غیرنظامیان در کنار جاده ایستاده‌اند و با گل در دست، سربازانی را که سوار بر کامیونها شهر را اشغال می‌کنند، تشویق می‌کنند. احتمالا ولادیمیر پوتین تصور می‌کرد تصاویری که در فردای پایان جنگ تجاوزگرانه او علیه اوکراین منتشر خواهند شدند، اینگونه خواهند بود. اما اوضاع به گونه‌ای دیگر پیش رفت: به‌جای استقبال پرشور، هرجا که نیروهای روسی وارد می‌شوند، سخت‌ترین مقاومت‌ها انجام می‌شوند. به جای چند روز، جنگ بیش از یک ماه است که به طول انجامیده و هیچ چشم‌اندازی هم جهت پایان آن نیست. در این میان، ماریوپول یک نقش محوری و سمبولیک در جنگ روسیه علیه اوکراین بازی میکند.
نیروهای روسی سعی می‌کنند این شهر بندری در کنار دریای آزوف با جمعیتی بیش از ۴۰۰ هزار نفر را تصرف کنند و در این روند در حال با خاک یکسان کردن آن هستند. آنها حتی از کوبیدن بی‌رحمانه زایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و ساختمان تئاتری که غیر نظامیان از آن به عنوان پناهگاه استفاده می‌کنند، ابایی ندارند. ماریوپول فقط از زمان آغاز جنگ تجاوزگرانه روسیه در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ زیر آتش ارتش این کشور نبوده است، بلکه درگیری بر سر آن مانند اشغال کریمه و منطقه دونباس - از سال ۲۰۱۴ در جریان است. در آن زمان نیز بر سر ماریوپول نبرد شدیدی درگرفت، زیرا که این شهر برای پیشروی نیروهای روسیه پوتین در اوکراین بسیار مهم است. اما حملات به ماریوپول در آن زمان با میزان تخریبی که اکنون این شهر با آن روبرو شده است، قابل قیاس نیست.
به گفته مدیریت نظامی ماریوپول، در این شهر که هفته‌ها توسط نیروهای روسی محاصره شده است، «هم اکنون بیش از ۸۰ درصد زیرساخت‌ها آسیب دیده‌اند یا تخریب شده‌اند». به گفته سازمان ملل متحد، وضعیت بشردوستانه در آنجا «بسیار وخیم» است و «مواد حیاتی چون غذا، آب و دارو بسیار کمیاب هستند و این بالقوه تهدیدکننده زندگی است». آنچه در آنجا در حال وقوع است فراتر از قدرت درک است، یا به طور دقیق‌تر, عقل سعی میکند از درک آن فرار کند.
بازماندگانی که از این شهر گریخته‌اند، آن را «جهنم» می نامند. یک پناهنده ۷۷ ساله به خبرنگار آسوشیتدپرس گفته: «دیگر خانه‌ای در آنجا نیست». همچنین، روزنامه‌نگاران این خبرگزاری بودند که بیش از دو هفته در این شهر محاصره شده ماندند تا آن اوضاع وحشتناک آن را مستند کنند: گورهای دسته‌جمعی، کودکان در حال مرگ، بدبختی‌های روزمره دوران جنگ. مردم چوب‌های باقی مانده از آوار را در اجاق‌های دست‌ساز می‌سوزانند، آب به سختی وجود دارد، اطلاعاتی وجود ندارد، و غذا کمیاب است. صدها نفر در یک تئاتر پناه گرفته‌اند که آنهم مدام از سوی نیروهای روسی بمباران می‌شود. چند روز بعد بمب‌ها به یک مدرسه هنری برخورد کردند, جائی که صدها نفر به دنبال سرپناهی بودند. چه تعداد کشته شده‌اند، هیچ‌کس به طور قطع نمی‌داند. مدیریت اداری شهر تا ۱۵ مارس در مجموع ۲۳۰۰ کشته در ماریوپول شمارش کرده و از آن زمان تاکنون هیچ ارقام جدیدی وجود ندارد. اما به هر حال، دیگر هیچ نظم عمومی وجود ندارد که قادر به شمارش باشد.
