شروط اروپا به مذاق تهران خوش نیامد؛
چهارشنبه ۱۷ بهمن ۱۳۹۷
پس از ماه‌ها کش و قوس، پنجشنبه هفته گذشته گام اول سازوکار مالی اتحادیه اروپا به نام «اینستکس» یا «سازوکار حمایت از معاملات تجاری» معرفی شد. گفته می‌شود این کانال قرار است ابزار انتقالی ویژه مالی با هدف تسهیل تجارت مشروع بین عاملان اقتصادی اروپا و ایران باشد. اما این گام تاکنون منتقدان زیادی داشته است. وزارت خارجه ایران که در ابتدا نسبت به خوش‌قولی اروپایی‌ها لبخند رضایت داشته حالا در انتقاد به بیانیه اخیر اتحادیه اروپا درباره تهران بیانیه می‌دهد. چرا که با صدور بیانیه اتحادیه اروپا که حاوی شرط و شروط این اتحادیه برای ایران بود اوضاع کاملا فرق کرد و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که پیشتر از سازوکار مالی اینستکس این اتحادیه استقبال کرده بود، این بار با رد شرط و شروط اروپایی‌ها، به آنها گوشزد کرد که موضوعات مربوط به سیاست‌های منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی کشور و مسائل داخلی ایران، هیچ ارتباطی به تعهدات طرف اروپایی برای سروپا نگه داشتن «برجام» ندارد. بیانیه‌ای که در پنج محور منتشر شد. در متن این بیانیه آمده است:
جمهوری اسلامی ایران با استقبال از مواضع مثبت اعلامی در بیانیه اتحادیه اروپا در خصوص ایران به ویژه برجام و دیگر نکات قابل قبول، برخی نکات و انتقادات خود را از بیانیه مزبور اعلام می‌دارد:
سازوکار حمایت از مبادلات تجاری (ساحات)
جمهوری اسلامی ایران نسبت به مواضع اتحادیه اروپایی ملاحظات و نقدهای جدی دارد. قبل از هرچیز همچنان که قبلا اعلام شد ما از ثبت سازوکار حمایت از مبادلات تجاری (ساحات) با ایران استقبال می‌کنیم اما بدون تردید انتظار طبیعی و واقع‌گرایانه آن است که این سازوکار هرچه سریع‌تر به خصوص با اقدام دیر‌هنگام و ناکافی از سوی طرف‌های اروپایی با دقت و سرعت عمل بیشتری اجرایی شده و جنبه‌های دیگر تجارت میان ایران و کشورهای اروپایی را همچنان که در بیانیه ماه می وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی تصریح و تعهد شده پوشش دهد. برای ما جنبه‌های اقتصادی برجام و انتفاع ایران از آن اهمیت بسزایی دارد و چگونگی اجرای تعهدات طرف‌های اروپایی برجام می‌تواند ملاک و محکی تعیین‌کننده و اساسی در تنظیم مناسبات آتی ما باشد. مرتبط کردن اجرای این سازوکار که از تعهدات ذاتی برجامی است با الزامات نهادهایی چون FATF غیر‌قابل قبول است.
ادعای طراحی امنیتی در اروپا
طرح اتهامات بی‌پایه‌ای همچون طراحی و یا اقدام تروریستی در اروپا از ابتدا بی‌اساس و تعجب‌برانگیز بود. ایراد چنین اتهامات واهی و بی‌اساس و ابراز نگرانی اروپایی‌ها در شرایطی که گروه‌های تروریستی و جنایتکار شناخته شده و دارای شناسنامه برای جهانیان در اروپا آزادانه فعالیت می‌کنند، نه تنها در شرایط کنونی سازنده نیست بلکه در راستای اهداف معاندینی است که خواهان تیرگی روابط ایران با اروپا هستند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قربانیان حملات تروریستی و به عنوان کشوری که در مبارزه با گروه‌هایی همچون داعش که حتی امنیت اروپا را تهدید کرده و می‌کنند، پیشرو و همواره پیشتاز بوده است از اتحادیه اروپایی انتظار دارد تا با نگاهی واقع‌بینانه و به دور از استانداردهای مرسوم دوگانه به این موضوع پرداخته و با آن برخورد جدی و اقدام نماید.
