ايران امروز

نشريه خبری سياسی الكترونيك

Iran Emrooz (iranian political online magazine)

iran-emrooz.net | Mon, 01.07.2024, 14:24
تغییر یا تداوم؟

علی‌رضا علوی‌تبار

انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری در ایران به دور دوم کشیده است. موضع‏‌گیری سنجیده در دور دوم انتخابات نیازمند داشتن درکی روشن از انتخابی است که در برابر ما قرار دارد. به‌طور خیلی فشرده انتخاب از میان «تغییر» یا «تداوم» است. کمی در این مورد توضیح می‌‏دهم.

از سال ۱۳۸۴ مجموعه همبسته‌‏ای از سیاست‌‏ها (خط‌مشی) در ایران به اجرا درآمد و به‌تدریج تثبیت شد و تداوم یافت. تلاش دولت یازدهم و دوازدهم (به ریاست آقای حسن روحانی) برای تغییر این سیاست‏‌ها ناموفق ماند. مقاومت داخلی بسیار قدرتمندی در برابر تغییر شکل گرفت و به قدرت رسیدن ترامپ و تیم ضدایرانی‌‏اش به تضعیف دولت روحانی و کوچک شدن دایره انتخاب و اقدام انجامید. در نهایت همراهی این دو عامل (داخلی و خارجی) تلاش برای تغییر این مجموعه از خط‏‌مشی‌‏ها را ناکام ساخت.

این خط‏‌مشی‏‌ها اگرچه محصول «ساختار قدرت» و «نظام اقتصاد سیاسی» ایران هستند، اما به نوبه خود به «بازتولید» این ساختار و نظام کمک می‌‏کنند. دایره انتخاب خط‏‌مشی‌‏گذاران را محدود می‏‌کنند و آنها را به‌سوی انتخاب گزینه‌‏ای سوق می‏‌دهند که تداوم‌‏بخش وضع موجود باشد.

اگر به مشکلات ایران نگاه کنیم، مشکلاتی که ایران را در آستانه بحران و فاجعه قرار داده‌‏اند، درمی‏‌یابیم که محصول اجتناب‏‌ناپذیر همین سیاست‌‏ها و خط‌‏مشی‌‏ها هستند. مشکلات ایران قابل پیش‏‌بینی، قابل پیشگیری و قابل درمان هستند. به همین دلیل است که باید ریشه آنها را در نظام اداره امور عمومی کشور جست‌وجو کرد. دولت سیزدهم (به ریاست مرحوم رئیسی) معنایی جز تداوم این مجموعه همبسته از خط‌‏مشی‌‏های داخلی و خارجی نداشت. خط‌‏مشی‌‏هایی که شکی در مشکل‌‏زایی و مساله‌‏آفرینی آنان نداریم.

دلیل آنکه در مناظره‌‏ها شاهد بودیم که دو نامزد اصلی به همراه دو دلال سیاسی پوششی‌‏شان، این همه به دولت حسن روحانی حمله می‌‏کردند همین بود. آنها می‌‏خواستند از پذیرش مسئولیت سه سال دولت مرحوم رئیسی فرار کنند. به‌گونه‌‏ای سخن می‌‏گفتند که گویی می‏‌خواهند دولت را از آقای روحانی تحویل بگیرند و نه از مرحوم رئیسی!

آقای جلیلی نماد تداوم خط‌‏مشی‌‏هایی است که وضعیت کنونی را پدید آورده است. آقای جلیلی نمی‌‏تواند «تغییر» این خط‌‏مشی‌‏ها را نمایندگی کند. چرا؟ چون اولاً این خط‏‌مشی‌‏ها و سیاست‌‏ها مبتنی بر نگرش و دیدگاه خاصی است که به‌طور کامل مورد پذیرش آقای جلیلی است. به‌طور مثال در زمینه سیاست خارجی، مجموعه سیاست‏‌هایی که موجب تنش، انزوا در مجامع بین‌‏المللی، حضور در درگیری‌‏های فرساینده منطقه‌‏ای و ارتباط ضعیف و منفعلانه اقتصادی با کشورهای توسعه یافته شده است، متکی بر نگرش خاصی نسبت به مدرنیته و ریشه‌‏ها و محصولات آن و نوعی نگرش آخرالزمانی نسبت به وضعیت کنونی جهان است.

تا وقتی جریانی به چنین نگرشی باور داشته باشد، سیاست خارجی پیشنهادی‌اش غیر از آنچه به آن عمل شده است، نخواهد بود. ترس از مذاکره، هدر دادن زمان در جریان گفت‌وگوها، ترس از تغییر و تصمیم به ایجاد تغییر و… محصول نوعی نگاه به جهان مدرن و کشورهایی است که آن را نمایندگی می‏‌کنند. این نگرش مبنایی در دولت‌‏های سیزدهم (و نهم و دهم) ترسیم‌کننده خط غالب سیاست خارجی ما بوده است. البته در عمل توانایی‌‏های اجرایی یا مدیریتی مسئولان اجرای این خط‏‌مشی‌‏ها بر روی نتایج اثر می‏‌گذاشته است. اما آنها را به‌طور ریشه‌‏ای تغییر نمی‌‏داده است.

علاوه بر نگرش، یک عامل دیگر هم به تداوم این خط‏‌مشی‌‏ها توسط آقای جلیلی می‏‌انجامد و آن ترکیب افراد و جریان‌‏هایی است که پیرامون او جمع شده‏‌اند و تیم او را تشکیل می‌‏دهند. این افراد و تشکل‏‌ها بیشترین بهره و فایده را از تداوم خط‌‏مشی‌‏های موجود می‌‏برند. بسیاری از آنها تنها در شرایط تحریم است که به‌عنوان تاجر و دور زننده تحریم می‌‏توانند در عرصه اقتصاد دوام بیاورند. مسئولیت گرفتن آنها در نظام اداری، حاصل رشد تدریجی‌شان در نظام اداری نیست، آنها از بیرون از نظام اداری به آن تحمیل شده و ره طولانی پیشرفت اداری را یک‌شبه طی کرده‌‏اند و روشن است با رعایت حداقلی از شایسته‌‏سالاری اداری آنها این موقعیت‌‏ها را از دست می‌‏دهند.

