ايران امروز

بیم و امید در آستانه سال جدید میلادی

دكتر حسين باقرزاده
سه‌شنبه ٦ دی ١٣٨٤ – ٢٧ دسامبر ٢٠٠٥
.(JavaScript must be enabled to view this email address)

سال جدید میلادی در ایران و خاورمیانه با بیم و امید، و بیشتر بیم تا امید، شروع می‌شود. روابط اسراییل و فلسطینیان در گرو انتخابات زودرس اسراییل است كه قرار است در چند هفته آینده انجام ‌شود. در عراق، نتایج انتخابات با نارضایی‌ سنیان و نیروهای‌ سكولار روبرو شده و آینده مبهمی را در برابر مردم عراق قرار داده است. در عین حال، هم در اسراییل و فلسطین و هم در عراق از شدت خشونت تا حدی كاسته شده است و احتمال می‌رود كه این روند در سال آینده ادامه پیدا كند. بر این اساس، و با شكل‌گیری دولت دایم عراق، نیروهای اشغالگر در عراق زمزمه‌های خروج یا كاهش نیروهای خود در سال ٢٠٠٦ میلادی را آغاز كرده‌اند. در برابر، تنش سیاسی بین غرب و دو كشور منطقه یعنی ایران و سوریه رو به افزایش نهاده است، و خطر تصادم نظامی و یا حتی ‌هسته‌ای بین ایران و اسراییل (همراه با، یا بدون آمریكا) شبح سنگین خود را بر این منطقه انداخته است.

در ایران، خرافاتی‌ترین، خشونت‌‌گراترین و تنش‌آفرین‌ترین حكومت در دوران جمهوری اسلامی بر سر كار آمده است و ایران را در دو صحنه داخلی و خارجی به سوی بحران سوق می‌دهد. رییس جمهور حكومت از یك سو با رجزخوانی قدرت‌های اتمی جهان را به مبارزه می‌طلبد و از سوی دیگر برای حل مشكلات ایران و جهان وعده ظهور امام زمان را می‌دهد. متهمان به جنایات فجیع ضد بشری را بر مسند وزارت می‌نشاند و نظامیان و ماموران اطلاعاتی و امنیتی را در لباس فرماندار و استاندار و مقامات دیگر بر جان و مال مردم مسلط می‌كند. مراكز علمی و فرهنگی و اجتماعی یكی پس از دیگری در تیول روحانیت واپسگرا و وابسته به حكومت در می‌آید، و فشارهای اجتماعی و پلیسی و امنیتی بر جوانان، زنان، دگراندیشان و دگرباشان افزایش می‌یابد. سیل دستگیری و بازداشت فعالان مطبوعاتی، دانشجویی، كارگری، و مدافعان حقوق اقوام به خصوص در كردستان گسترش یافته است. ماشین سركوب و خشونت و اعدام قربانیان بیشتری به خصوص از میان نوجوانان، هم‌جنس‌گرایان، اقوام غیرفارس و بهاییان می‌گیرد. و فقر و نابسامانی‌های اجتماعی در حكومت «مهرورز» و «مردمی»‌ احمدی‌نژاد هم‌چنان بیداد می‌كند.

در برابر این شرایط اسفناك و مخاطره‌آمیز حاكم بر ایران در سطح داخلی وجهانی، اپوزیسیون سكولار و دموكرات جمهوری اسلامی ضعف بسیار شدیدی از خود نشان می‌دهد. صرف نظر از بارقه‌های امیدبخش بسیار محدودی‌ كه این جا و آن جا مشاهده می‌شود این اپوزیسیون عمدتا در گذشته سیاسی‌ و حصار ایدئولوژیك خود درجا می‌زند، و از راه‌گشایی به سوی‌ آینده و شكستن حصارهای ایدئولوژیك به نفع مصالح و آرمان‌های ملی، از خود عجز نشان می‌دهد. هنوز مسئله جمهوری اسلامی و خطرات سهمگینی كه به دلیل سیاست‌های آن از داخل و خارج متوجه موجودیت و آزادی و استقلال ایران و رفاه و منافع مردم ایران شده است از دید بخش بزرگی از اپوزیسیون به عنوان یك مسئله ملی‌ شناخته نشده است تا متناسب با آن به یك حركت ملی‌ دست بزند. و هنوز جهانشمولی ارزش‌های دموكراتیك‌ و حقوق بشری تا آن جا كه به همه نحله‌های سیاسی و ایدئولوژیك متعهد به این اصول اجازه دهد تا در زیر یك سقف به تعامل سیاسی با یكدیگر بپردازند در بین بسیاری از اینان جا نیفتاده است.

