سیما پروانه‌گهر / اعتماد
بیش از سه ماه از زمانی که حسین جنتی یکی از چهره‌های مطرح جامعه شعرا در توییتر نوشت اگر آقای پزشکیان تعهد بدهد که مشکل فیلترینگ را حل کند به او رای می‌دهم و محمدجواد آذری جهرمی و محمدجواد ظریف زیر نوشته او تعهد دادند که او در مقابل کژفهمی‌ها خواهد ایستاد، می‌گذرد. مسعود پزشکیان نیز همان زمان درباره این مطالبه نوشت: «تضمین می‌دهم که تمام دولت در برابر گشت‌های اجباری، فیلتر کردن و فیلترشکن بازی و فشارهای بیرونی در همه جلسات و تمام قد بایستد.»
حالا نزدیک به ۱۰۰ روز بعد از این وعده‌ها و انتخاب مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم اصلی‌ترین مطالبه کماکان موضوع فیلترینگ است. دستور رییس دولت در نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی مبنی بر برخورد با فیلترشکن‌ها نیز با واکنش‌های مختلفی مواجه شده است.
در کنار این موضوع، صحبت‌های وزیر ارتباطات دولت پزشکیان درباره وضعیت فیلترینگ در کشور نیز انعکاس‌های مختلفی از جانب حامیان دولت داشته است. سیدستار هاشمی در حاشیه آیین آغاز سال تحصیلی جدید در جمع خبرنگاران درباره برنامه خود جهت بهبود تجربه کاربران از اینترنت تاکید کرد که مساله فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی در حال پیگیری است. او در پاسخ به سوال خبرنگاران تنها گفت که اجازه بدهید این موضوع در فضای کارشناسی پیگیری شود.
این پاسخ وزیر ارتباطات و تاکید او بر صورت مساله نیز با واکنش برخی رسانه‌های نزدیک به دولت مواجه شد و از وزیر خواستند تا به جای طرح صورت مساله و تکرار مکررات بر راه‌حل و واقعیات در این زمینه بپردازد.
به نظر می‌رسد مطالبه گزارش در این باره به صورت شفاف از جانب مردم با گذشت نزدیک به ۱۰۰ روز از انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رییس‌جمهور مطالبه بحقی باشد به‌خصوص که مساله اینترنت و فیلترینگ بیش از آنکه یک وعده یا مطالبه سیاسی یا کارشناسی باشد جنس اجتماعی داشته و تمامی امور زندگی همه مردم در همه طبقات و گروه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به اینکه این موضوع از اصلی‌ترین محورهای طرح شده در انتخابات تیرماه ۱۴۰۳ بود زمان آن است که هر چه سریع‌تر درباره آن به مردم درباره این اقدامات به مردم گزارش داده شود.
نباید از نظر دور داشت که مسعود پزشکیان یکی از اصلی‌ترین محورهای تبلیغات انتخاباتی و معرفی برنامه‌های خود در صورت پیروزی که منجر به جذب بخشی از آرای خاکستری به سمت او شد را بر محور مسائلی همچون فیلترینگ قرار داد. علاوه بر این حوزه اینترنت و فیلترینگ از معدود حوزه‌هایی است که می‌توان در کوتاه‌مدت درباره آن اقدامات موثر انجام داده و به مردم گزارش داد.
غلامحسین کرباسچی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب بعد از پیروزی مسعود پزشکیان در گفت‌وگویی با پایگاه خبری جماران «اولین و راحت‌ترین مساله» پزشکیان را «مساله رفع فیلترینگ» خواند و خواستار ایستادگی دولت و وزیر ارتباطات پزشکیان برای رفع فیلترینگ شد. او رفع فیلترینگ را «قدم اول» خواند و به وزیر ارتباطات دولت پیشنهاد داد که «یک کلمه بگوید که من این کار را نمی‌کنم، هر اتفاقی هم خواست بیفتد. قبلا گفته بودند وزیری که این کار را نمی‌کرده، برای وی پرونده درست می‌کنند؛ خب نکند آخرش چه می‌شود؟»
کرباسچی رفع فیلترینگ را قدم اول و کاری ساده توصیف و تصریح کرده بود که «مردم گرفتاری و مشکلات اقتصادی دارند، اما از طرف دیگر هزینه فیلترشکن هم برای آنها بار شده و مشکلاتی برای کسب و کار و زندگی مردم ایجاد کرده است».
اشاره کرباسچی در این گفت‌وگو مبنی بر پرونده‌سازی برای وزیری که زیر بار نمی‌رفت به موضوع محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت حسن روحانی باز می‌گردد که به دلیل استنکاف از ابلاغ فیلترینگ اینستاگرام پایش به دادستانی هم باز شد. تردیدی نیست که پزشکیان در مسیر رفع فیلترینگ با مشکلات و دست‌اندازهای مختلفی از جمله جریان منتقد خود رو به رو است.
