پنجشنبه ۲۶ آذر ۱۳۹۴
رسانه ها و شبکه های خبری جهان با قطع برنامه های عادی خود، رأی شورای حکام را به عنوان مهم ترین رویداد بین المللی پوشش دادند با یادداشت هایی از سیروس ناصری، یوسف مولایی و رضا نصری
قطعنامه شورای حکام در حالی به تصویب رسید که برای نخستین بار در آن با لحنی مثبت در مورد همکاری ایران به منظور حل و فصل موضوعات هسته‌ای صحبت شده است و هیچ نکته یا عبارت‌پردازی منفی همچون ابراز نگرانی و... در آن وجود ندارد.
قطعنامه هیچ درخواستی از مدیرکل برای ادامه کار روی موضوعات گذشته ندارد. حتی قطعنامه‌های گذشته شورای حکام که در آن‌ها از مدیرکل خواسته شده بود در مورد پی‌ام‌دی گزارش بدهد هم لغو شده‌اند. بدین ترتیب از نظر شورای حکام به عنوان رکن تصمیم‌گیری آژانس، مدیرکل دیگر در مورد پی‌ام‌دی وظیفه‌ای ندارد. از این به بعد طبق بند ۴ قطعنامه، مدیرکل تنها درخصوص اجرای برجام یا بروز مشکلی خاص در اجرای برجام گزارش خواهد داد. در حقیقت مدیرکل از این پس فقط نگاه به آینده دارد.
گام پایانی آژانس در پرونده هسته‌ای
یوسف مولایی/استاد دانشگاه
قطعنامه شورای حکام آژانس برگ آخر از مناقشه چندین ساله ایران و آژانس بر سر ادعاهای ثابت نشده درباره برنامه‌های هسته‌ای ایران بود. مقامات کشورمان در چارچوب همکاری‌های متقابلی که میان ایران و آژانس طی دو سال گذشته برقرار شد، مطابق با انتظارات آژانس اقداماتی را برای حل موضوعات باقی مانده از جمله مسأله پارچین و بازدیدی که آمانو از آن داشت، انجام داد که در ابهام‌زدایی آژانس تأثیر بسزایی داشت. قطعنامه اخیر در حالی به تصویب رسید که برای نخستین بار از سال ۲۰۰۳ اعلام می‌شود «برنامه‌های هسته‌ای ایران در مسیر فعالیت‌های غیر صلح‌آمیز قرار ندارد.» نکته مهم آنکه این قطعنامه در حقیقت بر مبنای اسنادی که ذیل چارچوب همکاری با ایران به دست آورده، اعلام کرده است که برنامه هسته‌ای ایران در گذشته و اکنون انحرافی ندارد و به این ترتیب جامعه جهانی متقاعد شده است که هر آنچه که در گذشته در روند برنامه‌های ایران به هر دلیلی وجود داشته است، کنار گذاشته شده است. در این میان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران هم اهرم مؤثری برای اعتمادسازی بیشتر میان طرفین خواهد بود. تصویب این قطعنامه در حالی است که از منظر دیگر نباید انتظار داشت که تصمیمات بعدی آژانس در قالب گزارش‌ها و قطعنامه‌ها نه فقط درباره ایران بلکه درباره هر یک از کشورهای عضو براساس ارزیابی کنونی باشد. چرا که از اکنون نمی‌توان روند موضعگیری‌های آژانس را که معمولاً تحت‌الشعاع ملاحظات سیاسی کشورهای بزرگ غربی قرار می‌گیرد، پیش‌بینی کرد. به این معنا که از بعد نظری قطعنامه‌های آژانس براساس رأی ۱۸ عضو از ۳۵ عضو شورای حکام به تصویب می‌رسد و هیچ تضمینی وجود ندارد که در آینده بر مبنای اتفاقات و فرآیندهای سیاسی دیدگاه این کشور‌ها دستخوش تغییر نشود اما براساس شرایط کنونی اراده سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ برای حل چالش هسته‌ای که به دستیابی به برجام منتهی شد، خود به خود زمینه را برای آغاز فصل جدید تعامل میان ایران و آژانس فراهم کرده است.
