راز پیشروی برق‌آسای مخالفان مسلح سوریه
فایننشال تایمز
* چگونه شورشیان سوریه سازندگان پهپادها و موشک‌های هدایت‌شونده شدند؟
* آنچه که به‌عنوان گروه کوچکی متشکل از چند ده جهادی آغاز شد، اکنون به نیرویی منظم با واحدهایی که تسلیحات مدرن تولید می‌کنند، تبدیل شده است.
تنها پنج سال پیش، گروه شورشی اسلام‌گرای سوریه، هیئت تحریر الشام (HTS)، نیروی جهادی تحت محاصره‌ای بود که پس از سال‌ها حمله از سوی رژیم اسد تحت حمایت روسیه برای بقا مبارزه می‌کرد.
اکنون، در مقر اصلی خود در استان ادلب، HTS یک آکادمی نظامی، فرماندهی متمرکز، واحدهای تخصصی با قابلیت استقرار سریع از جمله پیاده‌نظام، توپخانه، عملیات ویژه، تانک‌ها، پهپادها و تک‌تیراندازها، و حتی یک صنعت محلی تولید تسلیحات را به رخ می‌کشد.
توانایی‌های این گروه شورشی تجدیدسازمان‌یافته، در هفته گذشته در یورش جسورانه‌ای در شمال سوریه که ناظران این کشور را شوکه کرد، مشهود بود. آرون زلین، کارشناس این گروه در اندیشکده واشنگتن، می‌گوید: «این گروه در طول چهار یا پنج سال گذشته اساساً به یک نیروی نظامی اساسی و حرفه‌ای تبدیل شده است.»
تهیه تسلیحات موردنیاز برای HTS نسبتاً آسان بوده است: سوریه از سال ۲۰۱۱ مملو از سلاح شده است، زمانی که ترکیه و کشورهای عربی با حمایت ایالات متحده، برای تقویت شورشیان در جنگ داخلی علیه رژیم تحت حمایت ایران، سیل سلاح‌ها را روانه این کشور کردند.
اما تولید داخلی HTS، به‌ویژه پهپادها و موشک‌ها، به آن اجازه داده است تهدیدهای جدیدی را متوجه رژیمی کند که فاقد توانایی‌های ضدپهپادی قابل توجهی است. در روزهای اخیر، این گروه مسلح فیلم‌هایی حرفه‌ای از حملات پهپادهای انتحاری به جلسه فرماندهان در یک ساختمان ارتش سوریه و حمله پهپادی دیگری به پایگاه هوایی در شهر مرکزی حما منتشر کرده است.
تولید پهپاد در کارگاه‌های کوچک
در داخل این شبه‌دولت نوپا که محل سکونت حدود ۳ تا ۴ میلیون نفر است، شورشیان پهپادها را در کارگاه‌های کوچک واقع در خانه‌ها، گاراژها یا انبارهای تغییر کاربری داده شده، تولید می‌کنند و در صورت عدم دسترسی به قطعات، از چاپگرهای سه‌بعدی استفاده می‌کنند.
بردریک مک‌دونالد، پژوهشگر درگیری‌ها در کالج کینگز لندن، می‌گوید: «این یک داستان رایج در درگیری‌های مدرن امروزی است: تاکتیک‌های مشابهی را در آذربایجان، اوکراین و جاهای دیگر دیده‌ایم.» تحلیلگران گفتند که بخش زیادی از تخصص مورد نیاز می‌تواند از منابع آنلاین به دست آید.
حمله پهپادی سال ۲۰۲۳ به یک آکادمی نظامی سوریه در حمص که دست‌کم ۱۰۰ کشته برجای گذاشت، به گفته زلین، «اثبات توانمندی» بود. هیچ‌کس مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفت، اما گمان می‌رود که توسط HTS انجام شده باشد.
مک‌دونالد، که استفاده شورشیان از پهپادها در این هفته را دنبال کرده است، می‌گوید: این گروه پیشتر از پهپادهای کوچکی که می‌توانند به وسایل نقلیه زرهی نفوذ کنند و نارنجک‌ها را رها کنند، استفاده کرده بود. آن‌ها در حملات فعلی خود همچنین از پهپادهای موشکی ساخت داخل و مدل‌های بزرگ‌تری که می‌توانند مسافت بیشتری را طی کنند و بار سنگین‌تری حمل کنند، بهره برده‌اند.
زلین اضافه می‌کند: آن‌ها پیش از فرستادن جنگجویان به میدان نبرد، از پهپادها برای شناسایی و هدف‌گیری نیروهای رژیم اسد استفاده کرده‌اند. او می‌گوید: «برای نخستین بار توسط گروه‌های غیردولتی، شورشیان اعلامیه‌هایی را از پهپادها بر فراز مناطق غیرنظامی پخش کردند تا مردم را به فرار از رژیم تشویق کنند.»
