وقفه در مذاکرات وین از یکسو و تولید اورانیوم ۶۳ درصدی از سوی دیگر، نگرانی شدید کشورهای غربی امضاء کننده برجام را برانگیخته بویژه آنکه نه تنها نظارت آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای نظام ولایی عملا متوقف شده این رژیم پرسش‌های این نهاد در مورد یافته‌های اورانیوم در برخی از نقاط کشور را نیز بی‌پاسخ گزارده است.
رویکرد خامنه‌ای در برنامه هسته‌ای‌اش ادعای وی مبنی بر حرام بودن سلاح‌های هسته‌ای و صلح آمیز بودن آن را با تردید و سوء ظن روبرو ساخته است.
جمهوری دینی و فعالیت‌های هسته‌ای
محمد اسلامی معاون رئیسی، اهداف ” صلح آمیز” هسته‌ای کشور را تولید برق، مصارف پزشگی، توسعه کشاورزی، آب و خاک و غیره و سرانجام استخراج معادن داخلی اورانیوم و غیره اعلان کرده است.[۱] هدف‌های اعلان شده با هزینه‌های کمر شکن این برنامه نا سازگار است. براساس سنجش نهادهای بین المللی از جمله سازمان ملل هزینه تحمیل شده فن آوری هسته‌ای به اقتصاد ایران بیش از خسارت‌های جنگ هشت ساله بوده است.
به باور مهران مصطفوی استاد دانشگاه در فرانسه ” حداقل هزینه‌ای که کارشناسان بر اورد می‌کنند، ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلار به صورت مستقیم است.”[۲] اگر در کنار این هزینه‌های غیر مستقیم همچون فرار مغزها، تحریم‌ها از جمله عدم امکان صدور نفت و گاز و فرآورده‌های شمیایی را به آن بیافزاییم، هزینه این فن آوری به بیش از ۲۰۰۰ میلیارد دلار می‌رسد.[۳]
در کنار آن باید تتایج دیگر این برنامه را در نظر گرفت. رکود اقتصادی، دلار ۲۸۰۰۰ تومانی، تورم ۴۸ درصدی، رشد منفی اقتصاد، توقف کامل سرمایه گذاری‌های خارجی نیز از انجمله است. در گزارش سال ۲۰۲۰ “فعالیت تجاری” (doing business) حتی کرانه باختری و غزه جنگ زده نیز در زمینه فعالت‌های بخش خصوصی نسبت به جمهوری دینی از رتبه بهتری برخوردار بوده‌اند.[۴]
تهیدستی گسترده جنبه دیگر اثرات مخرب فعالیت‌های هسته‌ای است. به باور ناصر موسوی لارگانی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، ۵۵ درصد خانوارهای ایرانی زیر خط فقر زندگی می‌کنند.[۵] براساس گزارش‌های گوناگون، پدیده ” نوزاد فروشی” در اثر گسترش فقر در جامعه رایج است. شهیندخت مولاوردی معاون پیشین روحانی در امور زنان و خانواده از آمار رو به افزایش نوزادان فروخته شده در شکم مادر خبر داده بود.[۶]
هدف‌های واقعی فعالیت‌های مشکوک هسته ولی مطلقه فقیه
با توجه به جاه‌طلبی‌های ایدئولوژیک خامنه‌ای مبنی بر رهبری جهان اسلام و یا حداقل رهبری شیعیان جهان، حزب‌الله‌سازی در کشورهای همسایه و خاورمیانه، نفرت کور علیه آمریکا و مدرنَیته، تمایل شدید وی و برخی از سرداران سپاه به نابودی اسرائیل، انگیزه اصلی نظام ولایی در پیشبرد برنامه هسته‌ای را باید در هدف‌های امنیتی و بازدارندگی در برابر واکنش‌های احتمالی نظامی آمریکا و یا اسرائیل و نیز منحرف کردن افکار عمومی جهان از نقض گسترده حقوق بشر و تبعیض‌های طالبانی علیه زنان ایرانی جستجو کرد.
سلاح‌های هسته‌ای و بازدارندگی
بی تردید یکی از علل عدم رویارویی اتحاد شوروی و دولت آمریکا در دوران جنگ سرد، زرادخانه اتمی دو کشور بود که نقش بازدارنده‌ای را در برخورد احتمالی نظامی دو ابر قدرت ایفا نمود البته با وجود ” صلح در وحشت ” ساز و کارهای پیشگیرانه‌ای بین دو کشور از جمله تلفن مستقیم رهبران وقت آمریکا و شوروی و همکاری در کاهش زرادخانه‌های اتمی، همواره می‌توانست تنش‌های پر خطر بین دو کشور را در مقاطعی گاهش داده از آتش یک جنگ هسته‌ای جلوگیری کند.
