یکشنبه ۱۳ دی ۱۳۹۴
نفت و تاثیرات افزایش یا کاهش قیمت آن بر اقتصاد و سیاست همواره از اصلیترین مشکلات ایران بوده است. از آنجا که کشور ما دومین تولید‌کننده اوپک و بیش از ۵۰درصد بودجه کشور به این ماده وابسته است، هرگونه کاهش قیمت تبعاتی بر اقتصاد ما دارد. بگذارید کمی به عقب بازگردیم؛ زمانی که دکتر محسن رنانی، اقتصاددان، در کتاب خود با عنوان «اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران» هشدار داده بود که به قیمت ۱۰۰ دلاری نفت نباید دل خوش کرد و این قیمت واقعی نیست و پایین می‌آید دقیقا همین اتفاق افتاد. آن زمان شاید کمتر تحلیلگری پیش‌بینی می‌کرد قیمت نفت که در زمان دولت احمدی‌نژاد از مرز ۱۰۰دلار در هر بشکه عبور کرد، به یک‌باره با نزول فاحشی مواجه شود و قیمت آن به ۳۰دلار در هر بشکه برسد. یعنی فقط شش دلار بیشتر از ۱۰سال پیش. زمانی که در سال ۸۴ دولت اصلاحات سکان امور کشور را با نفت بشکه‌ای ۲۴ دلار تحویل دولت نهم داد. اما آنچه سبب افزایش نگرانی برخی تحلیلگران از افت بی‌سابقه نفت برای کشور شده، آن است که دولت روحانی در این شرایط مجبور شود بودجه بخش‌های عمرانی و آنچه مربوط به توسعه و بهبود رفاه مردم است را کاهش دهد و همین امر روی محبوبیت و رای دولت اثر منفی بگذارد. چه اینکه در اقتصاد نفتی ایران مردم همواره چشم به دستان توانای دولت دارند که با فروش نفت زندگی آنان را سامان دهد. در همین راستاست که صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه درباره کاهش قیمت نفت و اثرات مخرب آن بر اقتصاد غیرآزاد انذار می‌دهد و می‌گوید نتیجه این کاهش قیمت می‌تواند به ظهور احمدی‌نژادی دیگر در عرصه سیاست ایران منجر شود.
مقابله با ظهور دولت پوپولیستی
زیباکلام در این رابطه توضیح می‌دهد: با کاهش قیمت نفت، متاسفانه رکود ادامه پیدا خواهد کرد، برای اینکه درآمد اصلی دولت از نفت است، وقتی که درآمد نفتی کم می‌شود بودجه عمرانی دولت کاهش می‌یابد. در حقیقت در بلندمدت رفاه و توسعه است که بهای پایین آمدن قیمت نفت را می‌دهد. این استاد دانشگاه مثل همیشه گریزی انتقادی نیز به توطئه‌اندیشی می‌زند و می‌گوید: هروقت قیمت نفت پایین می‌آید در ایران می‌گویند این توطئه برای ضربه زدن به دولت است اما ببینید در دوران آقای احمدی‌نژاد که قیمت نفت حتی به بالای ۱۰۰دلار در هر بشکه رسید و ما به اندازه تمام دورانی که تا پیش از آن درآمد نفت داشتیم، در آن هشت سال از این طریق درآمد کسب کردیم، هیچ‌وقت این را نگفتیم. زیبا کلام که همواره به خاطر صراحت لهجه‌اش در میان اهالی رسانه و مردم شناخته شده است، در ادامه راهکاری مقطعی نیز پیش پای دولت می‌گذارد: تنها راهکار مقابله با ظهور دولت پوپولیستی دیگر این است که خاص بودن شرایط اقتصادی کشور به مردم اطلاع داده شود تا مردم در جریان باشند. راهکار این است که آقای روحانی بیاید و یک شب در برنامه تلویزیونی دست از تعارف بردارد و صادقانه با مردم سخن بگوید. اینکه همه موارد عالی است، همه‌چیز خوب است و دارد بهتر می‌شود و با شیب ملایم داریم جلو می‌رویم و تورم دارد تک‌رقمی می‌شود را بگذارد کنار، باید بگوید که ما با نفت ۳۰ دلاری باید ماهی حدود چهارهزار میلیارد تومان یارانه فله‌ای بدهیم که این کار یعنی خودکشی!
چشم به راه برجام
اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که شاید اجرای برجام و لغو تحریم‌ها و از سرگیری مراودات اقتصادی ایران با کشورهای جهان و ورود سرمایه خارجی بتواند دوای درد رو به وخیم شدن اقتصاد ایران باشد. از همین رو به نظر می‌رسد که دولت و فعالان اقتصادی به روز اجرای برجام چشم دوخته‌اند تا مگر با از بین رفتن تحریم‌های اقتصادی و به وجود آمدن گشایشی در عرصه واردات و صادرات، اقتصاد ایران نیز جانی تازه بگیرد. در همین رابطه دکتر مهدی تقوی استاد اقتصاد دانشگاه می‌گوید: باید منتظر اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌های اقتصادی بود. حدس می‌زنم غلبه بر کم‌رونقی با تزریق پول‌های بلوکه شده به اقتصاد کشور ممکن باشد. ۲۲میلیارد دلار پول کمی نیست. اگر آن پول بیاید و سرمایه‌گذاری شود اقتصاد جان می‌گیرد. به شرط آنکه سیاست‌های اقتصادی دولت درست باشد و آن شکل از تعدیل اقتصادی‌ای که باعث ایجاد تورم است را مجددا امتحان نکنیم. هدفمندی یارانه‌ها نداشته باشیم. به نظر من تا اینجای کار دولت روحانی در اقتصاد بسیار خوب عمل کرده است. اما صادق زیباکلام در گفت‌وگو با «آرمان» معتقد است که اجرایی شدن برجام هم نمی‌تواند تاثیر چشمگیری برا اقتصاد ایران و فائق آمدن بر بحران داشته باشد. امری که به‌ظاهر او را از گسترش بیشتر طبقه نیازمند می‌ترساند. ه‌مان
چیزی که می‌تواند بار دیگر زمینه را برای ظهور سیاستمداری پوپولیست و شعارهای اقتصادی غیرعملی که تنها کارکرد آن دل ربودن از توده‌های مردم است، آماده کند.