دیشب باز هم ایران «خبر فوری» و «تی‌تر یک» رسانه‌های معتبر جهان شد؛ «پی‌ام‌دی» به تاریخ پیوست. هرچند رأی شورای حکام به زیان ادعاهای پیشین خود و به نفع ایران از چند روز قبل مشخص بود اما رسمی شدن پایان ادعا‌ها در زمینه فعالیت هسته‌ای نظامی ایران از چنان اهمیت بالایی برخوردار بود که رسانه‌ها با وجود اطلاع پیشاپیش از نتیجه رأی‌گیری، باز نتوانستند از کنار اهمیت خبر بگذرند و آن را در قالبی عادی منتشر کنند و چنین بود که رسانه‌های پر نفوذ دنیا با قطع برنامه‌های عادی خویش یا با زیرنویس‌های چشمگیر، خاتمه مناقشه ۱۲ ساله «آژانس» و ایران و برطرف شدن موانع اجرای «برجام» را به مخاطبان خود منتقل کردند.
در چنین فضایی شاید دور از انتظار نبود که ایرانیان دیشب، پیگیر‌ترین تعقیب کننده خبرهای نشست حکام و شاد‌ترین ملت جهان بودند و خرسند از پس‌گیری اتهام‌های ناروا توسط اصلیترین نهاد واردکننده اتهام. اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر سه‌شنبه ۲۴ آذرماه با تصویب قطعنامه‌ای جدید، پرونده سیاسی ادعاهای ضد ایرانی را بستند تا مسیر اجرای برجام بیش از پیش هموار شود.
این قطعنامه که پایانی بر سناریوی ناکام اتهامات هسته‌ای علیه ایران بود، به صراحت بر شفافیت و نبود انحراف در فعالیت هسته‌ای کشورمان تأکید کرد تا به این ترتیب ایران و کشورهای گروه ۱+۵ با پایان گرفتن اختلافات گذشته و حال، وارد عصر تازه همکاری‌های هسته‌ای شوند. تنها ساعتی پس از تصویب قطعنامه شورای حکام مقامات ایران به استقبال تصمیم شورای حکام رفتند و قطعنامه تصویب شده را مهر باطل بر سناریوی ساختگی نظامی بودن ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران دانستند. ظریف در واکنش به رخداد مهمی که عصر سه‌شنبه در جلسه شورای حکام اتفاق افتاد، اعلام کرد که «پی‌ام‌دی» به تاریخ پیوست.
نماینده کشورمان در آژانس هم صدور قطعنامه جدید را آغاز فصلی نوین از همکاری بین ایران، آژانس و سایر کشورهای عضو دانست. از سوی دیگر آمانو هم قطعنامه شورای حکام را پایان مسیر دشوار مذاکرات فشرده ایران و آژانس درباره اختلافات گذشته و حال دانست.
تصویب قطعنامه با اجماع
نشست دیروز (سه‌شنبه) شورای حکام در حالی با توضیحات مدیرکل آژانس درباره ابعاد پیدا و پنهان برنامه هسته‌ای ایران و جزئیات همکاری‌های طرفین برای حل و فصل اختلافات آغاز شد که تأکید دوباره او مبنی بر نبودن انحراف در برنامه هسته‌ای ایران و شفاف‌سازی برنامه‌های هسته‌ای ایران مورد استقبال نماینده‌های کشورهای غربی از جمله امریکا قرار گرفت. هنری انشر ضمن بیان اینکه قطعنامه پیشنهادی مورد حمایت همه کشورهای ۱+۵ قرار دارد، تصویب آن را پایان پرونده اختلافات ایران و آژانس دانست.
