پنج‌شنبه ۱۶ دی‌ماه ۱۴۰۰ ـ دو سال پس از فاجعه سرنگونی هواپیمای اوکراینی در اثر شلیک موشک‌های سپاه پاسداران، مقامات جمهوری اسلامی ایران همچنان از شفاف سازی و همکاری با جامعه بین‌المللی برای روشن شدن ابهامات و پاسخ به پرسش‌های بی‌شمار درباره ابعاد گوناگون این فاجعه سر باز می‌زنند. در طول دو سال گذشته حاکمیت جمهوری اسلامی ایران به روش‌ها و شیوه‌های مختلف، خانواده‌های جانباختگان و همه آنها را که خواستار آشکار شدن حقیقت هستند تحت فشارهای امنیتی و قضایی قرار داده است؛ دادخواهانی که برای رسیدن به حق مسلم خود یعنی آگاهی از تمام ابعاد واقعیت سرنگونی هواپیمای مسافربری و جان باختن ۱۷۶ مسافر آن هستند. دست یافتن به این خواسته و روشن شدن تمامی ابعاد فاجعه سرنگونی هواپیمای پرواز ۷۵۲ تنها با همکاری و ورود مستقیم نهادهای بین‌المللی و حقوقی و تشکیل کمیته ویژه‌ای برای تحقیقات مستقل درباره این فاجعه انسانی ممکن است.
هادی قائمی، مدیر کمپین حقوق بشر در ایران، با اشاره به رفتارهای مقامات جمهوری اسلامی در مواجهه با فاجعه سرنگونی هواپیما از عدم انتشار جزئیات پرونده گرفته تا برخوردهای قضایی و امنیتی با خانواده جانباختگان و دادخواهان گفت: «مجموعه این رفتارها نشان می‌دهد که حاکمیت هیچ عزمی برای روشن شدن حقیقت ندارد و از این رو ضرورت واکنش گسترده بین‌المللی برای تحت فشار قرار دادن حکومت جمهوری اسلامی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.»
قائمی با اشاره به نمایشی بودن دادگاه رسیدگی به پرونده سرنگونی هواپیمای اوکراینی در ایران و غیبت متهمان اصلی در آن دادگاه، گفت: «جامعه بین‌الملل و در راس آنها شورای حقوق بشر سازمان ملل باید تشکیل یک کمیته مستقل حقیقت‌یاب برای روشن شدن ابعاد این فاجعه انسانی را در دستور کار خود قرار دهد.»
کمپین حقوق بشر در ایران از نهادهای بین‌المللی قانونی و تمامی دولت‌هایی که شهروندان آنها در فاجعه سرنگونی هواپیمای مسافربری جان باخته‌اند می‌خواهد که با اعمال فشارهای حقوقی، مقامات جمهوری اسلامی را مجبور به پاسخ گویی درباره ابعاد این فاجعه انسانی و کمک به شفاف سازی و روشن شدن حقیقت کنند. بی‌اطلاع نگه‌داشتن خانواده‌های جانباختگان از واقعیت مرگ عزیزانشان و تاریک ماندن ابعاد حقیقت، نه تنها رفتاری ناقض حقوق اساسی آنها بلکه اعمال رنجی پیوسته و مضاعف بر آنان است. حاکمیت جمهوری اسلامی ایران نشان داده که تاریک ماندن ابعاد سرنگونی هواپیمای مسافربری، خواسته اصلی‌اش است و بی‌تفاوت شدن جامعه جهانی نسبت به این فاجعه در واقع هم راستا شدن با سیاست‌های این حاکمیت است. سیاستی که جمهوری اسلامی ایران در تاریخ چهل و چند ساله‌ی خود بارها از آن استفاده کرده و یا از طریق انکار و یا تحریف و یا سکوت، سعی در پنهان کردن حقیقت و مبارزه با دادخواهی داشته است.
