امتداد: هفته گذشته پایگاه خبری آسیا تایمز در خبری با اشاره به دارایی‌های مسدود شده ایران در کره جنوبی نوشت حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در نقاط مختلف جهان به دلیل تحریم‌های آمریکا مسدود شده است. اعلام این مبلغ در حالی است که در ماه‌های گذشته مسئولان دولتی در ایران رقمی در حدود ۴۰ میلیارد دلار را برای اموال بلوکه شده ایران به سبب تحریم‌های آمریکا یا عدم پذیرش FATF در دیگر کشورها عنوان کرده‌اند و گفته‌اند مقداری از آنها نیز آزاد شده است. این عدم ارائه رقم دقیق پولهای بلوکه شده و میزان پولهای ازاد شده در حالی است که در رابطه با نام تمامی کشورهایی که نسبت به بلوکه کردن پولهای ایران اقدام کرده‌اند نیز توضیح شفافی از سوی مسئولین داده نشده است و عمدتاً مقامات رسمی نام کشورهایی چون کره جنوبی و عراق را در این رابطه مطرح می‌کنند. در ادامه بر اساس اطلاعات موجود مقدار نسبی این پول‌ها و مقاصدی که در آنها گیر کرده‌اند را مورد توجه قرار می‌دهیم.
کره‌جنوبی سهمی ۹.۲ میلیارد دلاری در بلوکه کردن پولهای ایران دارد
به گزارش امتداد، دوشنبه ۱۵ دی ماه بعد از اعلام خبر توقیف یک کشتی باری کره‌ای توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلیج فارس، برخی رسانه‌ها این اقدام را در راستای تلاش کشورمان برای آزاد کردن منابع مالی بلوکه شده خود در کره جنوبی ارزیابی کردند، هرچند که این موضوع از سوی سپاه پاسداران رد شد و دلایل زیست محیطی و نقض قوانین را برای این اقدام برشمردند. با این همه اما این واقعیت پنهانی نیست که کشورمان میلیاردها پول بلوکه شده در کره جنوبی دارد، پول‌هایی که به سبب تحریم‌های آمریکا امکان بازگرداندن آنها به کشور مقدور نشده است.
خبرگزاری رسمی کره جنوبی «یونهاپ» به نقل از منابع بانک مرکزی این کشور اعلام کرد به دلیل تحریم‌های آمریکا پس از خروج این کشور از برجام، حدود ۱۰ تریلیون وون (۹.۲ میلیارد دلار) از دارایی‌های ایران در این کشور مسدود شده است. از این مبلغ سه تریلیون وون از شهریور سال ۹۸ پس از واریز در شعبه بانک ملت سئول مسدود شده و هفت تریلیون وون دیگر نیز در دو بانک صنعت کره و ووری مسدود شده‌اند.
ماه گذشته، اتاق بازرگانی ایران رقم این پول که به گفته آنها در دو بانک کره جنوبی نگهداری می‌شوند را ۸ میلیارد و ۵۰۰ هزار دلار اعلام کرده بود. همچنین مقام‌های ایران پیشتر گفته‌اند سئول علاوه بر خودداری از آزادسازی این منابع مالی بابت نگهداری آنها پول هم مطالبه کرده است.
اعلام این ارقام در حالی صورت می‌گیرد که ابتدای دی ماه عبدالناصر همتی رییس بانک مرکزی گفته است «در کره جنوبی هفت میلیارد دلار سپرده داریم که نه اجازه انتقال می‌دهند نه سودی تعلق می‌گیرد و تازه هزینه هم از ما می‌گیرند. با این حال روز گذشته یک مقام در وزارت خارجه کره جنوبی با اشاره به چراغ سبز آمریکا به این کشور برای فروش واکسن کرونا به ایران، گفت که سئول و تهران در حال گفت‌وگو درباره استفاده از پولهای بلوکه شده برای پرداخت هزینه آن هستند. نکته قابل توجه این است که مقام کره‌ای که نامش نیز فاش نشده است، بعد از توقیف نفت کش این کشور توسط ایران اظهارات فوق را بیان داشته است. حدود دو هفته پیش نیز موضوع استفاده از این پول‌ها برای خرید واکسن مطرح شده بود اما مقامات ایرانی به این سبب که در فراید خرید واکسن باید بخشی از پول به یک بانک آمریکایی می‌رفت و از آنجا به ساز و کار بین المللی خرید واکسن می‌رسید، از ترس بلوکه شده این پول این بار از سوی آمریکا با آن مخالفت کرده بود و حال مشخص نیست مذاکرات جدید در این رابطه به کجا رسیده است.
بیش از ۵ میلیارد دلار در کشور همسایه غربی گیر کرده است
اما دیگر کشوری که سهم قابل توجهی از پولهای ایران در آنجا به سبب تحریم‌های آمریکا و ترس از آنها، بلوکه شده است، عراق است. در رابطه با این پول‌ها اوایل آذرماه بود که عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در سفری به عراق گفت بر سر این موضوع با طرف مقابل به توافقات خوبی رسیده که نتیجه آن بازگشت منابع مالی به صورت اسکناس و در قالب واردات از کشورهای دیگر خواهدبود. او پس از بازگشت از این سفر نیز با بیان اینکه یکی از اقدامات مهم ما مذاکره با کشورهایی بود که پولهای ما در آنجا مسدود است به سفر خود به عراق اشاره کرد و گفت: «خوشبختانه سفر خوبی بود و امیدواریم بتوانیم از منابع خود که بیش از ۵ میلیارد دلار در این کشور است استفاده کنیم.»