در ادامه این نشست، پیش‌نویس قطعنامه ۱+۵ برای بسته‌شدن موضوع پی‌ام‌دی در جلسه فوق‌العاده شورای حکام با اجماع و به اتفاق آرا به تصویب رسید. به دنبال انتشار گزارش مدیرکل آژانس، کشورهای ۱+۵ متن پیشنهادی خود برای قطعنامه جدید شورای حکام در موضوع برنامه هسته‌ای ایران را پس از مشورت با ایران به رئیس برزیلی شورای حکام رسماً ارائه و ثبت کردند؛ قطعنامه‌ای که ضمن خاتمه دادن به مناقشه ایران و آژانس بر سر موضوعات گذشته و حال و لغو تمامی قطعنامه‌های گذشته، هدف آغاز دوران تازه‌ای را در شورای حکام ذیل توافقات هسته‌ای دنبال می‌کند.
به دنبال تصویب این قطعنامه رضا نجفی، نماینده کشورمان در آژانس طی بیانیه‌ای اعلام کرد که قطعنامه شورا با بستن موضوع «مسائل گذشته و حال» یا به اصطلاح پی‌ام‌دی راه را برای تسریع روند تکمیل اقدامات برجام هموار خواهد ساخت.
آمانو: ۱۲ سال تحریم و فشار پایان یافت
با به ثبت رسیدن قطعنامه تازه آژانس، آمانو این اتفاق را زمینه‌ساز از میان بردن بی‌اعتمادی نسبت به برنامه‌های هسته‌ای ایران دانست. مدیرکل آژانس در اظهاراتی که کمی بعد از تصویب قطعنامه در جریان یک نشست مطبوعاتی مطرح شد، با بیان اینکه «امیدواریم بتوانیم در آینده بر میراث بی‌اعتمادی درباره برنامه هسته‌ای ایران غلبه کنیم»، گفت: «آژانس تلاش کرد تا به مسائل ایران در گذشته و حال که در گزارش ۲۰۱۱ درباره آن صحبت کردیم، بپردازد. اگر چه تک تک جزئیات را نتوانستیم بازسازی کنیم. اما به اندازه کافی توانسته‌ایم درباره آن‌ها به ارزیابی نهایی و دقیق برسیم.» وی در ادامه افزود: «آژانس ارزیابی می‌کند که فعالیت‌هایی که مربوط به ساخت سلاح هسته‌ای است و ابزار انفجاری مربوط بوده است تا پایان ۲۰۰۳ در ایران به صورت هماهنگ شده انجام شده است.» البته آمانو در توضیح این موضوع افزود: «این فعالیت‌ها فرا‌تر از مطالعات علمی نرفته است.» مدیرکل آژانس در مهم‌ترین بخش از اظهارات خود خاطرنشان کرد که «آژانس اطلاعات معتبری ندارد که بگوید بعد از ۲۰۰۹ ایران فعالیت‌های مرتبط با سلاح هسته‌ای یا ابزار انفجاری داشته است و همچنین نشانه‌ای مبنی بر انحراف مواد هسته‌ای از مسیر صلح‌آمیز به سمت یک فعالیت نظامی هسته‌ای پیدا نکرده است.»
آمانو همچنین به نقاط خاکستری قطعنامه آژانس هم اشاره داشت و گفت: «ما باید یک تصویر جامع داشته باشیم. هم اکنون دو طرف در برخی از حوزه‌ها به فهم و درک متقابل رسیده‌اند. اما در برخی جزئیات اختلاف داریم. ما نقشه راه را به طور کامل اجرا کرده‌ایم و از همین طریق فهم بهتری از تصویر کلی داشته‌ایم که در نهایت منجر به شکل‌گیری ارزیابی نهایی شد.» آمانو در پاسخ به این سؤال که آیا این ارزیابی نهایی آژانس کافی است و اینکه چه زمانی برجام انجام خواهد شد، گفت: «در سال ۲۰۱۱ من ۱۲ حوزه نگرانی آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران را مطرح کردم که پس از طی کردن یک روند طولانی و دستیابی به توافق برجام ارزیابی نهایی خود را در مورد پی‌ام‌دی منتشر کردم و این در واقع نتیجه همه تلاش‌های دو طرف بود. امروز نیز تحت قطعنامه جدید شورای حکام این مسأله حل شده است.»