تولید موشک‌های دوربرد و هدایت‌شونده
هیئت تحریر الشام (HTS) همچنین سرمایه‌گذاری‌هایی در تولید موشک‌های دوربرد، راکت‌ها و خمپاره‌ها انجام داده است. در جریان حملات اخیر، این گروه نظامی یک سامانه جدید موشکی هدایت‌شونده را رونمایی کرده که اطلاعات کمی درباره آن موجود است، اما چارلز لیستر از مؤسسه خاورمیانه این موشک را «موشکی عظیم با مهماتی بزرگ در قسمت جلویی» توصیف کرده است. گفته می‌شود که نام این موشک «قیصر» است.
لیستر می‌گوید: «این موشک نیاز به کامیون‌های انتحاری را که HTS پنج سال پیش از آن‌ها استفاده می‌کرد، از بین برده است.» وی افزود که این موشک‌های هدایت‌شونده در ده‌ها کیلومتر از مناطق باز شلیک شده‌اند تا راه را برای حملات جدید باز کنند.
تسلیحات تولیدی HTS مکمل تسلیحاتی است که این گروه از طریق خلع سلاح سایر گروه‌های شورشی یا مصادره از نیروهای رژیم اسد در جریان نبردها به دست آورده است. پیشروی اخیر این گروه تجهیزات بیشتری را به همراه داشته است: ویدیوهایی در کانال‌های اجتماعی شورشیان، تسلیحات ارتش رژیم و خودروهای زرهی تصرف‌شده از جمله برخی از ساخت روسیه را به نمایش گذاشته‌اند.
تسلیحات و تجهیزاتی که تصرف کرده‌اند
مک‌دونالد می‌گوید: «آن‌ها حجم عظیمی از تجهیزات را تصرف کرده‌اند: نه‌تنها تانک‌ها و خودروهای زرهی، بلکه سامانه‌های ضد هوایی. آن‌ها یک سامانه پانتسیر ساخت روسیه و چندین موشک ضد هوایی دیگر را تصرف کرده‌اند، همچنین چند هواپیمای سبک تهاجمی که تلاش دارند نحوه استفاده از آن‌ها را یاد بگیرند.»
او می‌افزاید: «اگر آن‌ها بتوانند سامانه‌های دفاع هوایی را عملیاتی کنند، یکی از چالش‌های بزرگ HTS و سایر گروه‌های شورشی که همیشه با نبود دفاع در برابر حملات هوایی روسیه مواجه بودند، کاهش خواهد یافت.»
در سال‌های اخیر، پژوهشگران به وجود یک بازار سیاه پررونق بین نیروهای رژیم و HTS برای تبادل تسلیحات و مهمات اشاره کرده‌اند.
کارشناسان تأکید می‌کنند که ترکیه، حامی اصلی سایر گروه‌های شورشی تحت چتر ارتش ملی سوریه، مستقیماً به HTS تسلیحاتی ارائه نمی‌کند. آنکارا همراه با ایالات متحده و سایر کشورها، این جنبش اسلام‌گرا را یک سازمان تروریستی اعلام کرده‌اند. با این حال، تحلیلگران می‌گویند بخشی از تسلیحات کنونی HTS از طریق گروه‌های شورشی که ترکیه در شمال غرب سوریه حمایت می‌کند، تأمین شده است.
HTS و برخی گروه‌های شورشی تحت حمایت ترکیه همکاری نزدیک خود را حفظ کرده‌اند، از جمله در حمله اخیر، و انتقال تسلیحات بین گروه‌ها انجام می‌شود. ترکیه به شورشیان خودروهای تویوتا 4x4، خودروهای زرهی و نفربر ارائه داده است. مالک العبد، تحلیلگر سوری، گفت: «این تجهیزات معمولاً از تجهیزات دست دوم ارتش ترکیه هستند که دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.»
این تجهیزات اکنون توسط گروهی استفاده می‌شوند که ساختاری کاملاً متفاوت با چهار سال پیش دارند. زمانی که HTS در سال ۲۰۲۰ آتش‌بسی با میانجی‌گری ترکیه و روسیه را پذیرفت، از این دوره ثبات نسبی برای بازنگری در استراتژی و دکترین نظامی خود استفاده کرد.
ساختار یک ارتش حرفه‌ای
دارین خلیفه، کارشناس HTS در اندیشکده گروه بحران، می‌گوید: «تا آن زمان، HTS تا حدی ساختار ارتش سوریه را تقلید کرده بود، همان‌طور که نهادهای مدنی مانند دادگاه‌ها را در ادلب بازتولید کرده بود.» سپس این گروه به این نتیجه رسید که این رویکرد به منابع و تعداد زیادی نیرو نیاز دارد که HTS فاقد آن‌ها بود.
به گفته ژروم دروون، کارشناس جهاد در اندیشکده گروه بحران، «آن‌ها از دکترین‌های نظامی غربی الهام گرفتند.»
وی می‌افزاید: «آن‌ها به‌ویژه به نیروهای مسلح بریتانیا نگاه کردند که کوچک‌تر و چابک‌تر هستند.» به گفته دروون، رهبر و فرمانده نظامی این گروه این موضوع را با او در میان گذاشته‌اند.