فضای مجازی در چند سال اخیر به میدانی برای رقابت جریان‌های سیاسی برای استفاده بیشتر از آن تبدیل شده است. فراموش نکنیم که صبح روز بعد از اعلام نتایج رقابت‌های انتخاباتی روح‌الله مومن‌نسب، چهره حامی سعید جلیلی در انتخابات و پدر معنوی جریان مدافع فیلترینگ و تئوریسین بارداری با دو گیگ اینترنت، درباره علت اصلی شکست جریان جلیلی در انتخابات گفت: «ما کشور را به فیلترشکن‌ها باختیم.»
مساله این جریان مشخصا در مورد تجمعات حول موضوع حجاب نیز قابل مشاهده بود. وقتی یک جریان کاملا سازمان یافته در شبکه اجتماعی ایتا در حال تولید محتوا و جریان‌سازی در این باره بود. در اردیبهشت سال جاری کمتر از ۷۲ ساعت بعد از اینکه کانال ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان تهران در شبکه اجتماعی ایتا «فراخوان مردمی پیاده‌روی حمایت از عفاف و حجاب» را منتشر کرد، این تجمع برگزار شد.
آنچه در آن زمان بین بخش‌هایی از جریان اصولگرا در شبکه ایتا رخ داد به خوبی عیان کرد که گروه‌هایی که خواهان ریشه‌کن شدن شبکه‌های اجتماعی غیرایرانی بودند چه کسانی هستند و چه دیدگاه‌هایی دارند و چرا تا این اندازه بر طبل فیلترینگ و محدود کردن شبکه‌های اجتماعی می‌کوبند. آش رفتارهای ایتا در این ماجرا علیه منتقدان بسیار محتاط برخی شیوه‌های برخورد با بدحجابی به اندازه‌ای شور شد که صدای روزنامه اصولگرای فرهیختگان را نیز در آورد و در مطلبی درباره این رویه هشدار داد. رویه‌ای که روحیه هواداران فیلترینگ و حضور انحصاری شبکه‌های اجتماعی بومی در کشور را عیان کرد و نشان داد برای آنها دایره انقلابیون می‌تواند تا حدی تنگ شود که حتی مهدی فضائلی چهره شاخص دفتر رهبری نیز در آن جای نگیرد.
وعده‌های پزشکیان درباره رفع فیلترینگ چه بود؟
مسعود پزشکیان از نمایندگان مجلسی بود که همواره در زمان حضور در مجلس از مساله فیلترینگ انتقاد می‌کرد و در زمانی که مجلس یازدهم در گیر و دار بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی بود در گفت‌وگوهای مختلف از این طرح و کمیسیون ویژه بررسی آن و البته بررسی آن ذیل اصل ۸۵ قانون اساسی انتقاد می‌کرد. با اعلام کاندیداتوری برای حضور در انتخابات نیز کمپین او تمرکز ویژه‌ای بر مساله رفع فیلترینگ داشت.
پزشکیان حتی در مناظرات پیش از دور اول انتخابات مخالفت با فیلترینگ را به دلیل آسیبی که به کسب و کارها می‌زند طرح و از رفع آن دفاع کرد. حساب کاربری پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) در آن ایام مکررا به معایب فیلترینگ، آسیب دیدن کسب و کارها به دلیل محدودیت‌ها و داغ شدن بازار فروش فیلترشکن اشاره و تاکید می‌کرد که مردم مطالبه رفع فیلتر از فضای مجازی و اینترنت را دارند و باید به خواسته‌های مردم توجه کرد.
در ایام مناظرات پزشکیان در کنار ۵ نامزدی بود که از فیلترینگ انتقاد می‌کردند. مشخصا سعید جلیلی هرگز موضع‌گیری خاصی در این باره نداشت اما ۵ نامزد دیگر به میزان‌های متفاوت از وضعیت فیلترینگ در کشور انتقاد کردند و وعده حل آن را دادند. پزشکیان در ایام مناظره‌ها و تبلیغات یکی از محورهای اصلی در برنامه دولتش را «اینترنت» و مساله «فیلترینگ» اعلام کرد. از اینکه «تمام تلاش خود را برای اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ به کار می‌بندم» تا تاکید بر اینکه «اینترنت را باید آزاد کنیم.»
حتی حساب کاربری او در بین مرحله اول و دوم توییتی با این محتوا منتشر کرد: «من اگر انتخاب شدم جلوی فیلترینگ خواهم ایستاد و کسب و کارهای تعطیل شده را بازیابی خواهم کرد.» با این وجود طرح یک مساله در میان اظهارات پزشکیان در حوزه فیلترینگ در همان زمان نیز با ابهاماتی از جانب هوادارانش مواجه شد. وقتی نوشت که «در تمام جهان در مواقع خاص محدودیت‌هایی دارند اما نباید این طور باشد که الان وقتی هیچ مساله‌ای نیست، فیلترینگ بگذاریم.»
این نوشته به این معنا بود که در دولت او هم در «مواقع خاص» ممکن است محدودیت‌هایی برای اینترنت در نظر گرفته شود که احتمالا دولت در قبال آن پاسخگو نخواهد بود اما در شرایط عادی نباید فیلترینگ و محدودیتی اعمال کرد. با این وجود پزشکیان چه در ایام انتخابات و چه بعد از آن استراتژی و طرح و برنامه خاصی درباره اینکه چطور می‌خواهد این وعده را محقق کند، ارائه نکرد.