پیام‌رسان‌های موبایلی، شبکه‌های اجتماعی، کانال‌های تلگرام، ربات تلگرامی، گروه‌های تلگرام، استیکر، دابسمش، زنجیره انسانی آنلاین، ویدیوهای تبلیغاتی کم‌حجم، پوسترهای تبلیغاتی آنلاین، اینستاگرام، توییتر، فیس‌بوک، تغییر عکس پروفایل، فیو، فوروارد و هم‌رسانی از واژه‌هایی بود که در این انتخابات زیاد شنیده می‌شد. علی‌رغم همه‌ی محدودیت‌ها و حذف‌ها، اصلاح‌طلبان توانستند با به کارگیری آخرین فناوری‌ها و پلتفورم‌های تبلیغاتی، «لیست امید» را با هزینه‌ی ناچیز به دست میلیون‌ها ایرانی برسانند و آن‌ها را برای شرکت در انتخابات و «رای لیستی» بسیج کنند.
از میان پلتفورم‌های جدید که برای اولین بار در تبلیغات انتخاباتی این دوره استفاده شد به شش نمونه اشاره می‌کنم:
۱- کانال‌های تلگرامی:
در انتخابات ۹۴ مهم‌ترین کاری که ستادهای انتخاباتی در ادوار پیش انجام می‌دادند (یعنی تولید و توزیع اقلام تبلیعاتی انتخاباتی و هماهنگی و بسیج نیروها و منابع) در تعدادی از کانال‌های تلگرامی انجام شد، بدون یک ریال هزینه و با سرعت، آزادی، کارآیی، وسعت و مخاطبان بیشتر. تعداد مشترکان این کانال‌ها از چند هزار یا چند ده‌هزار فراتر نمی‌رفت، اما این مشترکان همچون اعضای ستادها توزیع‌کننده‌ی اقلام و مطالب این کانال‌ها می‌شدند و این اقلام بارها فوروارد و میان مردم دست به دست (و گوشی به گوشی) می‌شد. تا جایی‌که مثلا فقط یکی از پوسترها از «لیست امید» تهران (با عکس خاتمی و روحانی) و همچنین پیام ویدیویی محمد خاتمی هر کدام در چند کانال تگرامی بیش از ۳ میلیون بار دیده شدند. ده‌ها پوستر موثر انتخاباتی و پیام‌های تاثیرگذار هم از طریق تلگرام به دست صدها هزار ایرانی رسید. کاملا رایگان. به نظرم فیلتر نکردن تلگرام مهم‌ترین و نیک‌اثرترین مقاومتِ دولت روحانی در حوزه‌ی سیاست داخلی در سال گذشته بوده.
۲- ربات تلگرامی:
برای اطلاع از نام و کد نامزدهای لیست امید در سراسر کشور، رُباتی تلگرامی به آدرس https://telegram.me/etelafbot احداث شد. ۲۲ میلیون کاربر ایرانیِ تلگرام می‌توانستند در صورت تمایل نام حوزه انتخابیه‌شان را تایپ و به این ربات ارسال کنند و در پاسخ به طور اتوماتیک نام و کد نامزدهای مجلس و خبرگان در آن حوزه‌ی انتخابیه را دریافت کنند. رایگان، ساده، راحت و سریع.
۳- زنجیره‌ی انسانی آنلاین:
در شرایطی که هنوز فضا انتخاباتی و گرم نشده بود، زنجیره‌ی انسانی آنلاین در حمایت از ائتلاف اصلاح‌طلبان در انتخابات بیش از یک‌میلیون و صدهزار بار دیده شد. کاری که از هر حامی ۳۰ ثانیه بیشتر وقت نمی‌گرفت. همان‌طور که همایش و زنجیره انسانیِ خیابانی بیشتر از تبلیغات یک‌نفره و پراکنده تاثیر می‌‌گذارد، در شبکه‌های اجتماعی آنلاین هم تجمع و فعالیت همزمان در این غالب، بیش از انتشار مطالب جداگانه فضا می‌سازد و باعث می‌شود حمایت‌های پراکنده در فضای شلوغ و وسیع آنلاین گم نشود. سایت ثاندرکلپ هم دقیقا همین کار را می‌کند و از آن برای بار اول در فضای فارسی‌زبان در این انتخابات استفاده شد. کاربران با آی‌دیِ فیس‌بوک یا توییترشان از یک حرکت جمعی (اینجا لیست اصلاح‌طلبان در انتخابات) حمایت می‌کنند و اجازه می‌دهند که این سایت در روز موعود پست‌شان در حمایت از آن موضوع را در صفحه‌ی شخصی‌شان در فیس‌بوک یا توییتر منتشر کند. این پست به طور خودکار دقیقا همزمان با هزاران نفر دیگر در روز سوم اسفند منتشر شد و چون «داغ» شد توسط بخش بزرگی از کاربران ایرانی فیس‌بوک و توییتر دیده شد.
۴- استفاده‌ی همزمان و هم‌افزاینده از چند شبکه‌ی اجتماعی و پیام‌رسان موبایلی برای توزیع ویدیو و پوسترهای انتخاباتی:
در انتخابات ۹۲، فیس‌بوک محور بسیج انتخاباتیِ آنلاین بود، اما در این انتخابات اینستاگرم، توییتر، فیس‌بوک، تلگرام و دیگر پیام‌رسان‌های موبایلی در شبکه‌ای هم‌افزاینده به هم متصل شدند و به رسانه‌‌ای اجتماعی، پرسرعت و پرنفوذ برای توزیع فراخوان‌های ویدیوییِ شرکت در انتخابات و حمایت از لیست امید، ده‌ها پوستر انتخاباتی، لیست‌های امید در سراسر کشور، دعوت‌های انتخاباتی رهبران اصلاح‌طلب و بازیگران سینما و اخبار مهم (از جمله تصمیم «ثلاثه‌ی محصوره» به رای دادن) شدند.