فعالیت‌های دفاعی ایران
همچنان که قبلا نیز اعلام شده موضوع فعالیت‌های دفاعی ایران صرفا دفاعی، بازدارنده و بومی است و این موضوع هرگز در دستور کار مذاکره ما با دیگر کشورها نبوده و نخواهد بود. اعتقاد راسخ داریم طرح این‌گونه موضوعات در شرایط فعلی منطقه‌ای و تهدیدات آشکار علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران سازنده، کارساز و مفید نبوده و همسو با امنیت منطقه و منافع واقعی اروپا نیست.
مسائل منطقه‌ای
جمهوری اسلامی ایران اکیدا به کشورهای اروپایی توصیه می‌کند که نگاه واقع‌بینانه‌ای به حوادث و مسائل منطقه‌ای داشته باشند و تحت تاثیر جریانات و القائات عناصر مخالف صلح، ثبات و امنیت پایدار منطقه و توسعه روابط میان دولت‌ها و ملت‌ها قرار نگیرند. جمهوری اسلامی ایران همواره از گفت‌وگو، تعامل و راهکارهای سیاسی برای حل‌و‌فصل تمامی بحران‌های منطقه‌ای حمایت می‌کند.
حقوق بشر
جمهوری اسلامی ایران هرگونه استفاده ابزاری و سیاسی از حقوق بشر علیه کشورهای مستقل را محکوم می‌کند. عملکرد چهار دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران به خوبی نشانگر جدیت کشورمان در جهت ارتقای حقوق بشر و عمل به تعهدات بین‌المللی از طریق همکاری‌های سازنده و سازوکارهای مبتنی بر گفت‌وگو است. اقدامات و تعاملات مثبت جمهوری اسلامی ایران با نظام حقوق بشر ملل متحد و مراجع بین‌المللی ذی‌ربط، مبین التزام کشورمان به تداوم همکاری‌های سازنده است. اظهار نگرانی در خصوص وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران در شرایطی که جایگاه برتر ایران در منطقه به لحاظ رعایت موازین حقوق بشر بر همگان آشکار است، منحرف ساختن افکار عمومی و اصرار بر یک روند نادرست است که می‌تواند به افزایش بی‌اعتمادی در روابط فی‌مابین بینجامد. در منطقه‌ای که بحران اصلی آن کودک‌کشی رژیم صهیونیستی و جنایات ائتلاف سعودی در یمن (به دلیل تسلیحات متعارف و غیر‌متعارف ارائه شده توسط کشورهای غربی از جمله برخی اعضای اتحادیه اروپا) است، موضع‌گیری‌هایی از این قبیل توسط اتحادیه، بدون شک غیر‌سازنده بوده و از دید افکار عمومی جهانیان مردود است. سکوت اتحادیه اروپا در قبال نقض گسترده حقوق بشر در کشورهای عضو از جمله عدم استیفای حقوق اولیه و اساسی پناهندگان و مهاجرین، افزایش گرایشات راست افراطی و برخوردهای نژادپرستانه با اقلیت‌های قومی و مذهبی به ویژه مسلمانان (به دلیل سخنان مبتنی بر نفرت‌پراکنی برخی اروپایی و نیز اقدامات خشن افراط‌گرایان) خود نافی ادعاهای اتحادیه مبنی بر پیگیری حقوق بشر می‌باشد.»در نهایت در این بیانیه آمده است که جمهوری اسلامی ایران خواستار تعامل سازنده و مبتنی بر منافع و احترام متقابل با اتحادیه اروپایی است. تجربه گفت‌وگوها و همکاری‌های ایران و اتحادیه اروپا به خصوص تجربه به دست آمده طی سالیان گذشته، به ویژه در سه سال اخیر نشان می‌دهد ظرفیت‌ها و فرصت‌های زیادی برای همکاری و توسعه روابط میان دو طرف وجود دارد. امیدواریم با عملی شدن تمامی تعهدات اروپا شاهد تعمیق روابط دو طرف در کوتاه‌ترین زمان باشیم.
