روزآروز
«اینکه من باید تلاش بیشتری کنم، اضطرابی برای من داشت که نتوانستم آن را تحمل کنم». این‌ها جملات شنیزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن، برای اعلام خبر کناره‌گیری ناگهانی‌اش در روز جمعه (هفتم شهریور) بود. پایانی ناگهانی برای کسی که رکورد طولانی‌ترین زمان نخست‌وزیری ژاپن مدرن را در کارنامه‌اش دارد.
آن طور که آبه گفته، بیماری مزمن و کهنه گوارشی که یک بار دیگر در سال ۲۰۰۷ باعث کناره‌گیری‌اش از قدرت شده بود، علت این تصمیم است. اما چه مسائلی آبه را آنقدر مضطرب کرد که به بیماری او دامن زد و به استعفایش منتهی شد؟
آبه، کولیت روده دارد که اضطراب به شدت آن را تحریک می‌کند. او از خرداد ماه تاکنون با افزایش اضطراب برای مدیریت ابعاد و عواقب بحران کرونا و به تبع آن تشدید بیماری‌اش، ۱۰کیلو کاهش وزن را تجربه کرده است.
تصمیمات نخست‌وزیر ۶۵ساله ژاپن در این مدت مثل حمایت مالی مستقیم از خانوارها و انتشار ویدئوهایی از خودش برای ترغیب کردن مردم به ماندن در خانه به شدت مورد انتقاد گروه‌های مختلف و تمسخر شهروندان این کشور قرار گرفته بود.
میزان محبوبیت آبه و دولتش در این ماه‌ها به پایین‌ترین میزان از زمان آغاز دور دوم نخست‌وزیری‌اش در سال ۲۰۱۲ رسیده بود. جالب اینکه این وضعیت برای خودش هم سئوال شده بود و می‌پرسید «چرا ما نتوانسته‌ایم با وجود موفقیت در کنترل شیوع کرونا در مقایسه با سایر کشورهای توسعه‌یافته، حمایت مردم را کسب کنیم؟».
رسانه‌های ژاپنی از منابعی در درون دولت نقل می‌کنند که آبه و حزبش نگران بودند که با ماندن او در قدرت، کاهش محبوبیت حزب تداوم یابد و همین باعث شکست آن‌ها در انتخابات سال آینده شود. به همین دلیل به درخواست آبه و طی توافقی با حزب قرار شده که آبه قدرت را این چنین به چهره جدیدتری واگذار و دو حزب مهم اپوزیسیون این کشور را که اخیرا با هم ائتلاف کرده‌اند از مسیر رقابت حذف کند.
حالا استعفای نخست‌وزیری که زمانی می‌گفت «یک سال از دوره من مانده و من بهترین تلاشم را در این یک سال می‌کنم» نشانه‌ای از اضطرابی است که رهبران جهان برای مواجهه با بحران کرونا باید با آن دست‌وپنجه نرم کنند.
میزان محبوبیت آبه و دولتش در این ماه‌ها به پایین‌ترین میزان از زمان آغاز دور دوم نخست‌وزیری‌اش در سال ۲۰۱۲ رسیده بود.
میراث آبه
نخست‌وزیر ناسیونالیست ژاپن هشت سال پیش با دو وعده بزرگ روی کار آمد. اولی سامان بخشیدن به اقتصاد از هم پاشیده این کشور بود. او نصفه‌ونیمه به این وعده‌اش عمل کرد؛ درست است که اقتصاد ژاپن در این سال‌ها شکوفا نشد اما در مجموع پس از دو دهه رکود، رشد متوسطی داشت و اخیرا هم وارد دوره رکود کرونایی شد.
با این حال آبه عامل اصلاحات چشمگیری در کشورش بوده است: صدور مجوز ورود کارگران خارجی به این کشور، حمایت از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و تغییر در سیاست‌های پولی، اصلاح صنعت گردشگری و تسهیل شرایط کار زنان خارج از خانه از جمله این اصلاحات هستند.
وعده دوم او برای جهانیان محسوس‌تر و حتی محل مناقشه بود: اتخاذ مواضع تهاجمی‌تر در سیاست خارجه به ویژه در مقابل چین. همین سیاست‌ها او و دولتش را به آمریکا نزدیک‌تر کرد و باعث شد ژاپن بیش از هر متحد دیگری روابط بهتری با دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا داشته باشد.
مهم‌ترین میراث آبه احتمالا هم همین خواهد بود؛ اینکه او با تمام اشتباهاتش توانست ژاپن را از کشوری ترسو در جهان به کشوری تبدیل کند که با اعتمادبه‌نفس بتواند به چالش‌های جهانی بپردازد. سفر او به ایران (خرداد ۱۳۹۸) و تلاش او برای ایفای نقش میانجی میان تهران و واشنگتن نمونه‌ای از تلاش‌های آبه برای تعیین نقش بین‌المللی برای کشورش بود.
بعد از آبه چه اتفاقی برای ژاپن می‌افتد؟
ژاپن در دوران ریاست آبه هر چه نداشت حداقل ثبات را در رهبری خود تجربه کرد. پیش از آبه طی هفت سال، هفت نخست‌وزیر در این کشور روی کار آمده بودند برای همین اکنون بسیاری از رسانه‌های ژاپنی نگرانند که دوره‌ای دیگر از بی‌ثباتی آن هم هم‌زمان با کرونا این کشور را در برگیرد.
آبه تا زمانی که حزبش، لیبرال دموکرات، گزینه جایگزینی هم برای ریاست حزب و هم نخست‌وزیری معرفی نکند اسما نخست‌وزیر ژاپن خواهد بود و کارها مانند چند ماه گذشته با ابتکارعمل سوگا یوشیهید، وزیر کابینه، پیش خواهد رفت.
اما یوشیهید احتمالا کسی نیست که جانشین آبه شود. گزینه‌های فراوانی در میان اعضای حزب قدرتمند حاکم ژاپن هستند که می‌توان از آن‌ها نام برد با این حال هر کسی جایگزین آبه شود ، هم‌زمان وارث مشکلاتی عظیم و اقتداری بی‌سابقه خواهد بود؛ بدهی بالا، کاهش جمعیت، و اقتصادی که دهه‌هاست لنگ می‌زند یقه جانشین را می‌گیرد. اقتدار رهبر جدید ژاپن هم از تلاش‌های آبه ناشی می‌شود. اویی که تصمیم‌گیری را متمرکز، شورای امنیت ملی را تأسیس و قدرت را از بوروکراسی خالی کرده است.
آبه در یکی از آخرین مصاحبه‌هایش گفته بود که در حال خواندن کتاب سه جلدی «ناپلئون» نوشته کنیچی ساتو است اما با تمام کردن دو جلد اول تمایلی به خواندن ادامه کتاب ندارد: «فکر نکنم جلد سوم را بخوانم. از اینجا به بعد همه‌اش قرار است ماجرای سقوط او باشد».
احتمالا این روزها آبه با خودش فکر می‌کند که حال و سرنوشتش چه قدر شبیه رهبر قرن نوزدهمی فرانسوی‌هاست.