عزم جدی خانواده جان باختگان برای روشن شدن حقیقت
پرواز مسافربری شمارهٔ ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی سپاه پاسداران شلیک شدند و کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد. همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز از جمله ۱۶۴ ایرانی جان باختند.
مقامات جمهوری اسلامی ایران که ابتدا ادعا کرده بودند این هواپیما به دلیل نقص فنی سقوط کرده، پس از چند روز پنهان‌کاری و اظهارات متناقض، سرانجام اذعان کردند که پدافند ضد هوایی سپاه پاسداران به این هواپیمای مسافربری شلیک کرده، اما دلیل شلیک «خطای انسانی» است.
ادعای مقامات جمهوری اسلامی ایران مبنی بر «خطای انسانی» در حالی به روایت اصلی حکومت بدل شد که مورد پذیرش دولت‌های کانادا و اوکراین و همچنین خانواده جانباختگان نبود. در دو سال گذشته انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز شمارهٔ ۷۵۲ با همکاری تعدادی از متخصصان و براساس شواهد به دست آمده گزارشی تحقیقی جامع و دقیقی از ابعاد این فاجعه را آماده کردند که چندی قبل منتشر شد.
جواد سلیمانی، عضو انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز ۷۵۲ که همسر خود را در این فاجعه از دست داده است، با اشاره به ادعای مقامات درباره «خطای انسانی» به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «چند گزارش و اظهار نظر و در واقع چند نقطه عطف در این پرونده وجود دارد؛ اول فایل صوتی مصاحبه جواد ظریف، دوم گزارش گزارشگر سازمان ملل متحد، سوم حکم دادگاه عالی اونتاریو و چهارم صحبت‌های مقام ارشد شورای امنیت ملی اوکراین. در همه این موارد به عامدانه بودن شلیک به هواپیما تاکید شده است. این موارد در کنار گزارش تحقیقی انجمن خانواده‌های پرواز ۷۵۲ نشان می‌دهد که بحث عامدانه بودن شلیک به هواپیمای مسافربری جدی است.»
در ماه‌های گذشته مقامات قضایی ایران دادگاه رسیدگی به پرونده سرنگونی هواپیمای اوکراینی را شروع کردند. دادگاهی که ۱۰ متهم دارد. پیش‌تر برخی مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران گفته بودند که در پرونده سرنگونی هواپیمای ۷۵۲ چند نفری بازداشت شدند. بسیاری از خانواده‌ها نسبت به روند برگزاری دادگاه و نمایشی بودن آن اعتراض داشتند.
جواد سلیمانی با تاکید بر لزوم توجه و همراهی جامعه بین‌المللی برای روشن شدن حقیقت در این فاجعه انسانی به کمپین حقوق بشر در ایران گفت: «ما می‌خواهیم که پرونده شلیک به هواپیمای مسافربری هرچه سریعتر وارد سازوکارهای بین‌المللی شود و با استفاده از ابزارهای قانونی بین المللی، جمهوری اسلامی تحت فشار قرار گیرد.»
سرکوب و بازداشت و پنهان کاری؛ شیوه مواجهه حاکمیت با فاجعه سرنگونی هواپیما
پس از سه روز پنهان کاری و سکوت مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره دلیل اصلی سرنگونی هواپیمای ۷۵۲ سرانجام مقامات اذعان کردند که شلیک موشک‌های سپاه به هواپیما باعث این فاجعه انسانی بوده است. بسیاری از فعالان مدنی در کنار خانواده‌های جانباختگان شروع به اعتراض و برگزاری کارزارهای حمایتی کردند که به سرعت با برخوردهای شدید امنیتی و قضایی از سوی حاکمیت روبرو شد.