ماریوپول در آینه تاریخ:
اوکراین کشوری است که از قرن بیستم یکی از میدان‌های اصلی چندین جنگ بی‌رحمانه و جنایات جمعی بوده است. ابتدا در جنگ جهانی اول، بعداً در جنگ‌های داخلی روسیه پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، سپس در مرگ‌های دسته‌جمعی در دهه ۱۹۳۰ که عمدتا به دلیل کمبود مواد غذایی در جریان شتاب دادن به پروسه صنعتی کردن و اشتراکی کردن کشاورزی در اتحاد جماهیر شوروی اتفاق افتادند و عاقبت در جنگ جهانی دوم در نتیجه حمله وحشیانه و ویرانگرانه آلمان نازی به اتحاد جماهیر شوروی.
جنگ پوتین علیه اوکراین در واقع در همان میدان‌های نبردی در جریان است که لشکرکشی‌های هیتلر علیه اتحاد جماهیر شوروی انجام شدند. افسر ارتش آلمان فریتز هارت ناگل در نامه‌هایی (۱) به دوست دخترش سوفی شول (۲) توضیح می‌دهد که این اتفاقات به چه میزان به اوکراین ضربات مخربی زده‌اند. شهرهای بزرگی که اکنون هدف توپخانه روسیه قرار گرفته‌اند، در لشکرکشی‌های آلمان نازی آسیب ویژه‌ای دیدند و شهر صنعتی ماریوپول یکی از آن شهرهایی است که خاطرات بسیار تلخی از این دوران دارد، بویژه در زمینه نابودی یهودیان ساکن آن. بد نیست که این خاطره تلخ در بستر حوادث امروز مرور شود.
ماریوپول، واقع در جنوب شرقی اوکراین، در سال ۱۷۸۹ تاسیس شده و نام خود را از مهاجران یونانی که از کریمه آمده بودند، گرفته است. یهودیان از اواسط قرن نوزدهم در این شهر که به یک مرکز صنعتی تبدیل شده بود، ساکن شدند. در سال ۱۹۳۹، ۱۰۴۴۴ یهودی در ماریوپول شمارش شدند که حدود پنج درصد از جمعیت شهر را تشکیل میدادند. در ۸ اکتبر ۱۹۴۱، نیروهای آلمان نازی شهر را اشغال کردند. بسیاری از یهودیان شهر توانسته بودند قبل از آن به سمت دیگر مناطق اتحاد جماهیر شوروی در شرق فرار کنند. همزمان، بسیاری از پناهندگان یهودی از غرب اوکراین به این شهر پناه آورده بودند. پس از اشغال شهر، مدیریت نظامی آلمان یک پلیس امنیتی اوکراینی و یک مدیریت محلی را جهت اداره شهر سازماندهی کرد که در آزار و اذیت یهودیان شرکت فعالی داشتند.
در دو روز اول پس از اشغال شهر، اشغالگران یهودیان را علامت‌گذاری کردند و حدود ۳۰ مرد غیرنظامی از جمله یهودیان را به قتل رساندند. دو روز بعد یهودیان را مجبور به ثبت نام کردند و بدین ترتیب حدود ۹۰۰۰ نفر ثبت شدند. در ۱۸ اکتبر ۱۹۴۱، آنها را به بهانه اسکان مجدد، مجبور کردند تا تمام اشیای قیمتی خود را تحویل داده و با وسائل و لباس در میدان مقابل دانشگاه فنی تجمع کنند. این افراد به مدت دو روز در محل تجمع در پادگان‌ها ایستادند تا اینکه آلمانی‌ها و کمک‌های محلی‌شان آنها را پیاده یا با وسایل نقلیه موتوری به حومه آگروبازا، در حدود ۶ کیلومتری ماریوپول بردند و واحد‌های اس اس آدولف هیتلر کودکان، زنان و مردان یهودی را در گودال‌های ضد تانک به ضرب گلوله کشتند. در روزهای بعد، بیش از۱۰۰۰ یهودی دیگر در همان محل تیرباران شدند. در ۳۱ اکتبر ۱۹۴۱، ماریوپول از سوی فرماندهی اس اس «عاری از یهودیان» اعلام شد. بعد از جنگ جهانی دوم در ماریوپول و حومه آن آگروبازا، دو یادبود برای یهودیانی که در اکتبر ۱۹۴۱ در آنجا تیرباران شده بودند, بر پا شدند.
اهمیت ماریوپول:
اما اهمیت ماریوپول برای تهاجم روسیه چیست؟ این شهر دارای اهمیت استراتژیک و همچنین نمادین است: این شهر آخرین شهر بندری بزرگ در دریای آزوف است که تحت کنترل اوکراین قرار دارد و یک مرکز صنعتی مهم است. ماریوپول برای صادرات غلات و فولاد از شرق اوکراین اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. همچنین این شهر یک منطقه صنعتی مهم است: دو کارخانه فولاد این شهر بخش بزرگی از نیازهای فولاد اوکراین را تامین می‌کنند.