وی در ادامه به موضوع لغو تحریم‌ها اشاره و تصریح کرد: «طی سه، چهار هفته اخیر اگر همه چیز طبق نقشه ایران پیش رود انتظار می‌رود تحریم‌ها برداشته شود. امروز روز مهمی برای ایران است. ۱۲ سال تحریم و فشار پایان می‌یابد.» آمانو همچنین اعلام کرد که «شورای حکام موافقت کرد تا قطعنامه‌های مرتبط را که در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران در گذشته به تصویب رسیده بود را لغو کند.»
ظریف: پرونده «پی‌ام‌دی» به تاریخ پیوسته است
تصویب قطعنامه شورای حکام، مورد استقبال وزیر امور خارجه کشورمان قرار گرفت. محمدجواد ظریف در این رابطه گفت: «سرانجام شورای حکام پس از ۱۲ سال، با اذعان به تکمیل نقشه‌راه بین ایران و آژانس، بسته شدن پرونده موسوم به پی‌ام‌دی را با استفاده از عبارت صریح close consideration در بند ۹ قطعنامه خود اعلام کرد.» وزیر خارجه ایران افزود: «این قطعنامه بسیار فرا‌تر از بستن موضوع موسوم به پی‌ام‌دی رفته و رسماً ۱۲ قطعنامه پیشین شورای حکام درخصوص برنامه هسته‌ای ایران که حاوی اتهامات و محدودیت‌های جدی برای برنامه هسته‌ای کشور بود را لغو کرده است.
همچنین شورا دستورکار ناظر به اقدامات گذشته را رسماً خاتمه داده و دستور کار جدیدی تحت عنوان «اجرای برجام» که نگاه به آینده دارد، برای مدت مشخصی ایجاد کرده است.» او تأکید کرد: «بر اساس این قطعنامه می‌توان به صراحت گفت موضوع جعلی ابعاد به اصطلاح نظامی برنامه هسته‌ای ایران، موسوم به پی‌ام‌دی، به تاریخ پیوسته است. اکنون براساس نص صریح گزارش اخیر آقای آمانو، با همه نقاط ضعف آن، انحراف نداشتن مواد هسته‌ای به سوی فعالیت‌های غیر صلح‌آمیز رسماً تأیید و در نتیجه نداشتن هرگونه تخلف ایران در هیچ بازه زمانی از معاهده اشاعه (ان. پی. تی) احراز شده و ماهیت منحصراً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران یک بار دیگر به اثبات رسیده است. جمهوری اسلامی ایران با تأکید مجدد بر سیاست همیشگی خود در زمینه حرمت سلاح‌های کشتار جمعی و پایبندی به مفاد معاهده منع اشاعه (ان. پی. تی) برای اجرای کامل و با حسن نیت تعهدات خود در برجام، به شرط پایبندی کامل طرف‌های ۱+۵ به تعهدات متقابل خود، اعلام آمادگی می‌کند.»