در نظام آموزش عالی نیز وضع به همین منوال است، فرصت نابرابر برای دستیابی به آموزش عالی و پذیرفته‌‏شدن رانتی در نظام دانشگاهی، تنها با تداوم مجموعه همبسته خط‌‏مشی‌‏های موجود امکان‌‏پذیر است. در مجموع آقای سعید جلیلی را باید به‌معنای تداوم خط‌‏مشی‏‌های کنونی و تجسم نگرش‌‏های مبنایی آن تلقی کرد. او به دلیل نگرش‌‏ها و ترکیب همراهان‌اش نمی‏‌تواند تغییری ایجاد کند.

گزینه دیگر ما آقای مسعود پزشکیان است. آقای پزشکیان برای دعوا و کشمکش نیامده است اما به دلایل مختلفی نماد و تجسم تغییر است. پزشکیان دین‌دار و دین‌‏باور است، اما در فهم آموزه‌‏های دینی به مقتضیات زمان توجه دارد و ادامه راه اجتهاد با توجه به «زمان» و «مکان» است. همین عنصر است که او را در مقابل بنیاد‏گراییِ تجددستیز قرار می‌‏دهد. مسئله‌آفرین ایران را «تبعیض» می‌‏داند و در نتیجه از برابری حقوقی و حقیقی در عرصه‌‏های دینی و مذهبی، جنسی، قومی و نسلی دفاع می‌‏کند. روشن است که این جهت‏‌گیری او را در مقابل «تبعیض ساخت‌یافته» حقوقی و حقیقی مطلوب جریان راست ‏افراطی قرار می‌‏دهد.

همراهان و مشاوران پزشکیان از «رفاه نهادینه» که متکی بر توسعه پایدار است، دفاع می‌‏کنند. اطرافیان پزشکیان حتی اگر انگیزه‌‏های دستیابی به «فرصت‏»های شخصی را هم داشته باشند به مخاطره چنین تلاشی در درون ساختار انحصارگرای قدرت آگاه‌اند. در ساختار قدرت متکی بر حاکمیت یک اقلیت، ورود به قدرت لزوماً شما را از خطر مصون نمی‏‌دارد. می‌‏توان مسئول بود اما دائم در معرض پرونده‌‏سازی قرار داشت. در چنین ساختاری تنها قاعده ماندگاری در قدرت «ارادت‌‏سالاری» است.

ورود پزشکیان به قوه مجریه در نخستین گام یعنی تلاش برای بازسازی نظام اداری. رعایت موازین مندرج در قوانین موجود (مانند قانون مدیریت خدمات کشوری) که معمولاً نشان‏‌دهنده حداقل‏‌های مطلوب هستند، به‌طور قطع به کارآیی و اثربخشی این نظام یاری می‏‌رساند. همین تحول می‏‌تواند در سیاست‌‏های پولی کشور و نظارت‌‏های بانک مرکزی بر بانک‌‏های تجاری نیز اتفاق افتد. چهره تازه‌‏ای از ایران در سطح بین‌‏المللی نشان داده خواهد شد، چهره‏‌ای که با اعتماد به نفس گفت‌وگو می‏‌کند و بهره‏‌گیری از ابزارهای دیپلماتیک برای تأمین منافع ملی را بلد است.

تغییرات از حوزه قوه مجریه آغاز می‌‏شود و با بازتولید آن در بخش‌‏های دیگر، امکان بازتولید وضع موجود با اختلال مواجه می‏‌گردد. با زمینه مساعدی که در جامعه هست این روند به پیدایش میانجی‏‌هایی برای تغییر در بخش‏‌های مختلف می‏‌انجامد. پزشکیان به‌دلیل نگرش‌‏های بنیادی که دارد و ترکیب تیمی که به همراه‌اش می‌‏آیند، نماد و تجسم تغییر خواهد بود. پذیرش حضور او در رقابت به‌معنای آمادگی حداقلی برای تغییر است.

آنها که در انتخابات شرکت کرده و یا می‌‏خواهند شرکت کنند باید میان «تغییر» و «تداوم» یکی را برگزینند. اما هموطنانی که در انتخابات شرکت نمی‏‌کنند باید توجه داشته باشند که برای امثال من دلایل آنها قابل درک و فهم است. بسیاری از شرکت‌‏کنندگان هم با آنچه آنها می‌‏گویند و فریاد می‌‏زنند همدل هستند. این حق آنهاست که در انتخابات شرکت کنند یا نکنند. ما همه موظف‌ایم که از آزادی آنها در استفاده از این حق دفاع کنیم. البته این هموطنان عزیز توجه دارند که آزادی یعنی «حق انتخاب مسئولانه». آنها حق دارند انتخاب کنند اما مسئولیت انتخاب خود را هم باید برعهده بگیرند. اقدام آنها پیامدهایی دارد که مسئولانه باید به آن فکر کرد. تغییر یا تداوم، با توازن قوای کنونی در داخل و در کوتاه‌‏مدت گزینه‏‌های انتخابی ما هستند. البته در صورت تغییر توازن قوا و در بلندمدت گزینه‌‏های دیگری نیز وجود خواهد داشت. ما اینجا و اکنون انتخاب می‌کنیم.


منبع: مشق نو