ايران امروز

نظارت بین‌المللی برای مقابله با رای‌سازی حکومت

گفت‌وگو با حسن شریعتمداری
گفت‌وگو از: جهانگیر ایزدی

ایران امروز: شما به عنوان یکی از فعالین سیاسی در خارج کشور چه ارزیابی از انتخابات پیش رو در ایران دارید؟ جایگاه این انتخابات نزد شما کجاست؟

شریعتمداری: انتخابات در جمهوری اسلامی تا پیش از ورود مستقیم سپاه و نیروهای امنیتی در حوزه دولت و سیاست با وجود ممیزی شورای نگهبان و اعمال نظر رهبری به علت وجود مراکز مختلف قدرت و دو جناح روحانیت مبارز و روحانیون مبارز و مساجد گردش قدرتی متکی به رای مردم در بین جناح‌های حکومتی بود و با وجود فاصله‌ی غیر قابل انکار با معیارهای شناخته شده و مقبول یک انتخابات آزاد و منصفانه نمایشی از یک دموکراسی محدود در یک نظام ایدئولوژیک به شمار می‌رفت.

حضور غیرقابل انتظار جوانان و مردم خواهان تغییر در انتخابات رئیس جمهوری در سال ۷۶ و انتخاب خاتمی به ریاست جمهوری نشان بارزی بود از این که نسل انقلاب جای خود را به مردمی داده است که نمی‌توان به وفاداری آنان به آرمان‌های انقلابی مطمئن بود و حتی در سیستم انتخابات محدود و با وجود شورای نگهبان و وزارت کشور و کنترل آنان بر روند انتخابات، فشارهای اجتماعی می‌تواند همه چیز را در جهت گشایش فضای سیاسی دگرگون کند.
هر چند خاتمی مرد این میدان نبود و تیر مردم به سنگ خورد ولی سپاه نیز به این نتیجه رسید که روحانیت و بازار (بخش حکومتی هر دو منظور است) نمی‌توانند صحنه را به سود حفظ آن چه آنان ارثیه امام و آرمان‌های انقلاب و تعهد به خون شهدا می‌خوانند حفظ کند. بنابراین تصمیم گرفت با همکاری بسیج و نیروهای امنیتی همسو کنترل اوضاع را آرام و با نقشه و طرح منظم به دست گیرد. نتیجه‌ی این حضور و کنترل (که مجالی برای بسط و شرح آن در این مصاحبه نیست و من از سالها قبل طی مقالات و مصاحبه‌های گوناگون نسیت به نتایج وخیم آن هشدار داده‌ام) ٬ انتخاب آقای احمدی نژاد به ریاست جمهوری بود. امروز این طرح٬ مهندسی انتخابات نامیده می‌شود که ترکیبی از بهره برداری از اهرم‌های قانونی، نفوذ سیاسی و اقتصادی، بازار یابی سیاسی مبتنی بر نظرسنجی، استفاده از رسانه‌ها برای جهت دهی به افکار عمومی و در نهایت و به عنوان ابزاری کارساز٬ تهدید رقبا پرونده سازی و فراتر از آن تقلب و رای سازی است.

به این ترتیب حضور مشت آهنین نیروهای مسلح و امنیتی در پشت صحنه‌ی انتخابات دموکراسی محدود قبلی را به بیعت سنتی اسلامی تبدیل کرده است. به این معنی که در صورت موفقیت طرح مهندسی انتخابات ٬ مردم حتی از انتخاب بین منتخبین شورای نگهبان نیز محروم شده و صرفا باید به پای صندوق رای بروند تا وفاداری خود را به رهبری، نظام وجمهوری اسلامی با سپردن رای خود به صندوقی که از آن طبعا فرد مورد نظر "مهندسین طرح انتخابات" بیرون خواهند آمد، بسپارند. البته ناگفته پیداست که تا اینجای مطلب خوابی است که گروه محدود ولی بسیار کارآمد و با نفودی از نظام برای کنترل انتخابات دیده‌اند، ولی این همه‌ی حرف نیست، در کنار این طرح، در درون نظام نیروهایی وجود دارند که نفع آنان نیست که در به این پاشنه بچرخد و طبعا در مقابل حضور سپاه در سیاست و به دست گرفتن جریان انتخابات مقاومت می‌کنند و هم چنین در بیرون از دایره‌ی خودی‌ها، جامعه‌ی مدنی پویا و نسبتا توانمندی وجود دارد که این معامله را از اساس باطل می‌داند و جامعه‌ای سرخورده، خشمناک و متلاطم که با وجود سردرگمی و سرخوردگی منتظر فرصتی است تا بتواند اوضاع را به نفع خود تغییر دهد و در کنار همه‌ی اینها جامعه‌ی جهانی که رفتار انتخاباتی نظام را با نگرانی و دغدغه‌ی خاطر بسیار تعقیب می‌کند.