لغو تحریم ها از ۳ هفته دیگر
در همین حال سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه کشورمان نیز به دنبال تصویب قطعنامه به مرحله بعدی و ورود به فاز اجرایی برجام و همکاری دوجانبه با روسیه در زمینه هسته‌ای اشاره داشت و گفت: «میزان کیک زردی که قرار بوده در مقابل مواد اورانیوم غنی شده ما دریافت شود قبل از این دریافت شده، این مواد به ایران حمل شده و الان در ایران هست. بنابراین ما پس از تصویب قطعنامه طبق قراری که با خریدار روسی داریم اورانیوم غنی شده خودمان را خواهیم فرستاد.» رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام در وزارت خارجه همچنین اظهار کرد: «در مورد اراک هم سند رسمی مربوط به مدرن‌سازی رآکتور اراک توسط ۸ وزیر امور خارجه امضا شده و مقدار زیادی از مراحل مقدماتی و اداری انجام شده بقیه هم در حال انجام است اما به لحاظ عملیاتی بقیه کار‌ها هم از این پس و بعد از تصویب قطعنامه آغاز می‌شود.»
عراقچی در توضیح بیشتر اقدامات ایران و ۱+۵ بعد از تصویب قطعنامه اظهار کرد: «تصورمان این است که در یک فاصله حدود ۳ هفته‌ای بقیه کارهایی که مانده و به تصویب قطعنامه موکول کرده بودیم را انجام دهیم و در سه هفته آینده در موقعیتی باشیم که روز اجرایی شدن را اعلام کنیم. براساس اطلاع یا بیانیه مشترکی که توسط ظریف و موگرینی رسماً اعلام می‌شود ما آن را روز اجرای برجام اعلام می‌کنیم و از آن روز است که تحریم‌ها به صورت کامل و در عمل برداشته خواهد شد.»
وی افزود: «البته تحریم‌ها به طور کامل برداشته شده و قوانین آن صادر هم شده اما اجرای کاملش موکول به روز اجرایی شدن است. بنابراین مرحله مهم بعدی ما حدود سه هفته دیگر خواهد بودکه وارد مرحله اجرایی شدن می‌شویم که تحریم‌ها عملاً برداشته خواهد شد.»
اول دفتـــر
بایگانی اختلاف های «آژانس» و ایران
سیروس ناصری/عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته‌ای
قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه‌های هسته‌ای ایران در حالی به تصویب شورای حکام آژانس رسید که برای نخستین بار در مناسبات ایران و آژانس، مسالمت‌آمیز بودن روند برنامه‌های هسته‌ای تهران اعلام شد. این اتفاق بی‌سابقه در حالی رخ داده که ایران و آژانس طی ۱۲ سال گذشته چهار مرحله دشوار را پشت سر گذاشته‌اند. مرحله نخست؛ دورانی بود که مجموعه اتهامات غافلگیرانه ضد ایرانی مطرح شد. این اتهامات در کنار برخی قرائنی که آژانس مدعی داشتن آن‌ها بود، وضعیت پیچیده‌ای را علیه ایران به وجود آورد. در این مرحله بزرگ‌ترین مشکلی که ایران با آن مواجه شد، اتهام بزرگ غنی‌سازی بالا‌تر از ۹۵ درصد بود که البته ناشی از آلودگی دستگاه‌ها بود. علاوه بر این اتهام، سلسله اتهامات دیگر هم مطرح شده بود. این دوره طی یکسری اقدامات سنجیده و حساب شده ظرف یک دوران سه ساله بخوبی به سرانجام رسید و بخش عمده اتهامات علیه ایران رفع شد از جمله اینکه برای آژانس ثابت شد که آلودگی دستگاه‌های سانتریفیوژ مربوط به کشور دیگر یعنی پاکستان بوده است و ارتباطی با ایران نداشته است.
مرحله دوم؛ مرحله‌ای بود که طی آن برای حل اختلافات، «مدالیته» مشخصی تعریف شد و روابط ایران و آژانس در یک قالب تعریف شده جلو رفت و تا حدود زیادی هم موفقیت‌آمیز بود. از جمله تحولات این دوره آن بود که بخش عمده اتهامات باقی مانده ایران در چارچوب مدالیته به طور کامل حل شد اما آنچه که به عنوان یک خلأ باقی ماند، حل یک سلسله موضوعات دیگر بود که بیشتر حاوی یکسری مطالب و ادعاهای غیرقابل استناد بود که طرفین موفق به جمعبندی این مسائل در قالب مدالیته نشدند و همین موضوع، مرحله سومی را در روابط ایجاد کرد.
