ایاصوفیا و ترکیه
مهرداد فرهمند
از وقتی ایاصوفیا دوباره مسجد شده، رسانه‌ها روی لعن و نفرین اردوغان متمرکز شده‌اند. من در گزارشم (بی‌بی‌سی جمعه ۲۴ ژوئیه) درباره نخستین نماز جمعه در ایا صوفیا پس از ۸۶ سال، کوشیده‌ام از این نگاه یکسویه بپرهیزم و نشان دهم که تا از روزن هواداران تبدیل ایا صوفیا به مسجد هم نگاه نکنیم، درک درستی از این تصمیم نخواهیم داشت. عنایت داشته باشید که چه در گزارشم و چه در این نوشته، به واقعیتهای موجود پرداخته‌ام که نادیده گرفته شده نه اینکه این واقعیتها را تبلیغ یا با آنها همدلی کنم. واقعیتهای دیگر را ده روز است صداهای بلندتر از من دارند می گویند.
***
ایا صوفیا برای ترکیه فراتر از کلیسایی است که مسجد شده، مسجد ایا صوفیا نماد غرور ملی ترکیه است، نماد تاریخ و هویت این مردم است. تمام غرور و روحیه ملی ترکیه بر پایه فتح قسطنطنیه بنا شده. سلطان محمد فاتح برای مردم ترکیه، تنها پادشاه و حکم‌رانی در پانصد سال پیش نبوده، پدر و بانی ملت بوده و قداست دارد. همان گونه که سقوط شاهنشاهی ساسانی هزار و چهارصد سال است عقده‌ای در دل ملت ایران شده، همان‌گونه که گلستان و ترکمانچای بر پیکر این ملت زخم زده، عقده سقوط امپراتوری عثمانی هم بر دل مردم ترکیه مانده، هنوز عزادار کشوری‌اند به پهناوری کانادا که به سرزمینی تقریبا نصف ایران فرو کاسته شد.
داغ ایاصوفیا ۸۶ سال بر دل مذهبی و ملی ماند. جمع مذهبی و ملی یعنی اکثریت قاطع مردم ترکیه. بر خلاف ملی‌گرایی ایرانی که امروزه مد شده اسلام‌ستیزی را هم چاشنی خود کند، ملی‌گرایی ترکی از دین اسلام جدایی‌ناپذیر است. نماز جمعه در ایاصوفیا، آرزویی بود که ۸۶ سال بر دل ملتی مانده بود. در ترکیه البته اقلیت انتلکتوئل (به قول خودشان سوسیته) با مسجد شدن ایا صوفیا مخالفند اما هیچ جای دنیا این اقلیت، مردم را نمایندگی نمی‌کند. همان گونه که در ایران هم اقلیت انتلکتوئل با هر آنچه نشانی از میهن و ملیت داشته باشد، دشمنی می‌ورزد.
اگر اردوغان بزودی به هجده سالگی فرمانروایی‌اش می‌رسد، برای این است که همه اینها را بخوبی می‌داند. آنهایی که هر بار انتخابات می‌شود، سقوط اردوغان را پیش‌بینی می‌کنند، این واقعیتها را نمی‌فهمند و درک نمی کنند. هجده سال است می‌گویند اردوغان می‌خواهد ترکیه را ایران کند و چادر سر زن‌ها و کشور را اسلامی کند. کدام اسلامی؟ ترکیه همچنان دارد از گازینوها (کاباره‌ها) و کارخانه‌ها (روسپی‌خانه‌ها) پول در می‌آورد و توریست‌های لخت و پتی را در ساحلش به آغوش می‌کشد. رابطه‌اش با اسرائیل اندکی خدشه‌دار نشده. بازارهای اسرائیل پر از کالای ترکیه‌ای است.
اردوغان هر چه کرده، نمایش اسلام بوده نه پیاده کردن اسلام. بخوبی انگشت روی نقاط حساس ملی و مذهبی مردم گذشته و حکومت کرده. اگر هم روزی به زیر کشیده شود، از سر اسلام‌گرایی نخواهد بود. او ردای سلطان محمد فاتح را به تن کرده، ردایی که به تنش گشاد است و زار می‌زند. سقوط او روزی خواهد که بخواهد اسب سلطان محمد فاتح را هم سوار شود و این اسب به زمینش بزند.
