شکست‌های روسیه چه معنایی برای پوتین دارد؟
استیو روزنبرگ
(سردبیر بی‌بی‌سی روسیه، مسکو)
معمولاً انتظار دارید که برنامه خبری هفتگی مهم تلویزیون حکومتی روسیه موفقیت‌های کرملین را در بوق و کرنا کند. اما بخش خبر روز یکشنبه با اذعانی نادر آغاز شد.
دمیتری کیسلف مجری خبر با حالت مغموم اعلام کرد: «در جبهه عملیات ویژه [در اوکراین]، این هفته تا به حال دشوارترین هفته بوده است.»
او گفت: «اوضاع به ویژه در جبهه خارکیف بسیار سخت بود که پس از هجوم نیروهای دشمن که شمارشان بیشتر از نیروهای ما بود، سربازان [روس] مجبور به ترک شهرهایی شدند که پیش‌تر آزادشان کرده بودند.»
به جای «آزاد شده» بخوانید «تصرف شده». مسکو ماه‌ها پیش این مناطق را اشغال کرده بود ولی پس از ضد حمله رعدآسای ارتش اواکراین، نیروهای نظامی روسی قلمروهای قابل توجهی را در شمال شرق اوکراین از دست دادند.
در عین حال، رسانههای حکومتی روسیه می‌کوشند حفظ ظاهر کنند. رسمأ، آنچه را که در خارکیف اتفاق افتاده است اینجا «عقب‌نشینی» نمی‌خوانند.
یک شماره اخیر روزنامه دولتی روسیاسکایا گازتا ادعا کرد: «وزارت دفاع روسیه شایعه‌های مبنی بر رسوایی فرار سربازان روسی را از بالاکلیا، کوپیانسک و ایزیوم را رد می‌کند. آن‌ها فرار نکردند. کارشان سازماندهی دوباره و از پیش تعيین‌شده بود.»
در رسانه زرد مسکوفسکی کومسومولتس، یک تحلیل‌گر نظامی دیدگاه دیگری داشت: «حالا دیگر معلوم شده است که ما دشمن را دست کم گرفته بودیم. [نیروهای روسی] خیلی دیر واکنش نشان دادند و فروپاشی از راه رسید... در نتیجه، شکستی را متحمل شدیم و سعی کردیم با عقب کشیدن سربازان‌مان خسارت را به حداقل برسانیم تا آن‌ها محاصره نشوند.»
این «شکست» در شبکه‌های رسانههای اجتماعی حامی روسیه و میان وبلاگنویس‌های «ميهن‌پرست» روسی باعث خشم شده است و نیروهای نظامی را متهم به ارتکاب خطا کرده‌اند.
رهبر قدرتمند چچن، رمضان قدیروف نيز همین موضع را گرفته است.
آقای قدیروف هشدار داده است: «اگر امروز یا فردا هیچ تغییری در راهبرد رخ ندهد، ناچار خواهم شد با رهبری وزارت دفاع و رهبری کشور صحبت کنم تا وضعیت واقعی روی زمین را برای‌شان توضیح دهم. وضع خیلی جالبی است. شگفت‌آور است.»
شش ماه از حمله تمام عیاری که به دستور ولاديمیر پوتین به اوکراین آغاز شده گذشته است. در روزهای اول پس از حمله، به یاد می‌آورم که سیاستمداران، مفسران و تحلیل‌گران تلویزیونی روس پیش‌بینی می‌کردند که آنچه کرملین «عملیات نظامی ویژه» می‌خواند ظرف چند روز جمع خواهد شد؛ و مردم اوکراین به استقبال سربازان روس به عنوان منجیان خود خواهد رفت و دولت اوکراین مثل آب خوردن فرو خواهد ریخت.
این اتفاق نیفتاد.
در عوض، بیش از شش ماه بعد، ارتش روسیه روی زمین دارد می‌بازد.
حالا یک سؤال کلیدی وجود دارد: آیا این وضعیت پیامدهایی سیاسی برای ولادیمیر پوتین خواهد داشت؟
بالاخره بیش از ۲۰ سال است که آقای پوتین در میان نخبگان روس مشهور است که همیشه برنده است؛ چون همیشه توانسته است خودش را از وضعیت‌های بسیار دشوار بیرون بکشد؛ و خلاصه اینکه شکست‌ناپذیر بوده است.
