* شبهه‌هایی دربارۀ صحت رقم ۴۰ درصد مشارکت در انتخابات ایران بوجود آمده. به نظر شما این رقم درست است یا خیر؟
این شبهات هم به لحاظ ریاضی هم به لحاظ واقعی، هیچ کدام اعتباری ندارند. بحثش مفصل است ولی به نظرم آمار انتخابات وقتی با نظرسنجی‌های تطبیق پیدا نکند مورد ابهام و سوال است. نظرسنجی‌ها قطعا ۴۰ درصد مشارکت را تایید می‌کند. بنابراین دیگر موضوعی برای بحث نمی‌ماند. ضمن اینکه نمایندگان نامزدها پای سیستم بودند و هر ایرادی می‌دیدند فوری منتقل می‌کردند. این انتخابات شاید جزو معدود انتخاباتی بود که به ندرت در دور اول اعتراض و ابهامی در آن مطرح شد. ایرادهای از نوع احتمالات آماری درباره انتخابات کشورهای دیگر هم گفته شده است که کسی اهمیت نمی‌دهد. ضریب دادن به آرا در کل باید در اجزای آمار استانی هم باشد در حالی که استانها چنین نیستند.
* برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدند کاندیدای اصلی نظام در این انتخابات از همان ابتدا پزشکیان بوده. دربارۀ این رای چه نظری دارید؟
به این سوال نمی‌توان جواب داد چون این حرف‌ها تحلیل‌های بعد از واقعه است. اول می‌گفتند کاندیدای اصلی قالیباف است، حالا عده‌ای می‌گویند جلیلی است و عده‌ای هم می‌گویند پزشکیان است. این تحلیل‌ها غیر معتبر است. آنچه با قطعیت می‌توان گفت این است که به هر حال این امکان و احتمال را پذیرفته بودند که آقای پزشکیان در یک رقابت نسبتا برابر (و نه حتی برابر) با سایر کاندیداها در سیستم موجود قرار گیرد و اگر رای بیاورد او را می‌پذیرند. اما اگر پزشکیان رای نیاورد، از نظر کانون قدرت اتفاق خاصی نمی‌افتد مسیر دیگری در پیش گرفته می‌شود.
علاوه بر این، من حس می‌کنم که آن‌ها به دلیل شکست یک‌دست‌سازی و استقبال از تغییر ریل سیاست در ایران از انتخاب پزشکیان استقبال هم می‌کنند. ولی اینکه بگوییم تصمیم گرفته‌اند پزشکیان نامزدشان باشد، یعنی حتما می‌خواهند او به ریاست جمهوری هم برسد. چنین چیزی وجود ندارد.
* منتقدان شرکت در انتخابات معتقدند مردم مخالف نظام باید “دستاورد ۶۰ درصدی” خود را حفظ کنند و فریب سیاست “جلیلی‌هراسی” اصلاح‌طلبان را نخورند و با تداوم تحریم انتخابات در دور دومف بیش از پیش به مشروعیت و پایه‌های جمهوری اسلامی لطمه بزنند. اما برخی از منتقدان نظام هم تاکید می‌کنند که ریاست جمهوری جلیلی یعنی افزایش خطر جنگ و تداوم قطعی تحریم‌ها و باقی ماندن ایران در فلاکت فعلی. بنابراین مردم را به شرکت در دور دوم انتخابات و رای دادن علیه جلیلی دعوت می‌کنند. به نظر شما کدام گروه استدلال قوی‌تری دارد؟
طبیعتا من طرفدار تفکر دوم هستم ولی تحلیل‌های گروه اول را نمی‌خواهم رد کنم. به هر حال آن‌ها هم تصمیمشان را گرفته‌اند و ایرادی هم ندارد. ما رای می‌دهیم، دیگران می‌توانند تصمیم دیگری را عملی کنند. واقعیت این است که در آینده هم نمی‌توان با قاطعیت گفت که کدام تصمیم درست بوده و کدام غلط؟ چون اگر کسانی رای ندهند و جلیلی رئیس جمهور شود، ممکن است بعدا پشیمان شویم و بگوییم ای کاش کاری می‌کردیم که پزشکیان رئیس جمهور شود. ما واقعا به این معنا نمی‌توانیم قاطعانه بگوییم که کدام تصمیم درست بوده. رای دادن یا رای ندادن؟ ما می‌توانیم در یک فضای آزاد گفت‌وگو کنیم و هر کسی نظرش را بگوید و به هر تصمیمی هم که رسید، مطابق همان عمل کند.
