جان بسیاری از مردمان را گرفته است. در همین چند سال گذشته آتش‌سوزی در تعدادی از ساختمان‌های عمومی و مورد نیاز و بهره برداری گروه‌های بسیاری از مردمان رخ داده و خسارت‌های گوناگون بوجود آورده است. افزون بر بسیاری دیگر ساختمان‌های مسکونی و غیرهمگانی که در گذشته دور و نزدیک دچار سرنوشت‌های مشابهی شده‌اند، آتش‌سوزی و خسارت یافتگی بناهای همگانی عمدتا بخاطر عدم ساختمان سازی مناسب و مقاوم نبودن سازمایه (مصالح ساختمانی)، یا نبودن سیستم‌های درست اطفای آتش‌سوزی در مقابل حوادث رخ داده‌اند.
آخرین نمونه بزرگ و شناخته این اتفاقات فاجعه‌آمیز درست یکسال پیش (بهمن ماه ۱۴۰۲) در بیمارستان گاندی رخ داد. به گفته سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران “آتش‌سوزی از قسمت نمای ساختمان آغاز شده و به دلیل جنس آن به سرعت پیشروی کرده بود” و نیز “شعله‌های آتش از طریق نما به بخش‌هایی از داخل ساختمان نیز سرایت کرده بود.”
بنا به اظهار رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران “سازمان آتش‌نشانی ۵ اخطار و شهرداری منطقه ۳ نیز دو اخطار به بیمارستان گاندی ابلاغ کرده بودند و رئیس بیمارستان قطعا از نا ایمن بودن ساختمان مطلع بوده است.” نیز گفته شده است که “سیستم اطفای حریق غیر فعال بوده است.” و سر انجام اینکه “نمای این ساختمان از جنس کامپوزیت بوده” که شوربختانه “ساختمان‌های اداری دارای نمای کامپوزیت قطعا جزءِ ساختمان‌های پرخطر یا میان خطر به شمار می‌روند.”
بیمارستان گاندی - تهران
از میان ساختمان‌های مورد استفاده همگان در تهران که بر اثر آتش‌سوزی خسارت دیده یا از بین رفته‌اند می‌توان به کلینیک سینا اطهر در نزدیکی میدان قدس تهران که بر اثر انفجار در سال ۱۳۹۹ تلفات زیادی را به همراه داشت اشاره کرد. این کلینیک، یک مرکز پزشکی، بنابر اطاع‌رسانی سازمان انرژی اتمی ایران “بر اساس سوابق و مجوز‌های صادره فاقد مواد پرتوزا جهت مقاصد تشخیص و درمان بوده است.”
فاجعه‌آمیز‌ترین این آتش‌سوزی‌ها هشت سال پیش و در همین روزها در ساختمان پلاسکو در تهران بوجود آمد. آن ساختمان نمادین پایتخت با قدمت بیش از نیم قرن در ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ در پی آتش‌سوزی گسترده فرو ریخت؛ عده‌ای از مردم و آتش نشانها زیر آوار ماندد و ۲۰ نفر آتش نشان در آن حادثه جان باختند.
ساختمان اصلی پلاسکو در آتش
ساختمان جدید پلاسکو
نیازی برای تاکید نباید باشد که بازسازی اینگونه بناها و ایمن‌سازی دیگر بناهای موجود در مقابل سوانح احتمالی در آینده باید از درجه اول اولویت برای حفاظت جان و مال مردم باشد. اهمیت چنین اولویتی بویژه از آنجا مطرح میشود که هر سه بنای اشاره شده در بالا بخاطر عدم رعایت قوانین ساختمان سازی درست و ضروری دچار آتش‌سوزی و خسارات شدند – به عبارت دیگر این اتفاقات می‌توانستند اتفاق نیفتند.
در بخش پس از این نمونه‌های بناهای پر اهمیت و بسیار شناخته شده دنیا که در طول قرن‌ها اتش گرفته یا به دلایل دیگر از بین رفتتند ولی به خوبی بازسازی شدند مورد بررسی قرار خواهند گرفت.