آنچه برای پوتین بسیار مهم است این است که در صورت تصرف ماریوپول، یک ارتباط زمینی مستقیم بین کریمه که تحت اشغال روسیه است و مناطق جدایی‌طلب در دونباس ایجاد شود. اما به نظر گرهارد منگوت، محقق علوم سیاسی در دانشگاه اینسبروک اتریش (۳)، «تا زمانی که این امر انجام شود، چیز زیادی از این شهر باقی نخواهد ماند. البته، روس‌ها ترجیح میدادند که یک شهر دست نخورده را بگیرند، اما پل زمینی برای آنها آنقدر مهم است که برایشان اهمیتی ندارد حتی اگر یک شهر با خاک یکسان شده را در اختیار بگیرند».
علاوه بر این، تصرف ماریوپول برای پوتین یک پیروزی مهم خواهد بود جهت اثبات روایت خود مبنی بر “نازی‌زدایی” اوکراین. از ابتدای جنگ، تهاجمات روسیه از جمله حمله به زایشگاه ماریوپول، با این دلیل توجیه شده‌اند که اوکراین و بویژه ماریوپول توسط نازی‌ها اداره می‌شوند - اغلب با اشاره به گردان آزوف. این واقعیت است که جنگجویان این گردان علاوه بر دارا بودن ایدئولوژی راست افراطی، متهم به نقض حقوق بشر و جنایات جنگی متعددی نیز هستند. این یکی از دلایلی است که کنگره آمریکا تصمیم گرفته است تا از کمک‌های نظامی آمریکا هیچ سلاحی نمی‌باید به این گروه برسد.
در واقع، ماریوپول از دیرباز پایگاه گردان آزوف بوده است. این گروه با یک ضد حمله در سال ۲۰۱۵ باعث شد تا ماریوپول در دست اوکراین باقی بماند و به دست جدایی‌طلبان طرفدار روسیه نیفتد. گرهارد منگوت می‌گوید(۳) «گردان آزوف در روایت روسی تجسم نازیسم در اوکراین است». با این وجود، او معتقد است که روایت «نازی‌زدایی» از سوی روسیه یک تعبیر کاملا نادرست است.
از دست دادن ماریوپول برای اوکراین چه از نظر نظامی و چه از نظر اقتصادی بسیار گران تمام خواهد شد. از سوی دیگر روسیه جهت تقویت روحیه سربازان خود به یک پیروزی در ماریوپول نیاز دارد، زیرا که این می‌تواند برای نیروهای روسی اولین پیغام درباره یک موفقیت جدی باشد. گزارش‌هایی مبنی بر روحیه ضعیف سربازان روسی از روز اول جنگ وجود داشته است. گرهارد منگوت می‌گوید، «شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند سربازان وظیفه به نبرد اعزام شده‌اند و به برخی گفته شده که آنها فقط بخشی از یک تمرین نظامی هستند. اگرچه می‌باید همیشه با چنین گزارش‌هایی با احتیاط برخورد کرد، زیرا که ما همچنین در یک جنگ اطلاعاتی درگیر هستیم»، اما به نظر او، “هر شهر فتح شده‌ای یک موفقیت است و باعث افزایش روحیه می‌شود”. پیروزی در ماریوپول همچنین نیروهای روسی را که در حال حاضر درگیر حمله به این شهر هستند، جهت ادامه پیشروی در داخل اوکراین آزاد میکند.
اما اگر روسیه موفق به گرفتن ماریوپول نشود، چه معنایی برای روند جنگ خواهد داشت؟ به نظر پروفسور هاینه‌مان-گروندر از مرکز بین‌المللی بن برای مطالعات مناقشات، «در این صورت روسیه می‌باید انتظار داشته باشد که مقاومت در دیگر شهرهای اوکراین - مشابه نبرد استالینگراد یا محاصره لنینگراد در جنگ جهانی دوم - به همان اندازه شدید خواهد شد» (۳). این کارشناس علوم سیاسی معتقد است در گذر زمان، این تصاویر به روسیه نیز درز کرده و احتمالاً باعث شرمساری حکومت آن خواهند شد. علاوه بر این، روسیه در ماریوپول در حال ارتکاب جنایات جنگی است در حالی که تا کنون، دفاع از خود در برابر جنایاتی مشابه جنگ جهانی دوم در روایت رسمی روسیه جهت تهاجم به اوکراین، نقش اساسی داشته است.
