بسط جامعه مدنی ایران از خلال جنبش اعتصابات و تظاهرات پرستاران
اعتصابات و تظاهرات پرستاران – و بخصوص پرستاران زن - در ایران و گسترش آن در روزهای اخیر نشان می‌دهد که با فعال‌سازی نهادهای صنفی و مدنی، باز کردن فضای عمومی اجتماعی-سیاسی وجود دارد. این فضا عمومی می‌تواند زمینه رشد و گسترش سایر جنبش‌های اجتماعی را فراهم کند. با این حال، نهادهای سرکوبگر همچنان قادر به محدود کردن این جنبش‌ها از طریق ارعاب و دستگیری فعالان صنفی هستند.
تثبیت جامعه مدنی تنها زمانی ممکن است که این نهادها گسترش یابند، با سایر نهادهای مدنی متحد شوند و به صورت رسمی فضای اجتماعی را در اختیار بگیرند تا بتوانند تغییرات اساسی در نهادهای قدرت و قوانین ایجاد کنند. تنها در آن صورت است که نهادهای سرکوبگر قادر به بستن فضای عمومی علیه اعتصاب‌ها و تظاهرات نخواهند بود.
بسط و تثبیت جامعه مدنی، به ویژه از طریق تشکلات صنفی نیروی کار ایران نظیر اتحادیه‌های صنفی پرستاران و جنبش صنفی بازنشستگان زمانی امکان‌پذیر است که این نهادها گسترش یابند، با دیگر نهادهای مدنی پیوند برقرار کنند و به‌صورت رسمی و علنی فضای اجتماعی را تصاحب کنند.
در مقابل، نهادهای سرکوبگر به رهبری سپاه پاسداران، تلاش می‌کنند تا با تسلط بر فضای رسانه‌ای و مدنی، مانع از دست‌یابی جامعه مدنی به این فضا شوند، زیرا در غیر این صورت، هرم توزیع قدرت، منزلت و ثروت دچار فروپاشی می‌شود. ایجاد امپراطوری رسانه‌ای و اقتصادی توسط این نهادها، به منظور تخریب سازمان‌های مردم‌نهاد و جامعه مدنی است.
بنا به آموزه‌های اقتصاد اجتماعی، در هر جامعه‌ای، یک جامعه مدنی بالقوه وجود دارد که در جوامع استبدادی به دلیل سرکوب، امکان ظهور نمی‌یابد. اما در شرایط بحرانی که سرکوب ضعیف می‌شود، جامعه مدنی به‌صورت جنبش‌های مطالباتی مانند جنبش زنان، حقوق و دستمزد، یا تلاش برای حل مشکلات زیست‌محیطی و مبارزه با فقر، به تدریج ظاهر می‌شود. این روند می‌تواند به بسط و تثبیت نهادهای مدنی کمک کند. اعتصابات و تظاهرات، برخاسته از جامعه مدنی هستند و با گسترش خود، به تثبیت آن کمک می‌کنند.
اهمیت بسط جامعه مدنی
با توجه به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی، ایران ممکن است به زودی با خلاء قدرت مواجه شود. در چنین شرایطی، جامعه مدنی می‌تواند از طریق نهادهای مردمی خود این خلاء را پر کند، در غیر این صورت، قدرت ممکن است به دست نیروهای نظامی یا گروه‌های سیاسی بی‌پایه برسد. بهینه‌ترین راه انتقال قدرت به جامعه مدنی است که می‌تواند منجر به افزایش شفافیت و پاسخگویی شود.
نقش تخریب خلاق جامعه مدنی
نهادهای مدنی از جمله اتحادیه‌های صنفی پرستاران، نهادهای صنفی کارگری، جنبش‌های محیط زیستی، جنبش زنان و معلمان، و جنبش صنفی بازنشستگان با ایجاد الگوهای نوین، مناسبات کهن را تخریب کرده و فضاهای اجتماعی-سیاسی را به تدریج به تسخیر خود درمی‌آورند. این فرایند انتقال قدرت سیاسی به جامعه مدنی را تسهیل کرده و مسیر عبور از بحران‌ها را کوتاه‌تر می‌کند.
راه بسط و تثبیت جامعه مدنی
جامعه مدنی ابتدا از طریق گسترش نهادهای مردم‌نهاد و پیوند آنها با یکدیگر شکل می‌گیرد. سپس، با تصرف فضای عمومی اجتماعی-سیاسی، مناسبات میان نهادهای قدرت و جامعه به‌تدریج دگرگون می‌شود. اما تا زمانی که این دگرگونی به صورت رسمی و قانونی نهادینه نشود، دستاوردهای جامعه مدنی پایدار نخواهد بود. در شرایط کنونی ایران، جنبش‌های صنفی با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند تغییرات بنیادی در نظام توزیع قدرت و منزلت اجتماعی ایجاد کنند.