ایران امروز: برای انتخاباتی که در بهار آینده برگزار می‌شود، می‌توان ویژگی خاصی از نظر اوضاع داخلی و خارجی قائل شد؟

شریعتمداری: از نظر داخلی بزرگترین مساله‌ی مردم بحران اقتصادی دامن‌گیری است که هر روز به ابعاد آن اضافه می‌شود. احمدی نژاد با ولنگاری و بی‌توجهی ویژه‌ای فرصت‌های بسیاری را به باد داده و ابعاد بحران را بسیار فراتر از آنچه می‌توانست باشد، نموده است. رئیس جمهور آینده، فرق نمی‌کند که باشد و بچه ترتیبی انتخاب شود، آنچه انتظار مردم است، فراهم شدن حداقل شرایط زندگی، اشتغال و رفاه اجتماعی برای آنان است.
از لحاظ بین‌المللی نیز انتخاب اوباما به ریاست جمهوری آمریکا، ایران را در مخمصه عجیبی گرفتار کرده است. توپ در زمین ایران است و رئیس جمهور آینده بین شرایط مساعد بین‌المللی برای گفتگوی مستقیم و بی‌قید و شرط با آمریکا و صلح خاورمیانه از یک سو و خط مشی رهبری و جاه طلبی‌های سپاه از سوی دیگر٬ یعنی بین این دو سنگ آسیاب باید بتواند تعادل برقرار کند. این دو ویژگی که بسیار نیز به هم مربوط است، کار را بر هر رئیس قوه مجریه‌ای بسیار سخت خواهد نمود.

ایران امروز: به دلیل انباشت مسائل و مشکلات حل ناشده در ایران، انتخابات چند دوره‌ی اخیر به نوعی تبدیل به نقطه‌ی عطف شده‌اند. به نظر شما می‌توان چنین احتمالی را نیز برای انتخابات بهار آینده پیش‌بینی کرد؟

شریعتمداری: نظام برآمده از انقلاب اصولا تا تبدبل شدن به یک حکومت نرمال و حکمرانی بر مبنای احترام به قانون، تمکین به اراده‌ی مردم، رعایت حقوق بشر و تعهدات بین‌المللی بعلت تضاد نیروهای درونی دائما فازه‌های انقباضی و انبساطی را تجربه خواهد کرد. تا اندکی از سر ناچاری فضای سیاسی را بگشاید، دغدغه‌ی خیانت به آرمان‌های انقلابی به همراه از دست دادن مزایای اجتماعی و سیاسی متعلق به آن٬ انگیزه‌ای را در عده‌ای بوجود خواهد آورد که به سمت محدود کردن فضای زندگی اجتماعی و سیاسی مردم پیش بروند. ولی پس از چندی این روند انقباض جامعه را گسیخته تر و مسائل را حادتر می‌نماید و مجددا ضرورت بازگشایی فضای اجتماعی و سیاسی الزام آور می‌شود. البته امکان تکرار همیشگی این روند وجود ندارد، زیرا بسیار پر هزینه است. در نهایت بعضی نظام‌ها موفق به اصلاح ساختاری و اساسی برای تبدیل شدن به یک نظام قابل تداوم می‌شوند و بعضی در خود فرو می‌پاشند. این فازها را چند دوره‌ی اخیر انتخابات ریاست جمهوری به نمایش گذاشته است. شاید اگر فشار داخلی و بین‌المللی افزایش پیدا کند، ما شاهد حرکت به فاز بازگشایی فضای سیاسی و اجتماعی باشیم، هنوز که آثار بارزی از آن به چشم نمی‌خورد، بلکه هر روز بیشتر شاهد خط و نشان کشیدن سرداران و زورمداران هستیم.

ایران امروز: کانون اصلی قدرت در ایران که در دست محافظه‌کاران است در چند انتخابات اخیر از «مدیریت انتخابات و سازماندهی رای» برای تضمین نتایج انتخابات استفاده می‌کند که شما هم در آغاز گفت‌وگو به آن اشاره کردید. به این ترتیب چگونه می‌توان به اصلاح و تغییر در ساختار قدرت از طریق مشارکت در انتخابات امید بست؟

شریعتمداری: به نظر من و بسیاری از هموندان در اتحاد جمهوری خواهان، تن دادن به این قواعد بازی که از طرف عده‌ای تنظیم شده٬ حتی با این استدلال که انتخابات باید از فرهنگ سیاسی مردم حذف نشود و یا بین بد و بدتر ما مسئولیم بد را انتخاب کنیم تا مردم هزینه کمتری بپردازند، تسلیم شدن به اهداف همان طرح "مدیریت انتخابات و سازماندهی رای" و یا مهندسی انتخابات است. زیرا از جمله مجریان طرح به این مهم عنایت دارند که برای گرم شدن تنور انتخابات و جلوگیری از ریزش شرکت مردم در فرآیند شرکت در انتخابات باید همیشه بدی را در مقابل بدتری علم کنند تا فضای رقابتی بوجود آید هر چند که در نهایت مردم ماشین رایی بیشتر نباشند.

