در روزهای گذشته اسپانیا و به‌خصوص منطقه کاتالونیا در این کشور شاهد شورش‌هایی علیه گردشگری و ورود توریست‌ها به‌خصوص در شهر بارسلون بود. در جریان این تظاهرات حتی به اتوبوس گردشگران نیز حمله و ضمن متوقف کردن، روی آن شعارهایی علیه گردشگران نوشته شد و محلی‌ها از آنها خواستند که به خانه‌های خود بازگردند. نگاهی به آمارهای گردشگری و آمارهای تولید ناخالص داخلی این کشور و منطقه کاتالونیا نشان می‌دهد که بخش زیادی از درآمدهای این منطقه با جریان ورودی گردشگری به این منطقه تامین می‌شود. برخی گزارش‌های دیگر نیز حاکی از این است که امکان دارد این موج در اروپا منتشر شود و به فرانسه نیز سرایت کند. بنابراین اگر فرض عقلایی بودن انسان‌ها را لحاظ کنیم، چه دلیل اقتصادی وجود دارد که مردم این منطقه علیه توریسم که بخش قابل توجهی از درآمدهای کشور را تشکیل می‌دهد، طغیان کنند؟
وضعیت گردشگری در اسپانیا و کاتالونیا
نگاهی به آمارهای گردشگری سال جاری نشان می‌دهد این کشور تنها در ماه ژوئن حدود ۵/ ۱۱ میلیون گردشگر جذب کرده است که ۴۳/ ۸ میلیون نفر از آنها توریست‌هایی هستند که بیش از یک روز در این کشور اقامت کرده‌اند. این حجم از گردشگران توانسته‌اند در ماه مه سال ۲۰۱۷ رقمی حدود ۸۴/ ۷ میلیارد یورو عاید اقتصاد اسپانیا کنند. برای مقایسه می‌توان گفت که این میزان تقریبا برابر با درآمدهای ارزی ایران در سال ۱۳۹۵ است که حدود ۸ میلیارد دلار بوده است! اگر به مجموع سفرهای انجام شده به اسپانیا در ۶ ماه نخست سال توجه کنیم، می‌بینیم که تعداد این سفرها در این مدت به ۷۸/ ۵۳ میلیون سفر رسیده است که ۳۷/ ۳۶ میلیون نفر از آنها بیش از ۲۴ ساعت در این کشور اقامت داشته‌اند. تا ماه مه امسال نیز در مجموع ۲۴/ ۲۸ میلیارد یورو درآمد از طریق گردشگری عاید اقتصاد اسپانیا شده است. همچنین در ۷ ماه نخست سال، گردشگری موجب اشتغال تقریبا ۲۹/ ۲ میلیون نفر در اسپانیا شده و بروز هر گونه آسیبی به آن می‌تواند وضعیت اشتغال این افراد و درآمدزایی آنها را با دشواری روبه‌رو کند.