در مرحله سوم؛ مسائل حل نشده با آژانس به صورت یک مجموعه اتهامی منسجم در ۱۲ بخش علیه ایران ابتدا به طور غیررسمی و سپس در سال ۲۰۱۱ به طور رسمی در شورای حکام مطرح شد که شاید سخت‌ترین و بد‌ترین روابط ایران و آژانس را رقم زد. این مجموعه اتهامات عملاً باعث به وجود آمدن مواضع سختگیرانه شورای امنیت و تحکیم و تقویت تحریم‌های سختگیرانه علیه ایران شد. طی این مرحله ایران و آژانس تلاش زیادی کردند تا از طریق مذاکراتی در چارچوب رویکرد ساختاری، مسائل را به نحوی حل و فصل کنند که خیلی نتیجه روشنی نداشت.
مرحله چهارم و آخر، دوره‌ای بود که طی دو سال گذشته شکل گرفت و پایانی بر یک ماجرای پیوسته، طولانی و سنگین بود. طی این دوره طرفین موفق شدند با یک تلاش متمرکز، هدفدار و مبتنی بر یک قاعده و توافق سیاسی همه آنچه را که در سابقه‌ای طولانی علیه ایران مطرح شده بود، به طور یکجا و کامل مختومه کنند تا پرونده اتهامات ساختگی علیه ایران برای همیشه بسته شود و فصل جدیدی از رابطه ایران و آژانس آغاز شود.
قطعنامه آژانس در حالی پرونده اختلافات با ایران را بایگانی کرد که ممکن است برخی با اشاره به پاره‌ای نکات آمده در قطعنامه مبنی بر وجود برخی فعالیت‌های بحث‌برانگیز ایران در یک مقطع زمانی، بگویند که این مسأله می‌تواند باعث به رسمیت شناخته شدن برخی اقدامات گذشته ایران شده و در نتیجه برای آینده روابط با آژانس مشکل‌آفرین باشد که در پاسخ به این نگرانی‌ها باید اشاره داشت که آژانس به روشنی اعلام کرده آنچه احتمالاً از سوی ایران انجام شده، مغایرتی با تعهدات این کشور نسبت به معاهده منع تولید و گسترش تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) ندارد و ایران این معاهده را نقض نکرده است. این مسأله نکته‌ای بود که آمانو در سخنرانی آغازین خود در شورای حکام هم به آن اشاره داشت و رسماً اعلام کرد که ایران برنامه هسته‌ای نظامی ندارد.
از طرف دیگر، گزارش آژانس، سه نتیجه‌گیری کلیدی و تعیین کننده دارد که دستاورد آن برای ایران فرا‌تر از مختومه کردن اتهامات گذشته است؛ نخست اینکه آژانس اعلام کرده و شورای حکام هم پذیرفته که هیچ نشانه‌ای از انحراف مواد هسته‌ای در مقاصد صلح‌آمیز ایران مشاهده نشده است. این نکته، جهش و نقطه جدیدی است.
دوم اینکه اعلام شده است برنامه سوخت هسته‌ای ایران هیچ انحرافی ندارد یعنی برنامه غنی‌سازی هیچ جهت‌گیری تسلیحاتی نداشته است. در گام بعدی، آژانس اعلام کرده حداقل بعد از سال ۲۰۰۹ هیچ نشانه‌ای از هیچ فعالیتی که مقاصد غیر صلح‌آمیز داشته باشد، در برنامه هسته‌ای ایران دیده نشده است.