بنابراین ما فکر می‌کنیم می‌توان با دادن کاندیدای مستقل که تنها وفاداری خود را به حقوق بشر و کنوانسیون‌های بین‌المللی امضا شده از طرف دولت ایران (که درست به اندازه‌ی قانون اساسی برای نظام از لحاظ حقوقی الزام آور است) اعلام نموده و از فرصت انتخاباتی برای تبلیغ برنامه خود استفاده نماید. باید فضای انتخابات را تغییر داده و پارادیم بیعت را به پارادیم چالش مطالباتی بر اساس حق هر شهروند به شرکت در حکومت از طریق مشارکت در انتخاباتی آزاد و منصفانه بر اساس استانداردهای جهانی تبدیل نمود و بدون اینکه توهم این را داشت که چنین کاندیدایی از فیلتر شورای نگهبان عبور کند. آماده بود که از حق او و دیگر شهروندانی که از رای به او محروم شده‌اند با شکایت به مجامع بین‌المللی دفاع کرد. این که چه اندازه بتوانیم چنین کاندیدا یا کاندیداهایی را عملا پیدا کرده و پروژه را فعال کنیم، هنوز مشخص نیست ولی از لحاظ نظری این راه صحیحی است که باید تعقیب شود.

ایران امروز: یک دلیل اصلی در پیش گرفتن راه تحریم انتخابات از سوی گروه‌های سیاسی و قشرهای اجتماعی، همین رای‌سازی حکومت یا به قول شما «مهندسی انتخابات» است. آیا راهی برای مقابله با این رای‌سازی وجود دارد؟

شریعتمداری: تنها راه آزمایش شده و موفق تقابل با رای سازی، وجود نظارت بی‌طرف بین‌المللی است که اغلب کشورها آن را پذیرفته‌اند. اپوزیسیون داخل و خارج باید از جامعه‌ی مدنی و مردم ایران بخواهد که خواستار چنین نظارتی شوند تا طرح مهندسی انتخابات نتواند اجرا شود و ناکام بماند و انتخابات حداقل در حد دموکراسی محدود بین خودی‌ها نقش خود را ایفا کند. زیرا حتی همان حد از دموکراسی محدود نیز فرق فاحشی با حالت کنونی داشته و قابل گسترش به درجات سالم‌تری از انتخابات می‌باشد. برخلاف تبلیغات حکومتی٬ اعمال نظارت بین‌المللی در انتخابات نه تنها ناقض حاکمیت ملی نیست٬ بلکه یک وسیله موثر برای تثبیت حاکمیت ملت از طریق رای واقعی آنان است .

ایران امروز: اگر همه‌ی شرایط برای شرکت شما و یا جریانهای سیاسی نزدیک به شما در انتخابات مهیا شوند، الویت‌های سیاسی یا به عبارتی خطوط اصلی برنامه‌ی شما در این انتخابات چه‌ها خواهد بود؟

شریعتمداری: چنین سوالی بسیار فرضی است. در صورت وجود چنان شرایطی معنای دیگر آن این است که تعادل نیروهای سیاسی در وضعی است که ما می‌توانیم خواهان تغییرات ساختاری در اصول مهمی از قانون اساسی چون اصول مربوط به اختیارات ولی فقیه (اصل ۱۱۰ و اصول دیگر مربوط به این فصل) و ابتناء قوانین به شرع و نظارت شورای نگهبان باشیم و در چنین تعادل سیاسی البته کمتر از آن را نمی‌توان خواست ولی تا آنجا هنوز راه درازی در پیش است و بهتر است تخیلات را میدان ندهیم.

ایران امروز: از میان کاندیدهای کنونی و یا احتمالی که نام برده می‌شوند، خاتمی، نوری، میرحسین موسوی و ... کدام یک را می‌پسندید؟ و چرا؟

شریعتمداری: برای من هیچ کدام؛ خاتمی کارآمد نیست، موسوی هنوز در فضای اقتصاد کوپنی زمان جنگ گرفتار است و نوری شانس گذر از فیلتر شورای نگهبان را ندارد، مگر قبول کند که کاندیدای مستقل اپوزیسیونی بشود که بر اساس صرفا پای بندی به اعلامیه حقوق بشر در انتخابات شرکت می‌کند. در این صورت ما می‌توانیم از او در صورتیکه با برنامه‌ی حداقلی ما موافقت داشته باشد، حمایت کنیم. البته اگر انتخابات به دور دوم کشید بر اساس شرایط پیش آمده باید رایزنی کرد تا تصمیم صحیح اتخاذ شود.

-------------
سید حسن شریعتمداری، متولد ۱۳۲۶ در تبریز، فرزند مرحوم آیت‌الله شریعتمداری است. وی در رشته‌های مهندسی فیزیک و حقوق و هم چنین علوم اسلامی تحصیل کرده است.
فعایت‌های فرهنگی : سردبیر و صاحب امتیاز مجلات پیام شادی و نسل نو قبل از انقلاب و دارای مقالات و مصاحبه‌های گوناگون در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی.
فعالیت‌های سیاسی: از موسسین حزب جمهوری خلق مسلمان ایران، سازمان ملی جمهوری خواهان و اتحاد جمهوری خواهان ایران.