نگاه دولت نسبت به بیانیه اتحادیه اروپا
انتقادها نسبت به سازوکارمالی اروپا محدود به وزارت خارجه نشد. دولت نیز به نحوی نسبت به بیانیه اتحادیه اروپا واکنش نشان داد. مجلس شورای اسلامی و قوه قضاییه نیز نسبت به کم‌کاری اتحادیه اروپا و ارتباطی که بین اینستکس و FATF قائل شدند گلایه کردند.
اخیرا رییس دفتر رییس‌جمهور با توجه به بیانیه اتحادیه اروپا تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران خواهان ارتباط سالم و سازنده با اروپا بر مبنای احترام متقابل، از موضع برابر و بدون دخالت در امور داخلی یکدیگر است.»
محمود واعظی اظهارداشت: «معتقدیم در دنیای کنونی که برخی در تلاشند از طریق یکجانبه‌گرایی و نقض تعهدات بین‌المللی، جامعه جهانی را با بحران مواجه سازند، ایران و اروپا می‌توانند از طریق همکاری و تعامل در جهت ارتقای صلح و امنیت بین‌المللی عمل کنند.» وی در پاسخ به این پرسش که «ارزیابی جنابعالی از بیانیه اخیر اتحادیه اروپا درباره ایران چیست؟»، گفت: «این بیانیه حاوی نکات مثبت و منفی در قبال ایران است. از اینکه اتحادیه اروپا یک بار دیگر از اجرای کامل برجام حمایت کرده است استقبال می‌کنیم و معتقدیم اتحادیه باید در عمل این موضع خود را به اثبات رساند.» رییس دفتر رییس‌جمهور تشکیل سازوکار حمایت از مبادلات تجارت (ساحات) را در این زمینه- هرچند با تاخیر زیاد انجام شده- یک قدم اولیه در اجرای تعهدات اروپاست و اظهارداشت: «اروپا وفق برجام متعهد است این سازوکار را عملیاتی کند تا کلیه عملیات تجاری که در چارچوب برجام پیش‌بینی شده، از طریق آن انجام شود.»
واعظی در پاسخ به این سوال که در برخی رسانه‌ها میان سازوکار ساحات و اجرای گروه ویژه اقدام مالی یا همان FATF پیوند داده شده، آیا چنین بحثی مطرح است، گفت: «در بیانیه سه کشور و بیانیه اتحادیه اروپا، تشکیل ساحات مشروط به الزامات FATF نشده است، ما تاکید می‌کنیم که برجام ملاک عمل است و الزامات دیگر مردود است.»
وی افزود: «البته ارتباطات خارجی ما وسیع است و کار اقتصادی با اروپا بخش کوچکی از تعاملات اقتصادی و تجاری ما با جهان است. ما با کشورهای مختلف تعامل داریم و به گسترش روابط با همسایگان اهمیت ویژه‌ای می‌دهیم. این روابط در حوزه‌های مختلف فعال است و دولت مصمم است روابط اقتصادی با همسایگان بسیار گسترده‌تر از سابق باشد.» رییس دفتر رییس‌جمهور تصریح کرد: «ایران همچنین روابط سیاسی و اقتصادی با شرکای سنتی خود مانند چین، روسیه و هند را با قوت تمام ادامه خواهد داد.» واعظی در پاسخ به سوال دیگر درباره فعالیت‌های موشکی ایران نیز اظهارداشت: «فعالیت‌های موشکی ایران بر مبنای نیازهای دفاعی کشور و بر پایه دکترین بازدارندگی انجام می‌شود. این فعالیت‌ها کاملا دفاعی و مشروع است و با هیچ‌یک از مقررات بین‌المللی مغایرت ندارد.»