حال آنکه چنین ارزیابی‌هایی معمولاً در مورد کشورهایی مطرح می‌شود که از نظر آژانس، یک برنامه کاملاً روشن، تعریف شده و قاعده‌مند دارند. بنابراین نتیجه‌گیری آژانس در مورد انحراف نداشتن مواد هسته‌ای و فعالیت‌های کشورمان، یک گام دیگر ایران را به سمت تبرئه شدن از فعالیت‌های مشکوک هسته‌ای نزدیک‌تر کرده است حال آنکه تعداد کشورهایی که توانسته‌اند پس از چندین سال اجرای کامل پروتکل به این قضاوت نهایی آژانس دست یابند، بسیار محدود است. از این رو ایران بر اساس جمعبندی آژانس در گزارش آخر و قطعنامه نهایی خود جهشی به سمت این نتیجه‌گیری برداشته که نتیجه ملموس آن می‌تواند این باشد که به جای ۸ تا ۱۰ سال، بازه زمانی برای رفع تحریم‌های باقی مانده در شورای امنیت کوتاه‌تر بشود.
در همین راستا کشورمان باید با تمرکز بر آینده، برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را به نوعی در تعامل با آژانس با دقت پیگیری کرده تا این مرحله نهایی هم هر چه زود‌تر به نتیجه برسد و در زمان مناسب نیروی خود را صرف تکمیل برنامه‌های هسته‌ای و همچنین به دست آوردن موقعیت بر‌تر در آژانس نماید.
یادداشـــت
از «بحران هسته‌ای» تا «وفاق هسته‌ای»
رضا نصری/عضو مؤسسه مطالعات بین المللی ژنو
در سال‌های اخیر، پرونده PMD (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای) عامل و زمینه‌ساز همه فشار‌ها، تهدید‌ها و تحریم‌ها علیه ایران بود. دیروز (سه‌شنبه) با تصویب این قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، این پرونده یک بار برای همیشه بسته شد و از این رو- رسماً- دورانی که در ادبیات سیاسی جهان «بحران هسته‌ای» نامگذاری شده بود نیز به پایان رسید. به واقع، همان طور که شیوه تدوین و نص صریح قطعنامه نوید می‌دهد، ایران از این پس وارد فصل «وفاق» - یا دوران عادی‌سازی روابطش- با آژانس انرژی اتمی شده است و شاید همین امر یکی از مهم‌ترین کارکرد‌ها و دستاوردهای برجام بوده باشد.
اما نشانه‌های آغاز این فصل جدید کدامند؟
۱) نخستین نشانه عادی‌سازی رابطه ایران و آژانس، نحوه تدوین پیش‌نویس قطعنامه است. تا به‌حال، ایران صرفاً مخاطب قطعنامه‌های تکلیف‌آفرینی بود که دیگران، بدون کمترین ملاحظه نسبت به مطالبات و مواضع ایران، دیکته و تنظیم می‌کردند. امروز برای نخستین بار قطعنامه‌ای در آژانس به تصویب رسید که ایران بدون اینکه حتی در «شورای حکام» عضویت داشته باشد، در تهیه و تدوین آن ایفای نقش کرده است. این امر از یک سو، حکایت از ارتقای جایگاه ایران و افزایش میزان تأثیر آن بر ساز و کار‌ها و فرآیندهای بین‌المللی و از سوی دیگر نشان از تأثیر «برجام» بر رفتار بازیگران عرصه سیاست جهانی دارد. در مورد فرآیند تدوین پیش‌نویس این قطعنامه، آقای عراقچی می‌گوید «درباره بعضی قسمت‌ها با هم همفکری کردیم، اصلاحاتی لازم بود صورت بگیرد؛ بعضی موارد لازم بود که کم یا اضافه شود.» شاید تا چند ماه پیش کمتر کسی تصور می‌کرد که این جملات- نه جملات یک سیاستمدار منتسب به یکی از قدرت‌های جهانی- بلکه اظهارات یک مقام مسئول ایرانی باشد!