بسیاری از بازداشت شدگان در جریان اعتراضات به این فاجعه انسانی با حکم‌های بلند مدت روبرو شدند. مهدی محمودیان، فعال مدنی به دلیل فراخوان روشن کردن شمع به یاد قربانیان انهدام هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه، به چهار سال زندان محکوم شد. مصطفی هاشمی‌زاده، دانشجوی مهندسی عمران دانشگاه تهران که بعد از حضور در مراسم یادبود جانباختگان هواپیمای اوکراینی بازداشت شده بود، به پنج سال زندان محکوم شد. او همچنین به ۷۴ ضربه شلاق و دو سال ممنوعیت از ورود به خوابگاه دانشجویی نیز محکوم شده است. سینا ربیعی، دانشجوی دانشگاه تهران، به دلیل اعتراض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط سپاه پاسداران به سه سال زندان محکوم شده است. علی نوری زاد، فرزند زندانی سیاسی محمد نوری‌زاد، به دلیل شرکت در تجمع اعتراض به سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه به سه سال و نیم زندان محکوم شد.
مسعود حکم آبادی، تهیه کننده تئاتر و هنرمند ساکن مشهد که در اعتراض به شلیک به هواپیمای اوکراینی از حضور در جشنواره فجر انصراف داده بود، ۲۸ دی ماه ۹۸ بازداشت و به سه سال زندان محکوم شد.
بسیاری از بازداشت‌شذگان در تجمع اعتراضی در شهر آمل هم به حبس و شلاق محکوم شدند.
در آن زمان قوه قضاییه از بازداشت ۳۰ نفر در جریان این اعتراضات خبر داده بود. گزارش‌هایی درباره بازداشت کوتاه مدت و چند ساعته برخی افراد شناخته شده همچون سفیر انگلیس در تهران و یا رخشان بنی اعتماد کارگردان سینما، منتشر شده بود.
هادی قائمی با اشاره به اهمیت حمایت از تلاش بی‌وقفه دادخواهان برای رسیدن به حقیقت فاجعه سرنگونی هواپیمای ۷۵۲، گفت: «روشن شدن حقیقت ابعاد فاجعه سرنگونی هواپیما در پیوند با خواست اصلی جنبش دادخواهی در ایران یعنی شفافیت و اجرای عدالت است. در راستای رسیدن به این حقوق، هیچ حق‌طلبی نباید با مجازات روبرو شود».
هم‌زمان با دومین سالگرد سرنگون شدن هواپیمای مسافربری اوکراینی توسط موشک‌های سپاه پاسداران، بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و خانواده‌های دادخواه با هشتگ #من_هم_شمعی_روشن_خواهم_کرد از دادخواهی خانواده قربانیان این حادثه حمایت کردند. این کارزار با استقبال گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی مواجه شده و کاربران بسیاری نوشته‌اند که به یاد قربانیان، شمعی روشن خواهند کرد. در همین حال روز چهارشنبه ۱۵ دی‌ماه عده‌ای از کاربران شبکه‌های اجتماعی از حذف یا محدودسازی این هشتگ در اینستاگرام خبر دادند. حامد اسماعیلیون، سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان پرواز ۷۵۲ در حساب اینستاگرام خود نوشت: «نمادهای همدلی با پرواز را از دید عموم حذف کرده است. ارتش سایبری در روزهای سیاه دی‌ماه هم دست از سر خانواده‌ها برنمی‌دارد».
حذف یا محدودسازی هشتگ #من_هم_شمعی_روشن_خواهم_کرد در اینستاگرام توسط ارتش سایبری که با فاصله‌ای کوتاه بعد از هک شدن کنفرانس خبری دادگاه عالی انتاریوی کانادا درباره صدور حکم به پرداخت غرامت به قربانیان پرواز ۷۵۲ اوکراینی رخ داده است، نشان می‌دهد حکومت جمهوری اسلامی که پیش از این روشن‌کنندگان شمع برای همدردی با خانواده قربانیان را نیز به حبس کشیده است، نه تنها برای حق دادخواهی ارزشی قائل نیست، بلکه هیچ حد و مرزی برای ظلم هم نمی‌شناسد.