من خیلی اوقات او را نسخه روسی هنرمند مشهور شعبده‌باز، هری هودینی، می‌بینم. آقای پوتین توانسته از هر گره و زنجیری که در آن گیر افتاده است خود را رها کند.
این وضعیت بعد از ۲۴ فوریه عوض شد.
شش ماه گذشته حاکی از این است که تصمیم رئیس‌جمهور پوتین برای حمله به اوکراین اشتباه محاسباتی بزرگی بود. روسیه که نتوانسته بود به پیروزی سریعی دست پیدا کند گرفتار یک حمله طولانی مدت و خون‌بار شد و سلسله‌ای از شکست‌های خفت‌بار را متحمل شده است.
وقتی شبح شکست‌ناپذیری یک رهبر خودکامه آرام‌آرام محو می‌شود، می‌تواند برای رهبر مزبور مشکلاتی را ایجاد کند. ولادیمیر پوتین تاریخ روسیه را می‌داند. رهبران سابق روسیه که به جنگ رفته‌اند و پیروز نشده‌اند عاقبت خوشی نداشته‌اند.
شکست روسیه از ژاپن منجر به اولین انقلاب روسیه در سال ۱۹۰۵ شد. ناکامی‌های نظامی جنگ جهانی اول باعث انقلاب سال ۱۹۱۷ و پایان حکومت تزار شد.
اما پوتین علنأ هيچ قصد ندارد که آخر و عاقبت‌اش شکست خوردن باشد.
دمیتری پسکوف سخنگوی او به روزنامه‌نگاران گفت: «عملیات نظامی ویژه روسیه ادامه دارد و تا زمانی که همه کارهایی که ابتدا تعیین شده بود محقق نشود، این عملیات ادامه خواهد داشت.»
اینجاست که می‌رسیم به پرسش کلیدی دیگر: آقای پوتین در مرحله بعد چه خواهد کرد؟
سخت است بشود کسی را پیدا کنیم که بداند ولادیمیر پوتین چه فکر می‌کند و چه برنامه‌ای در سر دارد. خیلی چیزها بستگی دارد به اطلاعاتی که از فرماندهان نظامی و اطلاعاتی‌اش دریافت می‌کند.
ولی دو نکته را می‌دانیم: رئیس‌جمهور روسیه به ندرت اذعان به اشتباه می‌کند. و به ندرت هم عقب‌گرد می‌کند.
بر اساس چیزهایی که رسانههای حکومتی می‌گویند، از الان نشانه‌هایی می‌بينيم که شکست‌ها در میدان نبرد را بر گردن حمایت غربی‌ها از اوکراین انداخته‌اند.
تلویزیون حکومتی روسیه اعلام کرد: «کی‌یف با حمایت ناتو، ضد حمله‌ای را آغاز کرده است.»
یک پرسش سخت دیگر هم وجود دارد که ماه‌ها پس ذهن‌ها بوده است: اگر پوتین نتواند با استفاده از سلاح‌های متعارف به پیروزی برسد، آیا متوسل به سلاح‌های هسته‌ای خواهد شد؟
تنها چند روز پیش، والری زالوژنیی، فرمانده نظامی اوکراین هشدار داد: «تهدید مستقیم استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی به دست نیروهای مسلح روسیه تحت شرایط خاصی وجود دارد.»
در حال حاضر، نشان‌های دستپاچگی آشکاری در کرملین ديده نمی‌شود. تلویزیون حکومتی روسیه مثبت‌تر به نظر می‌رسد و حملات موشکی روسیه به زیرساخت‌های انرژی اوکراین را «نقطه عطفی در عملیات ویژه» توصیف می‌کند.
اما یکشنبه گذشته – با از راه رسیدن گزارش‌هایی مبتنی بر اینکه روسیه تصرفاتش در اوکراین را از دست داده است – ولادیمیر پوتین، در مسکو با ظاهری آرام چرخ و فلک تازه‌ای را افتتاح می‌کرد که مرتفع‌ترین چرخ و فلک اروپاست.
رئیس‌جمهور روسیه هنوز به نظر می‌رسد که باور دارد مانند چرخ و فلک بزرگ تازه روسیه، «عملیات ویژه»اش همچنان به طبع دلش خواهد چرخید.