۵- هشتگ/دابسمش/پروفایل‌پیکچر:
هشتگ‌های انتخاباتی متعدد از جمله #سلفی_امید (برای فراخوان انتشار عکس با دستان جوهری یا برگه‌ی رای در روز انتخابات)، #رای_میدهم، #تکرارمیکنم، #زنجیره_انسانی و #لیست_امید توسط هزاران کاربر شبکه‌های اجتماعی استفاده شد و حمایت‌های انفرادی را به هم متصل و صدایشان را بلند و موثر کرد. طی فراخوان‌هایی عکس‌های پروفایل هزاران ایرانی در فیس‌بوک، تلگرام و اینستاگرام هم به طرح‌های یکسانی از «رای میدهم»، «به همه افراد هر دو فهرست رای میدهم»، «اگر ایران بودم رای می‌دادم» و «بردیم» تغییر کرد و به اطلاع‌رسانی و بسیج اجتماعی برای افزایش مشارکت و رای لیستی در انتخابات کمک می‌کرد. تعداد قابل توجهی از بازیگران محبوب سینما (از جمله چند بازیگر سریال شهرزاد) هم عکس پروفایل اینستاگرام‌شان را به پوستر «لیست امید» تهران (با عکس خاتمی و روحانی) تغییر دادند که مخاطبان پرشماری پیدا کرد. فراخوان ساخت دابسمش روی «تکرار می‌کنم به همه‌ی افراد هر دو فهرست» هم در انتقال پیامِ کلیدیِ ضرورتِ «رای لیستی» موثر بود.
۶- سایت «لیست امید»:
سایت ساده و کاربرپسندِ «لیست امید» دسترسی به نام و کد نامزدهای انتخابات را آسان می‌کرد و برای استفاده روی گوشی هم بهینه شده بود. از حدود ۷ میلیون مراجعه به سایت، بیش از ۵ میلیون از روی گوشی موبایل بود و در شرایط ضعف تبلیغات خیابانیِ لیست امید، در اطلاع‌رسانی برای این لیست امید در سراسر کشور کارساز افتاد. اکنون هم نتایج دقیق انتخابات به تفکیک حوزه‌ها و با نمودارهای مجزا و ساده در این سایت در دسترسِ میلیون‌ها کاربر ایرانی است: https://www.listeomid.org/
این سبک اعلام لیست‌ها و نتایج در چنین سایتی پیش از این در ایران تجربه نشده بود.
حلقه‌ی وصل:
حلقه‌ی وصل همه‌ی این پلتفورم‌های جدید تبلیغاتی «گوشی‌های هوشمند موبایل» است که به نظر می‌رسد مهم‌ترین ابزار توفیق لیست امید در این انتخابات بود. ستادهای اصلاح‌طلبان در این انتخابات مجال یا توان حضور تعیین‌کننده در تبلیغات خیابانی نداشتند. رسانه‌های بزرگ داخل و خارج از ایران هم در مجموع به ضرر «لیست امید» عمل می‌کردند. تا روز انتخابات هم اثر استفاده از شش پلتفورم بالا روشن نشده بود، اما نتایج نشان داد که این شبکه‌های اجتماعیِ آنلاین و پیام‌رسان‌های موبایلی به شبکه‌های اجتماعی آف‌لاین هم متصلند.
بسیج اجتماعی آنلاین می‌تواند دومینووار به بسیج اجتماعیِ آف‌لاین بیانجامد و با به هم‌وصل کردن فعالان، امیدبخشی به آن‌ها و تغذیه‌ی آن‌ها با اقلام انتخاباتی، تبلیغاتِ میدانی را هم تقویت کند. پرینت، فتوکپی و توزیع «لیست امید»های سیاه‌و‌سفیدی که در همین شبکه‌های اجتماعی آنلاین منتشر و توسط خود مردم میان هم‌شهری‌هایشان توزیع شده بود و روز رای‌گیری دست مردم بود از نشانه‌های این تاثیر هم‌افزاینده‌ی تبلیغات آنلاین و آف‌لاین است.
این شبکه‌ها و پیام‌رسان‌ها مجازی نیستند. واقعی‌اند، گرچه آنلاین. امروز هم به بیش از سی میلیون دارنده‌ی گوشی‌های هوشمندِ موبایل متصل شده‌اند و با یک واسطه به آن‌ها که گوشی موبایل هوشمند ندارند هم متصلند. همین اثر مکمل شبکه‌های اجتماعی آنلاین و آف‌لاین و پیام‌رسان‌های موبایلی می‌تواند به یک نیروی سیاسیِ ریشه‌دار کمک کند در انتخابات با دستان بسته و بدون پشتوانه‌ی مالی و ستادی شگفتی بیافریند. چند ده میلیون موبایلِ هوشمند ایرانیان حلقه‌ی وصل شبکه‌های آنلاین و آف‌لاین و یکی از ابزارها و توانمندی‌های جامعه‌ی ایران برای بسط عدالت سیاسی، آزادی و رفاه شده است.