به هر حال،‌ سال ٢٠٠٦ میلادی در این شرایط آغاز می‌شود. در نیمه دوم ژانویه دور جدید مذاكرات اروپاییان با رژیم حاكم بر ایران بر سر جاه‌طلبی‌های اتمی این رژیم از سر گرفته می‌شود. دورنمای این گفتگوها چندان روشن نیست. به احتمال زیاد، و در صورتی كه جمهوری اسلامی ایران به یك عقب‌نشینی صریح دست نزند، این آخرین دور این مذاكرات خواهد بود و پس از آن پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع خواهد شد. در آن‌جا منافع اقتصادی اروپا و روسیه و چین با مصالح امنیتی غرب و اسراییل در تضاد قرار خواهد گرفت و كشمكش‌هایی را به دنبال می‌آورد. حساسیت غرب پس از اظهارات اخیر آقای احمدی‌نژاد در مورد اسراییل و هولوكاست بسیار بالا رفته است تا آن حد كه برای كشورهای‌ اروپایی مشكل خواهد بود به دلایل اقتصادی از محكومیت ایران و برقراری انواعی از تحریم علیه آن سرباز زنند. سیاست خصمانه رژیم علیه اسراییل حتی كار را برای روسیه و چین در دفاع از جمهوری اسلامی ایران نیز مشكل كرده است.

روند و برآیند این اقدامات سیاسی‌ هر چه كه باشد، خطر حملات نظامی علیه ایران هم‌چنان باقی است. رژیم ایران علارغم تكذیب‌های مكرر خود، نشانه‌های زیادی از علاقه و فعالیت برای دست‌آوری به سلاح اتمی از خود نشان داده است. سایت ایران امروز بازنشر مقاله‌ای شش‌ساله از فصلنامه پژوهشكده مطالعات راهبردی (یك مخزن اندیشه وابسته به جناح افراطی راست جمهوری اسلامی) دایر بر «ضرورت» دستیابی‌ ایران به سلاح اتمی را نشانه‌ای از عزم رژیم حاكم بر این امر می‌شمارد. بسیاری از تحلیلگران سیاسی‌ غرب از آمادگی‌های‌ نظامی آمریكا و اسراییل برای حمله به تاسیسات اتمی و نظامی ایران سخن گفته‌اند. رجزخوانی‌های مقامات حاكم بر ایران علیه غرب و اسراییل، افكار عمومی‌ جهانی را برای‌ توجیه چنین حمله‌ای آماده كرده است. به جرات می‌توان گفت كه برای‌مهاجمان به ایران توجیه این حمله به مراتب از حمله نظامی آمریكا و انگلیس به عراق آسان‌تر خواهد بود و جنبش ضد جنگ كه ملیون‌ها نفر را در آستانه حمله به عراق در سراسر جهان به خیابان‌ها كشاند در سازمان‌دهی اقدامی مشابه آن در مورد ایران با مشكلات زیادی‌ روبرو خواهد شد.

از هم اكنون لحن كشورهای اروپایی كه در یك دهه اخیر از مدافعان نزدیكی و تعامل با رژیم ایران بوده‌اند تغییر كرده است. بیانیه اخیر اتحادیه اروپا در مورد نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران از ویژگی‌ بی‌نظیری برخوردار است. این بیانیه نه فقط به امضای‌ ٢٥ عضو این اتحادیه رسیده است و بلكه علاوه بر آن ١٣ كشور دیگر اروپایی نیز پای آن را امضا كرده‌اند. این اتفاق نظر در بین اكثریت قریب به اتفاق كشورهای اروپایی در باره نقض حقوق بشر در یك كشور خاص بی‌سابقه است. این پدیده البته به دلیل اعتنای یكپارچه اروپا به نقض حقوق بشر در ایران مثبت و امیدواركننده است، و در عین حال نشانگر آن است كه رژیم ایران تا چه حد در افكار عمومی اروپا (و جهان غرب عموما) منزوی و محكوم شناخته شده است. اتحادیه اروپا به دنبال آن است تا شاید از طریق فشارهای سیاسی‌ مسئله فعالیت‌های اتمی رژیم ایران و برخورد خصمانه آن با اسراییل را حل و فصل كند. ولی این امر به معنای آن نیست كه اسراییل اگر از توانایی‌های‌ بالقوه رژیم ایران در تهیه و تولید سلاح اتمی نگرانی‌ پیدا كند مستقیما دست به كاری نزند و به انتظار تصمیمات جامعه جهانی از طریق سازمان ملل بنشیند. فشارهای سیاسی‌ اروپا بر ایران از طریق سازمان ملل، و برنامه‌ریزی‌های اسراییل (و آمریكا) برای حمله نظامی‌ به ایران، نه در امتداد یكدیگر و بلكه به احتمال زیاد به موازات یكدیگر پیش می‌روند - تا كدامین زودتر در سال جدید میلادی با زمان پیوند بخورد.