هند نیز در سال ۱۹۶۲ پس از برخورد نظامی کوتاهی با چین، به ساخت سلاح هسته روی آورد و ذولفقار علی بوتو رئیس جمهوری پاکستان در واکنش به این رویداد در سال ۱۹۶۵ اظهار داشت ” اگر هند بمب اتمی بسازد، ما ناچار خواهیم شد از علف و برگ درختان تغذیه کنیم و حتی گرسنه بمانیم بنابرین ما نیز به سلاح هسته‌ای مجهز خواهیم شد.”[۷] اظهارات علی بوتو زمانی عملی گردید که در سال ۱۹۷۱، پاکستان در جنگ با هند تقریبا نصف خاک خود را از دست داد و در پی آن کشور بنگلادش تاسیس شد.
هند در سال ۱۹۷۴ اولین آزمایش اتمی‌اش را بنام ” بودای خندان” آزمایش کرد اما هردو کشورتنها در سال ۱۹۹۸ حضور اتمی‌شان را اعلان کردند.
با این وجود هند راهبرد پرهیز از حمله اتمی پیشگیرانه را برگزیده است و پاکستان اعلان کرده است که زرادخانه هسته‌ای‌اش تنها نقش بازدارنده را در برابر حمله اتمی احتمالی هند ایفا می‌کند.
واکنش ۵ قدرت بزرگ جهان در برابر اتمی شدن هند و پاکستان تحریم‌های اقتصادی و انزوای سیاسی این دو کشور بود و رفع آنها را به اجرای ۵ شرط از جمله امضای ” پیمان منع آزمایش‌های هسته ای” (CTBT) و مذاکره دو کشور در جهت حل اختلافات فی ما بین از جمله در مورد مسئله کشمیر منوط نمودند.[۸]
هر چند اتمی شدن پاکستان و هند درگیری‌های نظامی این دو کشور را کاهش داده است اما در برقراری ثباتی پایدار در جنوب آسیا ناکام مانده است.[۹]
کره شمالی نیز برای پیشگیری از حمله نظامی احتمالی آمریکا به این کشور و یا تلاش برای یکپارچگی دو کره به توسعه فعالیت‌های اتمی‌اش روی آورد و در سال ۲۰۰۳ از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شد. دولت ایدئولوژیک و انزواطلب کیم جونگ- اون از راه گرسنه نگه داشتن مردمش از سال ۲۰۰۶ به آزمایش سلاح‌های هسته‌ای و توسعه موشک‌های بالستیک رو آورده آمریکا را به حمله اتمی تهدید کرده است. تا کنون “پیمان دوستی و یاری متقابل” با چین که بر پایه بند دوم آن با هرگونه حمله به یکی از دو کشور نامبرده مخالفت شده، نظام دیکتاتوری کره شمالی را از گزند حوادث مصون داشته است.
تلاش‌های ترامپ در جهت متقاعد کردن کیم جونگ- اون به غیر هسته‌ای شدن در سایه بی‌اعتمادی دو کشور نسبت به یکدیگر بجایی نرسید و بیشتر به این دولت سرکش مشروعیت سیاسی بخشید. حتی پیشرفت‌های اقتصاادی کشور سوسیالیستی (البته غیر دمکراتیک) ویتنام نیز نتوانسته است این رهبر خودکامه را به دست برداشتن از فعالیت‌های هسته‌ای‌اش و آشتی با جهان وادارد. ویتنام که در سده ۲۱ با رشد اقتصادی پر شتابی روبرو است، در صدور محصولات کشاورزی در جنوب شرقی آسیا پیشگام و به محلی جذاب برای سرمایه گذاری‌های خارجی تبدیل شده است
سرنوشت فعالیت‌های هسته‌ای خامنه‌ای در چند پرده
۱- بازگشت به مذاکرات:
ممکن است خامنه‌ای در اثر فشارهای اقتصادی تحریم‌ها و دولت روسیه و احتمالا چین به “نرمش قهرمانانه” دیگری تن دهد و به مذاکرات هسته‌ای باز گردد. با توجه به انتظارات دو طرف بعید به نظر می‌رسد که این دور از مذاکرات با توجه به تسلط تندروها در تیم مذاکرات جمهوری ولایی و اختلافات گسترده بین رژیم و آمریکا از جمله بحث در باره برنامه موشکی و دخالت‌های منطقه‌ای خامنه‌ای، به نتیجه مطلوب منجر گردد مگر آن که دو طرف با آمادگی سازش و با هدف احیای برجام موجود در دور تازه مذاکرات شرکت کنند.
۲- شکست مذاکرات و یا عدم برگزاری آن:
در صورتی که تیم منتصب خامنه‌ای با وقت‌کشی از ادامه مذاکرات خود داری ورزد و یا مذاکرات با شکست روبرو شود، خامنه‌ای احتمالا به قیمت خالی ترشدن سفره اقشار آسیب پذیر، به غنی سازی با درصد بالاتر تا نقطه بی‌بازگشت ادامه خواهد داد به این امید که کشورهای غربی را به پذیرش خواسته‌هایش وادار سازد. واکنش آمریکا و متحدانش احتمالا گسترش تحریم‌ها و پشتیبانی از خرابکاری‌های اسرائیل در مراکز هسته‌ای کشور خواهد بود.
