انتخابات فرمایشی ریاست جمهوری به پایان رسید و همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، کاندیدای خامنه‌ای یعنی دکتر پزشکیان از صندوق بیرون آورده شد. این نوشته کوتاه به بررسی و تحلیل ویژگی‌های این حرکت سیاسی و پیامدهای آن می‌پردازد.
۱. نرمش قهرمانانه رهبر
اوضاع بحرانی کشور و عدم توانایی حکومت در حل مشکلات، رهبر را وادار به نشان دادن نرمش قهرمانانه کرد؛ یعنی همسان‌سازی مطلق را کنار گذاشت و پزشکیان را به عنوان اصلاح‌طلب به میدان بازی کشاند. اما هدف خامنه‌ای دادن شانس به اصلاح‌طلبان برای حکومت نبود، بلکه ایجاد فضایی رقابتی برای مشارکت بیشتر مردم بود.
۲. انتخاب استراتژیک پزشکیان
خامنه‌ای و اتاق فکر او زودتر از اپوزیسیون پراکنده به این نتیجه رسیدند که کاندیدای مورد نظر باید حاوی مطالبات فروخفته مردم باشد. این ویژگی‌ها شامل عدم حزبی بودن، تحصیل‌کرده بودن، نمایندگی اقوام، عدم سخت‌گیری در حجاب، پوپولیست بودن و توانایی صحبت به زبان مردم بود. پزشکیان با داشتن تمامی این ویژگی‌ها، علیرغم رد صلاحیت‌های قبلی، این بار تأیید صلاحیت شد.
وی جراح قلب، ترک و متولد مهاباد است، مسلط به زبان ترکی و کردی و سابقه وزارت در زمان آقای خاتمی را نیز دارد. به‌ویژه اعتراض او به قتل حکومتی مهسا امینی و محکومیت قتل مهرشاد، نوجوان کشته شده جنبش ژینا توسط یکی از مبلغان او، از دلایل اصلی انتخاب او بود. خامنه‌ای با انتخاب پزشکیان می‌خواست مردم خشمگین و ناراضی را به مشارکت در انتخابات دعوت کند. در این میان روشنفکران منسوب به اصلاح‌طلب و بخشی از نیروهای چپ در حمایت از این شگرد سیاسی خامنه‌ای سنگ تمام گذاشتند.
۳. اختلافات بیت رهبری
به نظر می‌رسد اختلافات بیت رهبری با جریانات دیگر، به‌ویژه حکومت علم‌الهدی در مشهد و حذف ابراهیم رئیسی، زمینه‌سازی برای پذیرش مجتبی به عنوان جانشین خامنه‌ای است. پزشکیان قبلاً اعلام کرده بود که ذوب در ولایت است و این مورد نیز در انتخاب او مؤثر بود. پزشکیان بر خلاف ابراهیم رئیسی خطری برای مجتبی نخواهد بود.
۴. سازش با آمریکا
خامنه‌ای به این نتیجه رسیده که باید از در سازش با آمریکا درآید؛ بنابراین وجود فردی مثل پزشکیان، گزینه مناسب‌تری برای این کار است. به همین دلیل جواد ظریف مأمور تبلیغات وسیع برای جمع کردن رأی برای پزشکیان شد و جلیلی را به عنوان هیولای طالبانیزه کردن دولت مطرح کرد.
۵. مدیریت سیاسی رژیم
با توجه به نکات بالا، رژیم علیرغم عدم شرکت وسیع مردم در انتخابات، توانست این دوره از حرکت سیاسی را نیز مدیریت کند و دوران بیشتری را برای ماندن در قدرت برای خود بخرد. به نظر من اگر جلیلی رئیس‌جمهور می‌شد، ادامه کار او باعث سقوط زودتر رژیم می‌شد ولی با این ترفند، خامنه‌ای موفق شد نظام را از سقوط نجات دهد.
۶. پیشی گرفتن از اپوزیسیون
خامنه‌ای بار دیگر با دست گذاشتن بر ویژگی‌های جنبش در قالب فردی به اسم مسعود پزشکیان، از اپوزیسیون عقب‌مانده و وامانده موجود پیشی گرفت تا شرایطی دیگر و فرصتی دیگر برای مردم، یعنی همان اکثریت شرکت نکرده در انتخابات، بوجود بیاید تا آنها راه خود را برای ادامه مبارزه‌شان پیاده کنند.
نتیجه‌گیری
انتخابات اخیر نشان داد که حکومت هنوز توانایی مدیریت بحران‌های سیاسی و اجتماعی را دارد، حتی اگر این مدیریت به قیمت برگزاری انتخابات فرمایشی باشد. استراتژی انتخاب پزشکیان و ایجاد فضای رقابتی، به رژیم امکان داد تا همچنان در قدرت باقی بماند. اما باید دید که آیا این اقدامات می‌تواند در درازمدت ثبات لازم را برای حکومت در مقابل اکثریت ناراضی مردم فراهم کند یا خیر؟
ناهید حسینی
لندن- ۶ ژوئیه ۲۰۲۴