يكشنبه ۲۵ خرداد ۱۳۹۳
مذاکرات هسته ای ايران و قدرت های جهانی به مرحله حساسی رسيده است. در حد معقولی اطمينان دارم که تا يک ماه آينده قادر خواهيم بود به راه حل جامعی در اين رابطه برسيم؛ راه حلی که تضمين نمايد برنامه هسته‌ای ايران همواره صلح آميز باقی خواهد ماند. تمام آنچه برای اين منظور نياز است، توجه هوشيارانه و جدی به واقعيت های موجود و همينطور تبعات انتخاب جايگزين های چنين راه حلی است. در گذشته، گرفتاری در دام برخی توهمات باعث از بين رفتن فرصت های به وجود آمده شده اند و نبايد اجازه داد که بارديگر چشم انداز واقعی امکان حصول به يک توافق تاريخی نابود شود.
تقريبا ده سال قبل، — و درست قبل از انتخاب رييس جمهور سابق، جناب آقای محمود احمدی نژاد– و در زمانی که جناب آقای دکتر روحانی و من هدايت تيم مذاکرات هسته ای ايران را بر عهده داشتيم، در پاريس طرحی را به همتايان غربی خود ارائه دادم که شامل مجموعه ای از اقداماتی بود که توسط برخی دانشمندان مستقل و غير ايرانی پيشنهاد شده بود و تضمين می‌کرد که برنامه هسته ای ايران تا أبد صلح آميز خواهد ماند.
با اين حال و با اشاره و فشار دولت بوش، طرف های مقابل از ما خواستند تا از غنی سازی حداقل تا سال ۲۰۱۵ خودداری کنيم که اين موضوع باعث شد عملا امکان حصول به توافق از بين برود.
غرب با اشتباه گرفتن تعامل سازنده ما بعنوان نشانه ضعف و با انتخاب گزينه اعمال فشار و تحريم به منظور امتيازگيری عملا باعث تغيير موضع ايران شد؛ اين تغيير موضع هم در نتيجه صندوق های انتخابات رياست جمهوری سال ۲۰۰۵ و هم در توسعه فعاليت های هسته ای صلح آميز ايران نمايان شد.
امروز و در حالی که به سال ۲۰۱۵ نزديک می شويم، نتيجه زياده‌خواهی‌های گذشته و گرفتاری در توهم تأثير تحريم ها کاملا مشخص است. در ده سال گذشته، تعداد سانتريفيوژهای ايران از ۲۰۰ عدد به ۲۰۰۰۰ عدد رسيده است، ظرفيت غنی سازی ايران از ۳٫۵ درصد به ۲۰ درصد ارتقا يافته است و رآکتور تحقيقاتی آب سنگين أراک کمتر از يکسال ديگر افتتاح خواهد شد.
هيچ کس نمی تواند عقربه های ساعت را به عقب برگرداند. قربانی هايی داده شده است. ميزان توانايی های ما به شکل وسيعی افزايش يافته اند. دانش و تخصص های جديدی کسب شده است. هيچ کدام از اين ها را نمی توان با آرزو و يا حتی از طريق مذاکره ناديده گرفت.
امروز، دکتر روحانی و من مجددا مسئوليت مذاکره را به عهده گرفته ايم و اعتقاد ما به تعامل سازنده تغييری نکرده است. ما حاضر هستيم تضمين هايی را درباره طبيعت صرفا صلح آميز برنامه هسته ای ايران ارائه نماييم. اقدامات پيشنهادی ما موثر و جدی هستند و تفاوت های واقعی ايجاد می کنند. با اين حال ما از دستاوردهای تکنولوژيک دانشمندانمان چشم پوشی نکرده يا آن را به موضوعی بی معنی و نمايشی تبديل نخواهيم کرد. انتظار انجام چنين کاری از ما نه دورانديشانه است و نه به نفع اهداف عدم اشاعه خواهد بود.
ما جديت خود را نشان داده ايم. به فاصله صد روز از آغاز مسئوليت اينجانب بعنوان مذاکره کننده هسته ای ايران، اولين توافق هسته ای در دهه گذشته با گروه ۱+۵ نهايی شد. آژانس بين المللی انرژی اتمی تصديق کرده است که ما کليه تعهداتمان را در اين توافق بطور کامل أجرا کرده ايم. به علاوه همکاری های ما با آژانس به بالاترين سطح همکاری ها در سال های اخير رسيده است. ما آماده ايم که اين مسير را ادامه دهيم.