۳- بمب آقا:
ممکن است خامنه‌ای و سرداران تندرو سپاه برای تحقق برنامه‌های ایدئولوژیک منطقه‌ای نظام ولایی از جمله محاصره کامل اسرائیل از راه تجهیز و سازماندهی شبه نظامیان شیعه و فلسطینیان بنیادگرا، با این توهم که “بمب آقا” در برابر واکنش اسرائیل باز دارنده است، مرحله نهایی اتمی شدن یعنی ساخت اولین بمب اتمی را پشت سر گذارند. با توجه به مخالفت چین و روسیه و کشورهای غربی با گسترش سلاح‌های هسته‌ای و تبعات منطقه‌ای آن از جمله اتمی شدن احتمالی عربستان سعودی و ترکیه، دولت آمریکا به راهبردهای اسرائیل در برابر ایران تن خواهد داد و به احتمال زیاد مراکز هسته‌ای و پایگاه‌های نظامی ایران مورد حمله مشترک این دو کشور قرار خواهد گرفت در این حالت “بمب آقا” در برابر دشمنان خود ساخته‌اش خاصیت باز دارندگی نخواهد داشت. در چنین جنگ فاجعه باری که عامل اصلی‌اش بنیادگرایی اسلامی است مرگ بی‌شمار انسان‌ها و نابودی زیر ساخت‌های کشور روی خواهد داد.
سه رییس جمهور آمریکا، اوباما، ترامپ و بایدن، رویکرد نادرستی را در برابر جمهوری اسلامی پیشه کرده‌اند. هر سه رییس جمهور در تله هسته‌ای خامنه‌ای گرفتار شدند و مهار فعالیت‌های هسته رژیم ولایی را در تارک برنامه‌هایشان قرار دادند غافل از آنکه چالش‌های بنیادگرایی اسلامی در برابر غرب پایان ناپذیر است و رژیم در صورت رسیدن به توافق با غرب در مورد فعالیت‌های هسته‌ای‌اش به راهبردهای تنش ساز تازه‌ای روی خواهد اورد. چنانکه پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵، خامنه‌ای با توسعه موشک‌های دوربرد و دخالت‌های منطقه‌ای به برنامه‌های بی‌ثبات کننده‌اش ادامه داد. ترامپ با خروج برجام و تحریم‌های کمر شکن با هدف مذاکره با رژیم نا کام ماند و از این راه به گسترش فعالیت‌های هسته‌ای خامنه‌ای یاری رساند. بایدن نیزبا هدف باز گشت به برجام که در شرایط حاضر خاصییت بازدارندگی‌اش را از دست داده است، فرصت تازه‌ای را در اختیار خامنه‌ای برای رسیدن به نقطه غیر قابل بازگشت گذارده است.
مهار چالش‌های بنیادگرایی اسلامی در ایران در گرو تقویت جامعه مدنی و پیکار علیه نقض حقوق بشر در کشور است. دارو دسته تازه منتصب خامنه‌ای در سه قوه اجرایی، قضایی و مقننه در پی چینی کردن اینترنت در ایران است که در صورت تحقق در محدود کردن مبارزه کنشگران حقوق بشر، پیکار زنان علیه تبعیض و مبارزات صنفی کارگران، معلمان و بازنشسته‌ها، اقلیت‌های قومی و دینی و دسترسی اکثریت ناراضی کشور به اطلاعات خالی از سانسور نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
غرب به سرکردگی آمریکا با تامین اینترنت رایگان ماهواره‌ای می‌تواند در استقرار دمکراسی سکولار در ایران یاری رساند و به چالش‌های پایان ناپذیر بنیادگرایی اسلامی در این کشور پایان دهد.
مهر ۱۴۰۰
mrowghani.com
———————-
[۱] - اسلامی: ایران برای اهداف صلح آمیز خود در انرژی هسته‌ای گام برداشته است، الف، ۱۸ مهر ۱۴۰۰
[۲] - حمید مافی، هزینه‌های رویاهای اتمی، رادیو زمانه، ۱۷ بهمن ۱۳۹۲
[۳] - همان جا
[۴] - اتکا به چین و روسیه به پیشرفت ایران کمکی خواهد کرد؟ پیگاه خبری آفتاب، ۳۰ مهر ۱۴۰۰
[۵] - خط فقر در ایران دامنه دار تر شده است، دویچه وله ۱۸ مرداد ۲۰۱۹
[۶] - هشدار سه نماینده مجلس در باره افزایش کودک فروشی در ایران، رادیو فردا، ۲۲ مهر ۱۴۰۰
[۷] - Meaghan Tobin, How India and Pakistan became nuclear states, This Week In Asia, 7 Mar, 2019
[۸] - Michael Krepon, Looking Back: The 1998 Indian and Pakistani Nuclear Tests, Arms Control Association,
[۹] - Meaghan tobin