در داخل كشور، انجمن‌های دانشجویی مستقل و بریده از حكومت زیر حملات سیاسی و امنیتی‌ رژیم قرار گرفته‌اند و ‌ادامه حیات خود را در خطر می‌بینند. در برابر این حملات بسیاری از دانشجویان به مقاومت برخاسته‌اند و بهای آن را با محرومیت از تحصیل یا تعقیب و مجازات‌های قضایی می‌پردازند. از سوی دیگر، برای‌ اولین بار در دوران جمهوری اسلامی یك اتحادیه كارگری مستقل (از كارگران شركت واحد اتوبوسرانی‌تهران) توانسته است موجودیت خود را بر رژیم تحمیل كند و در دفاع از منافع صنفی‌ خود به مبارزه برخیزد. این اقدام با سركوب رژیم مواجه شده و به دستگیری تعداد زیادی از رهبران اتحادیه انجامیده است، و این امر به نوبه خود به اولین اعتصاب موفقیت‌آمی‍ز كارگران برای‌آزادی آنان منجر شده است. گرچه تا لحظه نوشتن این سطور همه این زندانیان آزاد نشده‌اند، موفقیت این اعتصاب و پیوند نیروهای دانشجویی با آنان نوید مرحله جدیدی از مبارزات صنفی و كارگری را می‌دهد كه اگر با هشیاری‌ دنبال شود می‌تواند زمینه‌ساز جنبش‌های مدنی برای‌مقاومت در برابر سیاست‌های ضد مردمی و بحران‌ساز رژیم جمهوری اسلامی باشد. موفقیت این اعتصاب نقطه امیدی‌ در آستانه سال جدید میلادی‌ بشمار می‌رود.

در ماه‌های اولیه سال جدید میلادی دوران محكومیت ستمگرانه شش ساله اكبر گنجی به پایان می‌رسد و باید منتظر بود و دید كه مقامات جمهوری‌ اسلامی‌ چه بهانه‌ جدیدی برای محبوس نگاه داشتن بیشتر این عنصرآزاداندیش و آزادیخواه خواهند تراشید. گنجی‌ به دلیل رشادت خود و پیگیری‌های شجاعانه همسر خستگی‌ناپذیر و فداكارش معصومه شفیعی همراه با تلاش‌های فعالان حقوق بشر به عنوان نماد آزادی و دموكراسی در ایران در سطح جهانی مطرح شده است. باید هم‌چنان به پیكار جهانی برای آزادی گنجی دامن زد تا هرچه زودتر او از چنگال دژخیمانی كه از آزادی او نگرانند رهایی‌ یابد، و اگر رژیم جمهوری اسلامی‌ تا آخرین روز محكومیت او از پاسخگویی‌ به ندای جهانی‌ برای آزادی او سر باز زد دست كم نتواند او را حتی‌ یك ساعت بیشتر در اسارت خود نگه‌‌دارد. آزادی گنجی و ده‌ها و ده‌ها زندانی سیاسی‌ دیگر (كه پنجاه و چند نفر آن فقط از سقز گزارش شده‌اند) باید در محور مبارزات حقوق بشری در ماه‌های آینده قرار گیرد.

سخن از بیم‌ها و امیدها در آستانه سال جدید میلادی‌ است. همان طور كه در آغاز گفته شد و در متن نیز دیده می‌شود بیم‌ها بیش از امید‌ها است. آیا می‌توان امید داشت كه توجه به انبوه بیم‌ها به نقطه امید جدیدی منجر شود: اپوزیسیون دموكرات جمهوری اسلامی مسئله رژیم را به عنوان یك مسئله ملی‌ بشناسد و متناسب با آن به یك حركت ملی دامن زند؟ نشانه‌های اولیه‌ای از شروع این حركت وجود دارد. نگرانی آن است كه این حركت نتواند با سرعت لازم پیش رود و پیش از آن كه سیر حوادث مردم ایران را در برابر عمل انجام شده‌ای قرار دهد نشود برای‌ پیش‌گیری از آن كاری‌ انجام داد. و این بزرگترین نگرانی ما باید باشد. از سوی دیگر، در آستانه سال جدید خبر دادند كه دادگاه عالی شیلی سرانجام حكم كرد كه دیكتاتور سابق این كشور پینوشه می‌تواند برای‌ پاسخگویی به جنایات دوران حكومت خود تحت محاكمه قرار گیرد. و این نقطه امید دیگری است كه می‌توان این نوشته را با آن به پایان برد.