.(JavaScript must be enabled to view this email address)
از اوایل قرن نوردهم میلادی که ایران و فرانسه به طور جدّی رابطه برقرار کردند و رفت و آمد‌ها شروع شد، ایرانی‌ها سخت شیفتهٔ شیوهٔ زندگی فرانسوی‌ها شدند و در زمینه‌های گوناگون فرهنگی و ادبی و سیاسی و علمی از آن‌ها درس گرفتند و آموختند و حتی تقلید کردند. به جرئت می‌توان ادعا کرد که در انتقال ایده‌های سازندهٔ عصر روشنگری به ایران، فرانسه نقشی ارزنده ایفاء کرده و ازین لحاظ ایرانیان به ویژه نیروهای ترقی‌خواه ایرانی وامدار روشنفکران و متفکرانِ بزرگ فرانسوی هستند.
از طرفی درگذشته فرانسه هیچوقت پایگاه استعماری یا نقطهٔ نفوذ خاصّی در ایران نداشت و از دیگر سوی با امپراتوری سلطه‌گر انگلیس و روس که دشمن ایران بودند، شدیداً اختلاف منافع پیدا کرد و کارشان به ستیزه‌جویی و مقابله نظامی کشید. بدین جهت بنا بر مثلِ معروفِ «دشمن دشمن من، دوستِ من است»، ایرانی‌ها دولت‌های فرانسه را همیشه دوست ایران تلقی می‌کردند و بر این گمان بودند که در رسیدن به حقوق ملی و مقابله با زورگویی‌های بین‌المللی روی فرانسه می‌توان حساب کرد.
اما اسناد تاریخی می‌گویند: هر وقت منافع فرانسه اقتضاء کرده دولت‌های مختلف فرانسوی از خوش خدمتی به دشمنان ایران خودداری ننموده‌اند و اگر لازم دیده‌اند تعهداتشان را هم زیر پا گذاشته‌اند:
۱- مورد اول مربوط می‌شود به پایان دورهٔ صفوبه که با سلطهٔ محمود و اشرف افغان بر ایران و قتل مظلومانهٔ شاه سلطان حسین صفوی در اصفهان، کار مملکت چنان به سستی کشیده و شیرازهٔ امورکشوری چنان از هم گسیخته بود که هر یاغی داخلی یا متجاوز قوی خارجی فرصت مناسبی می‌یافت تا آشوبی بر پا کند و یا گوشه‌یی از ایران را به تصّرف خود درآورد. در این میان پ‌تر کبیر، تزار روسیه که کشورش را به قدرتی در سطح جهانی ارتقاء داده بود، با سودجویی از سستی کار ایران و ایرانیان، لشکر به جنوب قفقاز کشید و در پی تصّرف باکو و شمالِ شیروان و گیلان و مازندان درآمد. در چنین موقعیتی یعنی همم– زمان با پیشرفت نفوذ روسّیه در غرب و شمال ایران، امپراتوری عثمانی هم برای سلطه بر ایران آشوب زده، به رقابتِ سختی با روسیه تزاری برخاست تا حدّی که نپُلویف سفیر روسیّه در استانبول دستگیر و محبوس گشت و با صلاحدید علماء مذهبی و تایید سلطان احمد سوم، مقامات دینی و دولتی عثمانی مصمّم به جهاد با روسّیه و تصّرف ایران شدند. لذا نیروهای عثمانی با سرعت تمام تهاجم کردند و ولایات شمال غربی و بخش‌هایی از غرب ایران را تا همدان به اشغال خود درآوردند. از آنجایی که خطر رویارویی رسیّه تزاری و عثمانی هر لحظه بیشتر می‌شد و فرانسه نیز به دلایل ویژهٔ داخلی و خارجی نیازمند به دوستی با روسیّه و عثمانی بود، پادرمیانی نمود و سفیر فرانسه در استانبول، جناب مسیو دُبُناک در میان افتاد و در سال ۱۷۲۴ میلادی برابر با سال ۱۱۳۶ هجری قمری عهدنامه استانبول را بین دو دولت روس و عثمانی به امضاء رساند.
نویسندهٔ بزرگ ایرانی، محمدعلی جمالزاده دربارهٔ این قرارداد می‌نویسد:
جمالزاده در ادامه می‌گوید:
۲- مورد دوم به بد عهدی ناپلئون بناپارت امپراتور معروف فرانسه برمی‌گردد. می‌دانیم که از همان آغاز قرن نوزدهم میلادی روسِه تزاری اشغال نظامی سرزمین‌های ایرانی واقع در قفقاز و غرب دریای خزر را به طور جدّی شروع کرده بود... فتحعلی شاه قاجار هم پس از ناامیدی از اتحاد با عثمانی در مقابلِ تهاجمات روسیّه و نیز ناتوانی از جلب حمایت انگلستان برای مقاومت در برابر تجاوزات روسیان روی به ناپلئون امپراتور فرانسه آورد. از آن سوی ناپلئون نظر به هندوستان داشت و برای رفتن به آنجا و انتقام کشی از انگلیس‌ها اتحاد با ایران را ضروری و مناسب‌ترین سیاست می‌دانست. چون هر دو کشور با روسیّه نیز در جنگ و جدال بودند، لذا نیاز به دوستی و همکاری با یکدیگر را حسّ می‌کردند. این گسترش و شدّت یافتن جنگ بین فرانسه و روسیّه در سال ۱۸۰۵ میلادی ناپلئون را در اتحاد با ایران هر چه بیشنر مصمم کرد.