۲) دومین نشانه، در بند ۹ قطعنامه آمده است که طی آن، شورای حکام اذعان می‌دارد تمام فعالیت‌هایی که- مطابق «نقشه راه» - برای روشن‌سازی ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران در نظر گرفته شده بود، طبق زمانبندی مورد توافق، به پایان رسیده است و دیگر شورای حکام ملاحظه‌ای در این مورد ندارد. به بیان دیگر، از دید شورای حکام، ایران در حوزه مسأله پی.ام. دی دیگر هیچ «وظیفه همکاری» ندارد و خود شورا نیز مسأله را مختومه می‌داند. به عبارت ساده‌تر، فعالیت‌ها و همکاری‌هایی که پیش از این به رابطه ایران و آژانس «رنگ استثنا» زده بود، دیگر به پایان رسیده است.
۳) نشانه سوم عادی‌سازی روابط ایران و آژانس در بند ۱۱ قطعنامه قابل مشاهده است؛ آنجایی که شورای حکام تمامی قطعنامه‌های قبلی- از جمله دو قطعنامه مشهور پی.ام. دی که در نوامبر ۲۰۱۱ و سپتامبر ۲۰۱۲ صادر شده بود- را باطل (Terminate) اعلام می‌دارد. به واقع، با فسخ این قطعنامه‌ها- که به زعم بسیاری از حقوقدانان منجر به خروج مدیرکل از اختیارات قراردادی و قانونی خود با ایران شده بود- عملاً تمامی توقعات گذشته از ایران و تمامی اختیارات «اضافی» (و مورد مناقشه) او به یکباره محو و باطل می‌شود. به واقع، از این پس، دیگر آژانس انرژی اتمی در امر کنکاش، بازرسی و گزارش‌دهی هیچ اختیاری فرا‌تر از آنچه ایران در چارچوب قراردادهای پادمانی و برجام پذیرفته است، نخواهد داشت.
۴) نشانه چهارم، بند ۱۳ قطعنامه است که در آن شورای حکام- که توجهش تا به حال معطوف به فعالیت‌های گذشته ایران بود- دستور کار خود را تغییر داده و اعلام می‌کند که از این پس صرفاً به «اجرای برجام در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱» خواهد پرداخت. به عبارت دیگر، از این پس، دستورکار آژانس مبتنی بر دو سندی خواهد بود که ایران در روند شکل‌گیری و تدوین آن، نقش برجسته- و رضایت- داشته است. یعنی از این به بعد، منشأ حقوقی وظایف آژانس در قبال ایران نه قطعنامه‌های گذشته شورای امنیت سازمان ملل است و نه قطعنامه‌های پیشین شورای حکام که به صورت یکجانبه و بدون ملاحظه مواضع ایران تدوین شده بود. بلکه از فردا، آنچه ملاک رابطه ایران و آژانس قرار می‌گیرد، صرفاً توافقات حقوقی‌است که ایران عامدانه به آن‌ها رضایت داده است.
در نتیجه، شاید بتوان گفت که «برجام» یک ابزار حقوقی یا «شاغولی» بوده است که ایران توانسته به کمک آن رفتار این سازمان بین‌المللی را تنظیم و تعدیل کند.
به عبارت دیگر، این سند نه تنها پیش از این در تعدیل رفتار شورای امنیت و بازگرداندن آن به مدار «قانون» نقش داشته است (به نحوی که خود شورای امنیت در قطعنامه ۲۲۱۳ به تغییر ماهوی رابطه‌اش با ایران اذعان می‌کند)، بلکه در «قانونمند‌سازی» رفتار آژانس نیز- که تا امروز با عملکرد بعضاً فراقانونی و نامتعارف خود موجب انتقاد بسیاری از حقوقدانان شده است- نقش قابل ملاحظه‌ای داشته است.
شایسته است با تحکیم و تقویت برجام، نگذاریم این رابطه از مدار جدید خود خارج شود.