کارشناسان تخمین می‌زنند که هیئت تحریر الشام (HTS) می‌تواند حدود ۳۰ هزار جنگجو را بسیج کند: ۱۵ هزار جنگجوی تمام‌وقت و هزاران نیروی ذخیره، همراه با افرادی از دیگر گروه‌های مخالف مسلح در شبکه متحدان خود. آن‌ها اظهار داشتند که پیشروی سریع این گروه در شمال سوریه می‌تواند افراد بیشتری را به پیوستن به این گروه ترغیب کند.
تنوع نیروهای رزمی
تنوع نیروهای جنگجو، کلید موفقیت این گروه در تغییر شرایط بود. پس از آنکه بشار اسد در سال ۲۰۱۱ به‌شدت قیام گسترده مردمی را که به جنگ داخلی تبدیل شد سرکوب کرد، گروه‌های شورشی پراکنده شدند و کشور به مجموعه‌ای از قلمروهای رقیب تقسیم شد. HTS در آن زمان گروهی متشکل از چند ده جهادی سرسخت بود، شاخه‌ای از النصره، یک نیروی جهادی که در آشفتگی جنگ ظهور کرده بود.
HTS سرانجام برخی از رقبای باقی‌مانده را در خود ادغام کرد. اعضای آن شامل افراد خارجی و جهادی‌های باتجربه از درگیری‌های دیگر در منطقه، همراه با شورشیان کمتر ایدئولوژیک شد.
به گفته ژروم دروون، اکنون لازم است که جنگجویان از نظر ایدئولوژیک منسجم‌تر بوده و در میدان نبرد بهتر هماهنگ شوند. برای دستیابی به این هدف، HTS حدود دو سال و نیم پیش آکادمی نظامی خود را راه‌اندازی کرد. به نظر می‌رسد که جداشدگان از رژیم و جهادی‌های خارجی نقش‌های کلیدی ایفا کرده‌اند.
سامانه پانتسیر ساخت روسیه که به دست مخالفان افتاده. این رادار متحرک قادر به شناسایی اهداف در فاصله ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری است و همراه سامانه‌های اس۳۰۰ و اس۴۰۰ استفاده می‌شود.
به گفته دروون، HTS حدود ۳۰ افسر سابق ارتش رژیم را که به گروه‌های شورشی دیگر پیوسته بودند، متقاعد کرد تا آکادمی را تأسیس کنند. آن‌ها ساختار خدمت نظامی رژیم را بازتولید کرده و نه ماه آموزش را در سه بخش سه‌ماهه شامل آموزش‌های پایه، متوسط و پیشرفته تنظیم کردند.
دارین خلیفه می‌افزاید که فارغ‌التحصیلان همچنین انضباط رفتاری را آموختند و تفاوت‌های قابل توجهی را بین تصرف ادلب توسط HTS در سال ۲۰۱۵ و وضعیت امروز برجسته کرد.
تسامح نسبت به اقلیت‌های دینی
در سال ۲۰۱۵، این گروه برخوردی خشن با ساکنان ادلب داشت و آن‌ها را مجبور به انتخاب بین مرگ یا توبه به‌دلیل گناهان فرضی‌شان کرد. اما پس از قطع رابطه با القاعده در سال بعد، در حالی که گرایش‌های استبدادی خود را حفظ کرد، اکنون HTS به‌دنبال نمایش عمومی تسامح نسبت به اقلیت‌های دینی است. بنابر تصاویر منتشرشده در رسانه‌های اجتماعی، یک اسقف محلی و خود این گروه، از زمان تصرف شهر به مسیحیان اجازه داده است در کلیساهای حلب مراسم مذهبی برگزار کنند.
به گفته چارلز لیستر، این گروه همچنین در رسانه‌های اجتماعی انضباط نشان داده و تقریباً سکوت کامل را رعایت کرده است تا عنصر غافلگیری را علیه نیروهای اسد حفظ کند.
مک‌دونالد می‌گوید که برخی از نیروهای ویژه این گروه «شب پیش از حمله HTS به شهر در چهارشنبه گذشته وارد حلب شدند و گزارش‌هایی از هدف قرار دادن افسران رژیم ارائه شده است.»
پیشروی شورشیان به سمت شهر بزرگ حما، که در طول ۱۳ سال جنگ داخلی در کنترل رژیم باقی مانده بود، ضعف ارتش سوریه و شبه‌نظامیان طرفدار رژیم اسد را برجسته کرد. این نیروها - با وجود حمایت نیروهایی از روسیه، ایران و شبکه نیابتی تهران - از مواضع خود عقب‌نشینی کردند و از پیشروی شورشیان وحشت‌زده شدند.
دروون نیز می‌گوید: «HTS در پنج سال گذشته مسیر طولانی‌ای را طی کرده است. اکنون باید صبر کنیم و ببینیم به کجا می‌روند.»