رود ارس، یکی از منابع مهم آبی در شمال غرب ایران، سال‌هاست که با چالش‌های زیست‌محیطی جدی مواجه است. گزارش‌هایی نیز از ورود پساب‌های صنعتی و معدنی از سوی ارمنستان به این رودخانه در رسانه های گوناگون منتشر شده که حاوی هشدارهایی در مورد خطرات ناشی از این آلودگی‌ها بر سلامت جوامع محلی و محیط زیست این منطقه هستند.
چندی پیش محمد خانی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان شرقی در جمع خبرنگاران گفت: «طرح انتقال آب ارس به تبریز علاوه بر تأمین آب شرب شهرهای مسیر، ۷۵ درصد نیاز آب شرب استان را برای ۳۰ سال آینده تضمین می‌کند.»
در پی این اظهارات بار دیگر توجه فعالین محیط زیست به موضوع آلودگی رود ارس جلب شده است.
روزنامه «پیام ما» در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ گزارشی در رابطه با آلودگی رودخانه ارس و تاثیرات مخرب آن بر محیط زیست منطقه و سلامت انسان‌ها منتشر نموده است. به گزارش این روزنامه، به‌دلیل استمرار ورود آلاینده‌ها به رود ارس، ۱۵۰ کیلومتر از طول این رودخانه در ایران به دلیل وجود فلزات سنگین و سمی مانند سرب و ترکیباتش، آرسنیک، ترکیبات آلومینیوم، نیکل، مس، آهن، منگنز و ۵۳ آلاینده دیگر مسموم شده و حتی رد فلزات سنگین در عضلات ماهی‌های ارس نیز قابل رصد است.
در ادامه گزارش این روزنامه، به سخنان سمیه رفیعی، رئیس کمیسیون کشاورزی آب و محیط زیست مجلس ایران اشاره شده است، وی می‌گوید: «در مورد آلودگی رودخانه ارس، سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت نیرو مکلفند که جزئیات آلایندگی را اعلام کنند. اتفاقاً ما پیگیر این هستیم که پایش به‌روز را انجام دهند و گزارش جدید را برای ما ارسال کنند. موضوع اصلی در مورد آلودگی رودخانه ارس این است که گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست و گزارش‌های وزارت نیرو در مورد این رودخانه با هم مغایرت دارد و هنوز این گزارش‌ها از سوی این سازمان به‌روزرسانی نشده است. ما گزارشی کلی از نتایج این پایش دریافت کردیم. گزارش‌ها موجود است، اما نتایج با هم تفاوت فاحش دارد و قابل‌پذیرش نیست.»
براساس مطالعات صورت گرفته، اصلی‌ترین عناصری که آب را آلوده می‌کنند، آلومینیوم، آرسنیک، مس، منگنز، مولیبدن، سرب و وانادیم هستند که عمدتاً با منشأ نیروگاه و معادن ارمنستان ایجاد شده‌اند.
دکتر احمد بایبوردی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی چند ماه پیش در صفحه ایکس خود اعلام کرده بود: «دو سایت آلاینده ارمنستان که بعد از مرز نوردوز پساب‌های خود را وارد رود ارس می‌کنند، شناسایی شده‌اند. متأسفانه ارمنستان در طی این سال‌ها نشان داده به هیچ یک از معاهده‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی اعتقادی نداشته و عزم جدی برای مقابله با آلودگی ندارد.»
علاوه بر فعالیت‌های معدنی ارمنستان، نیروگاه اتمی متسامور نیز می‌تواند منبعی برای آلودگی ارس باشد. خبرگزاری آنادولو، تاکنون چندین گزارش در این رابطه منتشر نموده است.
محمود عباس‌زاده مشکینی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم، سال گذشته با اشاره به اظهارات معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل مبنی بر اینکه اردبیل، با وجود اینکه از نظر جمعیت بیست و دومین استان کشور است، اما بالاترین میزان ابتلا به سرطان‌های گوارشی و معده را دارد، تأکید کرده بود که علت این مسئله باید مشخص شود. عباس‌زاده مشکینی همچنین به ورود پساب نیروگاه متسامور ارمنستان به رودخانه ارس اشاره کرده و اظهار داشته بود که این نیروگاه باعث آلودگی منابع آب زیرزمینی استان‌های واقع در حاشیه این رودخانه، به‌ویژه اردبیل، می‌شود. او این آلودگی را یکی از عوامل احتمالی نرخ بالای ابتلا به سرطان معده و گوارش در منطقه دانسته بود.
به نظر می‌رسد با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان و اعتراضات فعالان محیط زیست، روند تخلیه پساب‌ها از طرف ارمنستان همچنان ادامه دارد. بر اساس بررسی‌های علمی و گزارش‌های منتشر شده، ورود پساب‌های صنعتی و معدنی از ارمنستان باعث افزایش غلظت فلزات سنگین در این رودخانه شده است که تهدیدی جدی برای اکوسیستم منطقه و سلامت ساکنان محسوب می‌شود.
ورود فلزات سنگین مانند مس، سرب و مولیبدن به منابع آبی می‌تواند موجب مرگ آبزیان و آسیب به کشاورزی منطقه شود، همچنین مصرف آب آلوده توسط جوامع محلی خطر ابتلا به بیماری‌های گوارشی و حتی مشکلات جدی‌تر مانند سرطان را افزایش می‌دهد. این وضعیت در حالی ادامه دارد که اقدامات انجام شده برای کنترل و کاهش این آلودگی‌ها همچنان با چالش‌هایی اساسی همراه است. بر اساس گزارش‌ها، مقامات ایرانی این موضوع را بارها در مذاکرات با ارمنستان مطرح کرده‌اند اما به نظر می‌رسد که نتایج مذاکرات در عمل چندان موثر نبوده است.
خبرگزاری آنادولو