اکنون(پس از دور اول) بخش قابل توجهی از مردم رای نداده‌اند و بخشی از مردم هم رای داده‌اند. کسانی هم که رای نداده‌اند، با انگیزه‌های متفاوت از حضور در پای صندوق‌های رای امتناع کرده‌اند. این انگیزه که در سوال شما مطرح شده، لزوما انگیزۀ همۀ این افراد نبوده. بسیاری از این افراد می‌گویند فرقی بین انتخاب پزشکیان و جلیلی نیست. یعنی این انتخابات مسئلۀ ما را حل نمی‌کند. در واقع دنبال حل مسئلۀ خودشان هستند نه دنبال مشروعیت‌زدایی از نظام سیاسی، همچنان که رای دهندگان هم لزوما دنبال مشروعیت‌زایی نیستند. در پی ممانعت از بدتر شدن یا اندکی بهبودی هستند.
* فکر می‌کنید پزشکیان بتواند ایران را از بحران اقتصادی‌ای که از دولت دوم روحانی آغاز شد و در دولت رئیسی هم ادامه یافت، بیرون بیاورد و ضمنا سرکوب زنان را بابت بی‌حجابی را متوقف سازد و آزادی اینترنت را نیز توسعه دهد؟
فکر نمی‌کنم این مسائل به سرعت حل شوند. ولی مسئله این است که رای به پزشکیان موازنۀ مردم در برابر حکومت را تغییر می‌دهد و به نظرم نوعی عقلانیت ابزاری را به سیستم تزریق می‌کند و همین به بهبود اوضاع کمک می‌کند. این‌ها مشکلاتی بسیار مهم و جدی در ایران است. البته دولت پزشکیان آزادی اینترنت را قطعا بهبود می‌بخشد. فشار به زنان هم به احتمال زیاد کاهش می‌یابد. آقای پزشکیان در برابر این فشار مقاومت می‌کند. در مجموع اوضاع در مسیر بهبود قرار می‌گیرد ولی نکتۀ مهم‌تر این است که آقای پزشکیان باید وحدت ملی‌ای ایجاد کند که در ذیل آن، اتفاقات مثبت رخ دهد.
* در این انتخابات مقامات سپاه پاسداران در مجموع ساکت نشسته‌اند. دلیل سکوت سپاه را چه می‌دانید؟
فکر می‌کنم دلیل اصلی‌اش این است که سیستم سیاسی ایران سعی می‌کند یا می‌خواهد بی‌طرفی را در سطوح بالا حفظ کند. رفتارشان هم این بی‌طرفی در سطوح بالا را نشان می‌دهد. یعنی می‌خواهد کار را به عهدۀ مردم بگذارد که بیایند و هر یک از این دو را که می‌خواهند، انتخاب کنند. حالا اگر مردم نمی‌آیند رای بدهند، در واقع شکست در جای دیگری رقم خورده است. ولی ما دوست داریم از این فرصت استفاده شود. به نظرم اولین بار است که سیستم سیاسی ایران مخالفش را از این طریق و آگاهانه به رسمیت شناخته است. علت اصلی شرکت من در انتخابات نیز همین برداشتم است.