پژوهشگرِ برجستهٔ ایرانی دکتر محمدامین ریاحی در این مورد می‌نویسد:
امضای پیمان فین کن اشتاین در میان ایرانیان اسباب قوت قلب بیشتری شد و عباس میرزا نائب‌السلطنه را در مبارزه با متجاوزان تزاری امیدوار‌تر و پایدار‌تر کرد. فتحعلی شاه هم با تکیه بر این پیمان بر این نظر بود که با حمایتِ فرانسه نهایتاً روسیان را شکست داده از ایران بیرون خواهد راند. اما خوش درخشید ولی دولت مستأجل بود امین ریاحی می‌نویسد:
۳- در مورد تقسیم ایران به دو منطقهٔ نفوذ انگلیس و روس در سال ۱۹۰۷ میلادی باز گفته می‌شود که دولتِ فرانسه پیشنهاد دهندهٔ اصلیِ آن عهدنامهٔ شومِ ضد ایرانی بوده تا اختلافات روس و انگلیس بر سر ایران فیصله یابد و سه کشور انگلیس و روس و فرانسه در برابر قدرت تهدید کنندهٔ آلمانِ نوظهور متحداً بتوانند همکاری کنند. بنا به این پیمان استعماری قرار بود که:
این پیمان درست روزِ قتل امین‌السلطان در هشتم شهریور ۱۲۸۶ برابر ماه آگوست ۱۹۰۷ میلادی از طریق سفارت انگلستان به وزیر امور خارجه ایران ابلاغ گردید اما مجلس شورای ملی ایران با قاطعیت تمام آن را بی‌اعتبار خواند و ردّ کرد. ضمن اینکه اجرای عملی آن پیمان استعماری ضد ایرانی به علل گوناگونی که همه می‌دانند ممکن نگردید فقط بدنامی و رسوایی برای مستعمره‌چی‌ها باقی ماند.
۴- مورد چهارم حمایت فرانسه از صدام حسین در جنگ ویرانگرانه با ایران است که برای فرانسوی‌ها مایهٔ رسوایی ابدی گردید.
فرزندان انقلاب کبیر، آن هم از نوع سوسیالیست و مترقی‌اش در برابر دلارهای اهدایی عربستان و کویت و امارات... تاب مقاومت نیاوردند و با روانه کردن سیل سلاح‌های مرگبار و جنگنده جت‌های سوپر اتاندارد به حمایت از صدام بعثی برخاستند و در کنار متجاوزانِ جنایتکار بعثی قرار گرفتند. از آن جنگ تجاوزکارانه زمان زیادی نمی‌گذرد. سازمان ملل متحد عراق بعثی را متجاوز اصلی شناخته است و مسئول واقعی آن جنایت دانسته. اما فرانسه که حامی اصلی آن متجاوزان بعثی بوده هنوز عذری از ایران ستمدیده نخواسته و از خانواده‌های صد‌ها هزار قربانیِ سلاح‌های فرانسوی پوزشی نطلبیده است. ولی خطای عظیم مسئولان فرانسوی این است که پروندهٔ آن جنگ ضد ایرانی را بسته تلقی می‌کنند واز یاد برده‌اند که پروندهٔ جنگ میان ملت‌ها بسته می‌شود اما پروندهٔ جنایت‌های ضد بشری عصر ما همیشه گشوده است و قضاوت آخرین وجود ندارد. خاصه پرونده‌هایی که خون چکانند و از وجدان‌های آزاد این دنیا داوری آزاد و نو می‌طلبند...
۵- مورد پنجم، همین شیرین‌کاری لوران فابیوس وزیرِ امورِ خارجه فرانسه در مذاکرات ایران با گروه پنج به علاوه یک بود که از عقد قرارداد و یا اخذ تصمیم نهایی جلوگیری کرد. البته دنیای آگاه از واقعیت این شیرن‌کاری فابیوس با خبر است و می‌داند که فرانسه ازین خوش خدمتی به دشمنان ایران، طرفی نخواهد بست، همانگونه که در گذشته هم نبست و تنها بدنامی برایش باقی ماند...
نکته نهایی اینکه، بیان واقعیت‌های تلخِ گذشته برای ستیزه‌جویی و دشمن تراشی نیست بل شناخت گذشته و یادآوری جنبه‌های منفیِ رابطه با قدرت‌های خارجی، راهی است برای جلوگیری از تکرار آن‌ها و ایجاد روابطی تازه بر پایهٔ انصاف و انسانیت و احترام متقابل...
آبان ماه ۱۳۹۲- تکزاس
———————————-
زیرنوشته‌ها:
۱- تاریخ روابط ایران و روس – ص. ۱۸۱ و ۱۸۰
۲- همان منابع
۳- امین ریاحی – سفارت‌نامه‌های ایرانی صفحه‌های ۲۶۹، ۲۷۲، ۲۷۳، ۲۷۴ و ۲۷۵-
۴- همان منابع