اما اگر ماریوپول سقوط کند چه می‌شود؟ بر اساس همه شواهد، پوتین در حمله به اوکراین اشتباه محاسباتی فاحشی کرده و از سوی مشاوران نظامی و امنیتی خود به نحو بسیار بدی راهنمایی شده است. فرضیات پوتین و مشاورانش درباره میزان مقاومت اوکراینی‌ها به عنوان یک ملت واحد خواهان استقلال، توان عملیاتی ارتش روسیه، اتحاد اروپائیان و عزم اعضای ناتو جهت ارسال کمک‌های تسلیحاتی پیش‌رفته به اوکراین، کاملا غلط از کار در آمدند. با اطلاعات کنونی، دشوار است تخمین زد که این اشتباه محاسبه به چه میزان به تصورات ایدئولوژیکی پوتین مبنی بر «انحطاط غرب» و دید تحقیرآمیز او نسبت به جوامع دموکراتیک مربوط بوده است. اما به طور قطع می‌توان گفت که این دید تحقیرآمیز مانع شد تا او نیروی پنهان در لیبرال‌دمکراسی را که در شرایط بحرانی ظاهر می‌شود (به‌قول والتر اشتاین‌مایر، رییس جمهور آلمان)، پیش‌بینی کند.
به‌هر حال، یک «جنگ برق‌آسا» که قرار بود چند روز به طول انجامید، اکنون به یک جنگ تمام عیار با حرکت اندک در خط مقدم جبهه تبدیل شده است. اما، دشوار است تصور کرد که با سقوط ماریوپول حمله روسیه پایان خواهد یافت، بلکه بیشتر می‌توان انتظار داشت که در مرحله بعد، حملات به اودسا - دومین بندر بزرگ اوکراین - تشدید خواهند شد و هدف اصلی روسیه، یعنی تصرف شهر کی‌یف، با سقوط ماریوپول اهمیت خود را از دست نخواهد داد. در واقع، با اطمینان می‌توان گفت که حمله روسیه به اوکراین این کشور را حتی بیش از پیش به سمت غرب و ناتو سوق داده است و برای پوتین، تهدید اوکراین - اگر چه بر خلاف ادعای او واقعی نبود - فقط افزایش یافته است. در نتیجه، اگر بعد از سقوط احتمالی ماریوپول بقیه اوکراین تحت کنترل دولت آن باقی بماند، پوتین به سختی می‌تواند با اشغال بخشی از این کشور راضی بماند.
پایان سخن:
صرف‌نظر از اینکه تجاوز روسیه به اوکراین چگونه پایان یابد، یکی از اهداف ولادیمیر پوتین در این جنگ گویا حفظ میراث خود در تاریخ بوده است و از این طریق ظاهراً قصد داشته یادبودی برای این میراث بر پا کند. در واقع، ماریوپول در حال تبدیل شدن به بنای یادبودی است که پوتین قصد برپایی آن را دارد: یادبودی برای تحقیر انسانیت و زندگی.
۱- https://www.zeit.de/2022/12/ukraine-zweiter-weltkrieg-sophie-scholl-fritz-hartnagel
۲- https://fa.m.wikipedia.org/wiki/سوفی_شول
۳- https://www.zdf.de/nachrichten/politik/mariupol-putin-ukraine-krieg-russland-100.html
■ با سپاس فراوان از توضیحات شما که به دقت اطلاعات تاریخی کمک میکند. تاریخ درست تاسیس شهر سال ۱۷۷۹ می‌باشد، نه ۱۷۸۹. بابت این بی‌دقتی معذرت می‌خواهم. در باره ریشه نام شهر، من متن زیر را از ویکی پدیا به زبان انگلیسی کپی کرده‌ام که ریشه نام شهر را بر اساس آبادی نشین یونانی میداند، اگر چه به نامگذاری شهر از سوی مسیولین روسی هم اشاره میکند. لینک به ویکی را هم کپی کرده‌ام جهت مراجعه.
با درود جمشید خون‌جوش
For the Russian authorities the city was named after the Russian Empress Maria Feodorovna; its de facto title was named after the Greek settlement of Mariampol, a suburb of Bakhchisarai in Crimea
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mariupol