از سوی دیگر، اگر به آمار گردشگری ایالت کاتالونیا نگاهی بیندازیم، می‌توان مشاهده کرد که این منطقه تنها در ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ حدود ۲ میلیون و ۳۰ هزار نفر، یعنی ۲۴ درصد از گردشگران خارجی کشور را جذب کرده و با اختلافی اندک دومین ایالت در اسپانیا از نظر جذب گردشگر در این ماه بوده است. با این حال از نظر متوسط مخارجی که به ازای هر فرد در این منطقه صرف شده، با رقم ۱۰۴۳ یورو در رتبه چهارم ایالت‌ها و پایین‌تر از میانگین اسپانیا که ۱۰۶۵ یورو است، قرار داشته است. همچنین متوسط اقامت در این منطقه ۵/ ۵ روز بوده که کمترین میزان اقامت در بین تمام ایالات این کشور است. میانگین اقامت در اسپانیا حدودا ۵/ ۷ روز است. مجموع این آمار گویای آن است که در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۷ تقریبا ۸ میلیون و ۶۴۵هزار نفر از منطقه کاتالونیا بازدید کرده و رقمی معادل ۱۹/ ۸ میلیارد یورو نصیب این ایالت کرده‌اند. این ارقام در مدت مشابه سال گذشته ۱۳/ ۷ میلیارد یورو و ۷ میلیون و ۸۳۷هزار نفر گردشگر ورودی بود. این تغییر حاکی از افزایش بیش از یک میلیارد یورویی در درآمدهای توریستی این منطقه و نیز افزایش ۸۰۸ هزار نفری در این مدت است. تمام مواردی که گفته شد حاکی از انباشت بیشتر ثروت و بهبود رفاه کل جامعه کاتالونیا و اسپانیا است. پس چه علتی وجود دارد که چنین شورش‌هایی علیه گردشگری به راه افتاده است؟
افزایش قیمت مسکن و توریست‌هراسی
اگر بار دیگر نگاهی به آمارها بیندازیم، متوجه می‌شویم که آمار مربوط به گردشگری ورودی کاتالونیا به‌طور کلی در ماه‌های ژوئیه و به‌خصوص اوت به بیشترین میزان می‌رسد. مقارن شدن این رویداد با اوج گرفتن شورش‌ها در منطقه کاتالونیا بی‌علت نبوده است. رشد بی‌سابقه ورود گردشگران به این کشور که موجب شلوغی گسترده و ازدحام در این شهر شده، در کنار رشد قیمت مسکن در ماه‌های اخیر موجب شکل‌گیری اعتراضات شده است. تحلیل داده‌های آماری مربوط به شاخص قیمت اجاره در بارسلون نشان می‌دهد که وضعیت این متغیر که از نیمه سال ۲۰۱۴ تا ماه مارس سال ۲۰۱۶ سقوط کرده بود، از این ماه روندی به سرعت افزایشی پیموده است. همچنین از سال ۲۰۱۴ به این سو، شاخص قیمت مسکن در بارسلون نسبت به میانگین اسپانیا با شدت بیشتری تغییر کرده و در ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۶ به اوج خود رسیده است. یکی از دلایل افزایش قیمت مسکن نیز همین میزان رو به رشد چشمگیر گردشگران ورودی به اسپانیا بوده است.
در واقع، در این چارچوب هرچه اجاره دادن مسکن به گردشگران بازده مالی و اقتصادی بیشتری داشته باشد و اثر فصلی بودن ورود گردشگران نیز اندک باشد، یعنی گردشگران حضوری مستمر در طول سال داشته باشند، موجب می‌شود تمایل به این کار نزد مالکان افزایش پیدا کند و در نتیجه قیمت اجاره‌بها را برای افراد بومی که فاقد مسکن هستند، بالا ببرد. همین امر عاملی برای نارضایتی آنان از ورود فزاینده توریست‌ها به این منطقه می‌شود. افزون بر این، افزایش تقاضا به‌دلیل ورود پر شمار گردشگران به هر منطقه‌ای می‌تواند بهای اقلام مصرفی دیگر را نیز برای مردم بومی افزایش دهد. براساس گزارش بلومبرگ، قیمت اجاره مسکن در بارسلون در سه ماه نخست سال ۲۰۱۷ نسبت به مدت مشابه سال قبل با افزایش ۱۹ درصدی همراه بوده و قیمت مسکن به ازای هر متر مربع به ۴۳۵۰ دلار (۴۱۰۰ یورو) رسید.
بارسلون که پایتخت منطقه ثروتمند کاتالونیا است، با این اتفاقات از مادرید پایتخت این کشور، از نظر قیمت مسکن پیش افتاده است. همچنین به نظر می‌رسد با این میزان از رشد، قیمت مسکن بسیار بالاتر از میانگین بهای آن رفته و چنین رشدی از فصل نخست سال ۲۰۰۵ به این سو بی‌سابقه بوده است. این افزایش بهای مسکن طبعا منجر به افزایش بهای استانداردهای لازم زندگی برای مردم اسپانیا و به‌خصوص منطقه کاتالونیا شده و این تغییرات برای آن دسته از افرادی که در طبقات اجتماعی و دهک‌های ضعیف‌تر زندگی می‌کنند، پیامدهای منفی سنگینی به همراه داشته است. از سوی دیگر، ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بخش مسکن اسپانیا نیز این مساله را تشدید کرده است.