گلایه‌های مجمع تشخیص مصلحت از اروپا
اما مجمع تشخیص مصلحت نیز که این روزها در گیر‌ودار تصمیم نهایی برای لوایح چهارگانه هستند به اروپا برای اجرای مشروط اینستکس گلایه کرد. دبیر تشخیص مصلحت نظام نیز از طرف اروپایی برجام خواست به تعهداتش عمل کند. محسن رضایی در صفحه توئیتر خود درباره INSTEX نوشت: کانال «حمایت از تجارت» اروپایی یک کانال تهاتری و کالایی است. بعد از این همه معطلی، گره زدن پالرمو و CFT به INSTEX نوعی باج‌خواهی است. اروپایی‌ها به تعهدات خود در مقابل برجام عمل کنند، برای ما شروط جدید نگذارند.
وی با تاکید بر اینکه «ایران بارها اعلام کرده است که موشک‌هایش برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای طراحی نشده لذا به هیچ‌وجه مغایر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیست»، گفت: ما برنامه موشکی ایران را قابل مذاکره نمی‌دانیم و این موضوع را به کرات به طرف‌های اروپایی گوشزد کرده‌ایم.رییس دفتر رییس‌جمهور افزود: «جای تاسف است کشورهایی که با صدور تسلیحات مرگبار به خاورمیانه باعث بی‌ثباتی در منطقه و کشتار مردم مظلوم منطقه از جمله در یمن و فلسطین هستند، تلاش دارند در مسیر توان دفاعی و مشروع ایران مانع‌تراشی کنند.» واعظی همچنین طرح اتهامات بی‌پایه علیه ایران در زمینه حقوق بشر و استفاده ابزاری از آن و به‌کارگیری استاندارد دوگانه در این موضوع را کاملا محکوم دانست و تصریح کرد: «رویکرد جمهوری اسلامی ایران در موضوع حقوق بشر، احترام به تعهدات بین‌المللی و همکاری و تعاملات سازنده با مراجع ذی‌ربط سازمان ملل است.»
وی طرح ادعاهای بی‌اساس در مورد اقدامات تروریستی در خاک اروپا را در حالی که ایران در صف مقدم مبارزه با تروریسم قرار دارد، مشکوک برشمرد و گفت: «متاسفانه گروه‌های تروریستی مستقر در اروپا که طی ۴۰ سال گذشته دست‌شان به خون مردم ایران آلوده است، آزادانه فعالیت می‌کنند و به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی اراده لازم را برای مقابله با این تروریست‌ها ندارند.»باید اذعان کرد که ایجاد سازوکار مالی اروپایی‌ها برای ادامه تجارت با ایران، نباید امتیازی تلقی شود که طرف اروپایی به ایران می‌دهد و در قالب آن شرط و شروط جدید مطرح کند بلکه این کار یک تعهد و عمل به تکلیف طرف اروپایی است؛ تکلیفی که سه کشور اروپایی امضا‌کننده برجام، پس از خروج یکجانبه آمریکای ترامپ از این توافق بین‌المللی، با تاکید بر ادامه حیات برجام، خود را مکلف به تامین آن دانسته‌اند. دست کشیدن ایران از تسلیحات موشکی، عدم حضور ایران در منطقه به خصوص یمن و سوریه و پذیرش قطعی FATF در ایران از شرط‌هایی است که اتحادیه اروپا برای اجرایی شدن سازوکارمالی اینستکس قائل شده این در حالی است که ایران بر مواضع خود بر سر مسائل موشکی و منطقه‌ای کوتاه نمی‌آید و حتی می‌شود گفت مذاکره در این رابطه جزو خط قرمز‌های مقامات تهران به حساب می‌آید لذا اگر اروپایی‌ها سر رشته شرط و شروط‌گذاری سخت‌تر بگیرند و رویکرد جدیدشان را تغییر ندهند به نظر می‌رسد موقعیت برجام و ماندن ایران بر سر این توافق هسته‌ای با تردید مواجه خواهد شد.