* حوزه‌های علمیه در دور دوم به نفع جلیلی فعال شده‌اند. دربارۀ این پیدۀ کم‌نظیر چه نظری دارید؟
بله، این پدیده تقریبا کم‌نظیر است ولی در سطوح پایین حوزه شکل گرفته. چهره‌های سطوح بالای حوزه ندرتا وارد ماجرای انتخابات شده‌اند. اساتید حوزه مطلقا در این راه قرار ندارند این افراد بیشتر طلبه‌هایی‌اند که با پایداری‌چی‌ها ارتباط دارند و حالا فرصتی هم برایشان پیش آمده که در ایام تابستان گشت و گذاری هم در گوشه و کنار کشور داشته باشند.
اتفاقا تعداد زیادی از افراد شاخص روحانیون از پزشکیان حمایت کرده‌اند. ولی این حضور طلاب در نتیجۀ انتخابات هیچ تاثیر تعیین‌کننده‌ای نخواهند داشت جز اینکه دین را به مذبح سیاست می‌برند و قربانی آن می‌کنند. نمونه آن تعداد آرای آقای پورمحمدی بود که علی‌رغم ارائه بهترین گفتار در مناظره‌ها رای ایشان زیر یک درصد بود و اگر زاکانی هم می‌ماند احتمالا از او هم کمتر می‌شد. اقبال سیاسی به روحانیون به صفت صنف آنان و نه فردیت‌شان بکلی زایل شده است.
* دربارۀ موضع آقای خامنه‌ای نسبت به میزان مشارکت مردم در دور اول انتخابات چه نظری دارید؟ ایشان قبلا گفته بود کاهش مشارکت مردم در انتخابات به معنای دور شدن مردم از نظام است ولی الان گفته است کسانی که رای ندادند، مخالف نظام نیستند.
به نظر من سخن آقای خامنه‌ای نیازمند بررسی بیشتر است. به همین دلیل خودشان هم گفتند بررسی شود که چرا بخش زیادی از مردم در انتخابات مشارکت نکردند؟ البته این دو نظری که از ایشان نقل کردید، با هم تطابق کامل ندارند. باید از مردم پرسید چرا رای می‌دهید یا نمی‌دهید؟ آیا رای ندادن شما به منزلۀ رد نظام و رای دادن نام به منزله تایید نظام است؟ شاید به یک معنا پاسخ این سوال مثبت است چون مردم دارند در دل همین ساختار رای می‌دهند. اما این حرف به این معنا نیست که سیستم می‌تواند اعتبار سیاست‌هایش را از رای مردم تعیین کند. به هیچ وجه این طور نیست. به همین دلیل عدۀ دیگری از مردم برای پرهیز از این برداشت حاضر نمی‌شوند در انتخابات شرکت کنند.
شاید وزارت کشور هم می‌دانست که بازنشر گزاره مشارکت در انتخابات رای به نظام است، موجب چنین واکنشی شده و مردم از شرکت در انتخابات پرهیز خواهند کرد لذا در ۸ تیر دو بار در اوج افزایش حضور پای صندوق، آن محتوا را برای مردم پیامک کردند. ولی من معتقدم اگر انتخابات معناداری شکل بگیرد، کماکان بالای ۶۰ درصد مردم حاضر می‌شوند در انتخابات شرکت کنند. الان اگر می‌بینیم مشارکت مردم کم است، دلیلش این است که در دور اول انتخابات اکثریت مردم به این نتیجه نرسیدند که تفاوت معناداری بین این انتخابات با سه انتخابات قبلی وجود دارد.
اگر جلیلی رئیس جمهور شود، اقداماتش را خواهیم دید در این صورت بعید است که کسی همچنان معتقد باشد که این انتخابات نمی‌توانست فرقی با سه انتخابات قبلی داشته باشد؟ اما اگر پزشکیان رئیس جمهور شود، باید بتواند اقداماتی انجام دهد تا مردمی که رای ندادند، بعدا احساس کنند بهتر بود به او رای می‌دادند؛ چونکه انتخابات ۱۴۰۳ متفاوت از انتخابات ۱۴۰۰ بوده. اگر این طور نشود، هیچ وضعیت مثبتی برای حکومت شکل نخواهد گرفت.