میزبانان غیرمجاز؛ عامل رشد قیمت مسکن
از نظر کارشناسان، تعدادی از عوامل در شکل‌گیری این آشوب‌های خیابانی نقش داشته‌اند. یکی از دلایل عمده آن افزایش تعداد میزبانان شرکت Airbnb بوده است که با امکانات خاص خود موجب تسهیل و رشد «سفته‌بازی در بخش مسکن» شده است. رشد سریع در اقامتگاه‌های استیجاری Airbnb پاسخی به تعداد فزاینده توریست‌ها در این شهر بوده و از سوی دیگر با زیاد شدن آنها به‌طور همزمان تعداد متقاضیان سفر به بارسلون نیز افزایش یافته است. از سوی دیگر، بیشتر گردشگران کوتاه‌مدت وارد شده به این منطقه، تمایل دارند در مرکز شهر بمانند و همین مساله نیز موجب ازدحام در آن شده است. پیش‌تر اعلام شده بود در ابتدای سال‌جاری میلادی، در پی رشد فزاینده و بی‌رویه تعداد میزبانان Airbnb بدون مجوز در بارسلون، تعداد بازرسان این اقامتگاه‌ها دو برابر شده است. برآورد می‌شود از حدود ۱۶ هزار واحد اجاره‌ای مربوط به تعطیلات در این شهر، ۷ هزار مورد فاقد مجوز باشند. افزایش تعداد این واحدها علاوه‌بر اینکه شهر را با ازدحام توریست‌ها به‌دلیل کاهش قیمت سفر روبه‌رو کرده، منجر به این شده است که مکانیزمی را که در بالا در مورد رشد قیمت مسکن گفته شد، تشدید کند؛ زیرا با ورود این شرکت و بازار تقریبا همیشگی ورود گردشگر به اسپانیا، اجاره دادن مسکن به توریست‌ها بسیار ساده شده و به‌دلیل تمایل بیشتر توریست‌ها برای پرداخت، به افزایش قیمت مسکن انجامیده است.
دوگانه برندگان و بازندگان
همان‌طور که گفته شد، یکی از پیامدهای ورود گسترده گردشگران به اسپانیا و همچنین یکی از علت‌های عمده شورش‌های اخیر در کاتالونیا و بارسلون، تغییر قیمت اجاره و مسکن بوده است. تشدید ورود گردشگران و افزایش درآمدهایی که با خود به این منطقه آورده‌اند، موجب شده بهای مسکن در این منطقه افزایش یابد و برای برخی افراد که به‌طور مستقیم از گردشگری منتفع نمی‌شوند نه‌تنها سودی نداشته باشد، بلکه با هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از ازدحام توریست‌ها و همچنین افزایش اجاره‌بها و مسکن نیز روبه‌رو شده‌اند که برخی طبقات اجتماعی را با دشواری روبه‌رو کرده است. در واقع بازندگان توسعه بی‌رویه توریسم امروز در حال فریاد زدن خواسته‌های خود هستند. این مساله به‌ویژه با توجه به اینکه از گذشته، منطقه کاتالونیا تحت نفوذ جریان‌های چپگرا بوده، نیز تشدید شده است. در مقابل برندگان جریان ورودی گردشگر به اسپانیا را دارندگان املاک و دارایی‌های ثابت مشابه تشکیل می‌دهند. در نهایت می‌توان گفت این پدیده تنها منحصر به اسپانیا نیست و در کشورهای دیگر نیز می‌تواند با همین مکانیزم رخ دهد.