بسيار کوته بينانه خواهد بود اگر مجددا برخی توهمات بتوانند حرکت ما به سمت يک دستاورد تاريخی را از مسير خود خارج کند. درهيچ زمانی بهتر از زمان حاضر نمی توان يکبار و برای هميشه بحران غير ضروری هسته‌ای را خاتمه بخشيد؛ چرا که شرايطی فراهم است که تمام طرف ها بتوانند دستاوردهايی داشته باشند، قبل از اينکه پنجره همکاری و واقع گرايی بسته شود. مسلم است که همواره می توان بهانه هايی يافت که توافق پيش رو را نابود سازد، توافقی که توانايی ايجاد تغييرات مهمی را در منطقه دارد. شاخص ترين اين بهانه ها، توسل به افسانه “نقطه فرار” هسته ای است. برای سالها، يک گروه کوچک ولی قدرتمند از کنشگران سياسی در آمريکا، تبليغات بی منطقی به راه انداخته اند مبنی بر اينکه ايران طی چندماه قادر خواهد بود مواد شکاف پذير لازم برای ساخت يک بمب اتمی را فراهم سازد.
اگرچه بهترين راه برای جلوگيری از چنين احتمال دور از ذهنی، حصول يک توافق واقع گرايانه با ايران است، با اين حال بررسی و مداقه درباره اين ترس موهوم، مفيد و سازنده خواهد بود. حتی اگر ايران بخواهد به سمت ساخت بمب هسته ای حرکت کند، ابتدا بايد تمامی بازرسان آژانس را از خاک خود اخراج نمايد. سپس می بايست کل ترتيبات برنامه هسته ای ايران مجددا تغيير نمايد تا قادر باشد مواد شکاف پذير با درجه خلوص مناسب برای ساخت تسليحات توليد نمايد. در مراحل بعدی می بايست اين مواد را به فلز تبديل کند، سپس آنها را به شکل مخصوص مناسب برای بمب قالب‌گيری کند و همينطور مراحل بی شمار پيچيده ديگری که ويژه ساخت سلاح است را طی نمايد. هيچ کدام از اين قابليت ها در ايران وجود ندارد و ايجاد آنها مستلزم شروع از نقطه صفر است. اين موضوع چندين سال – و نه چندين ماه- بطول خواهد انجاميد.
به علاوه، حتی زمانی که ايران زمان کافی در اختيار داشت، هرگز به ساخت بمب حتی بعنوان يک گزينه ممکن فکر نکرد. در فاصله بين سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳، يعنی زمانی که روابط ايران با غرب و آژانس در پايين ترين حد خود بود، ايران دارای زمان کافی، موانع محدودتر بين المللی، بازرسی‌های به نسبت آسان تر و سانتريفيوژهای کافی برای ساخت بمب بود. همينطور ايران همه هزينه ها را از طريق تحريم های سنگين و ناعادلانه پرداخت نموده بود که بسيار فراتر از تحريم هايی بودند که بر کشورهايی اعمال شدند که واقعا بمب اتمی ساخته بودند.
با وجود تمام اين واقعيت ها، ما کوچکترين قدمی برای ساخت تسليحات هسته ای بر نداشتيم. دو گزارش متوالی ارزيابی اطلاعاتی ملی آمريکا متشکل از ۱۶ نهاد أمنيتی آمريکايی در سال های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۲ اين موضوع را تاييد می کنند.
متاسفانه عده ای در غرب، اين واقعيت های مهم را با توسل به دو افسانه موهوم و خطرناک ناديده می گيرند: اينکه ايران برای دفاع از خود به بمب نياز دارد و اينکه تنها چندماه با ساخت بمب فاصله دارد. تاسف بارتر اين خواهد بود که چنين توهماتی، تفاهمی را که مطمئن ترين و أمن ترين راه برای جلوگيری از اشاعه هسته ای است، به مخاطره اندازد.
امروز ما در مذاکرات مان با ۱+۵ دارای فرصتی منحصر بفرد هستيم تا اقدامات اعتمادساز بلندمدتی را آغاز کنيم که در کنار بازرسی های گسترده و ترتيبات نظارتی مربوطه، بزرگترين تضمين را ارائه دهد که برنامه های هسته‌ای ايران تا ابد و کاملا صلح آميز باقی خواهد ماند. برای فايق آمدن بر موانع موجود بر سر راه اين دستاورد تاريخی، بايد به افق های پيش رو نگريست، ولی در عين حال از درس های گذشته غافل نشد. درک اين نکته که چگونه برخی توهمات، فرصت های فراوان را از بين برده اند دارای اهميت زيادی است و اقدام جهت جلوگيری از تکرا اين توهمات ضروری است.
درحالی که به زمان تبديل تفاهم موقت هسته ای به يک راه حل جامع نزديک می شويم، من از همتايان خود می خواهم که در برابر اراده ما برای رفع نگرانی ها را با درک عزم راسخ مردم ايران برای گرفتن احترام به حقوق و عزت‌شان پاسخ دهند. قبل از هر چيز، از آنها می خواهم که اجازه ندهند که برخی توهمات، حرکت چشمگيری را که برای پايان دادن به يک بحران غيرضروری و گشودن افق های جديد آغاز شده است، از مسير خود خارج نمايد.
*سرمقاله روزنامه “واشنگتن پست ” که درشماره پنجشنبه منتشر شد