از سوی دیگر و در رابطه با پولهای ایران در عراق، یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نیز بعد از بازگشت رئیس کل بانک مرکزی به این کشور، از دریافت بخشی از منابع بلوکه شده ایران در عراق توسط شرکت مپنا خبر داد و گفت: «عمده طلب ما از عراق متعلق به صادرات نفت و انرژی است که صادرکننده آن دولت بود.» وی با اشاره به سفر دکتر همتی به عراق اظهار کرد: «براساس توافق انجام شده بین دو کشور مقرر شد منابع مسدود شده ما که حدود ۵ میلیارد دلار است در قالب خرید کالا برگردانده شود اما بخشی از این منابع هم به صورت فیزیکی وارد کشور شده است.» این گفته‌ها در حالی بیان می‌شود که هنوز نه رقم دقیقی از آزاد شدن پولهای ایران در عراق در دست است و نه پاسخ به این پرسش روشن است که چرا کماکان مسئولان عراق را یکی از بزرگترین مقاصدی می‌دانند که حجم قابل توجهی از پولهای ایران در آن کشور گیر گرده است. جدای از این موضوع روایت‌ها نیز از میزان دقیق پول بلوکه شده ایران در عراق متفاوت است و همه بر سر مبلغ ۵ میلیارد دلار اتفاق نظر ندارند. پیمان مولوی دبیر انجمن اقتصاددانان ایران یکی از این افراد است که ارزش پولهای بلوکه شده ایران در عراق را ۸ میلیارد دلار تخمین زده نه ۵ میلیارد دلار اعلام شده توسط نهادهای رسمی.
بلاخره ۲۰ میلیارد دلار در چین پول بلوکه شده داریم یا نداریم؟
در حال برخی خبرها حاکی از وجود منابع مالی بلوکه شده ایران در چین است که حدود یک ماه قبل محمد جواد ظریف، وزارت امور خارجه گفت: «این مسئله اساساً غلط است و اصلاً پولی در چین بلوکه نیست. ما با چین مشکلاتمان را داریم و هیچ دو کشوری نیستند که در دنیا مشکل نداشته باشند. ما منافعی در چین داریم که اتفاقاً برای چرخش چرخ اقتصادی و برای استفاده از برخی اقلام مصرف می‌شود که این جدای از بلوکه شدن منابع در عراق و ژاپن و کره جنوبی است؛ موضوع چین متفاوت است.»
سخنان مشابهی نیز از سوی مجیدرضا حریری رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین گفته شد و او حدود سه هفته قبل در این رابطه اظهار داشت: «ما منابع بلوکه شده‌ای در چین نداریم که مانند موارد مشابه درکره جنوبی و عراق نتوانیم وارد کشور کنیم.» وی تاکید کرد: «ما دو نوع پول در کشورهای مختلف دنیا داریم، بخشی که در عراق و کره جنوبی است منابع حاصل از فروش نفت و انرژی و کالاست که فعلاً امکان بازگشت آن به کشور وجود ندارد و برخی هم ذخائر ارزی ما در کشورهایی مانند چین است که به نوعی پشتوانه پولی مملکت است.»
تمام این سخنان در حالی است که تا پیش از آن بارها از مابع رسمی و غیر رسمی رسانه‌ها اظهاراتی را پوشش دادند که حکایت از بلوکه شدن ۲۰ میلیارد دلار ایران در چین بلوکه شده است. اما به یکباره حدود کمتر از ۲ ماه گذشته به این سو روند اظهار نظرها در این رابطه به سویی رفته است که القا کند ایران در کشور چشم بادامی‌های به اسطلاح دوست پول غیر قابل دسترسی ندارد و هیچ شفافیتی نیز در این ارتباط دیده نمی‌شود.
ایتالیا شریک قدیمی ایران در اروپا نیز حدود ۴ تا ۵ میلیارد بلوکه کرده
حدود کمتر از دو ماه پیش بود که احمد پور فلاح رییس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا در مورد پولهای بلوکه شده ایران در ایتالیا گفت: «پول بلوکه شده ایران در ایتالیا به اندازه کشورهایی مثل چین، هند و عراق نیست ولی انتقال پول مقداری از محموله‌های آخر نفتی که به ایتالیا فروختیم امکان‌پذیر نبود، این رقم خیلی بالا نیست و فکر می‌کنم حداکثر ۴ تا ۵ میلیارد دلار باشد.» او همچنین نپیوستن ایران به FATF و نداشتن سیستم بانکی سوئیفت را یکی از عوامل اصلی گیر کردن این پول‌ها در ایتالیا دانست و گفت این موضوع زیان‌های سنگین اقتصادی به ایران زده است. همچنین این گفته‌ها در حالی است که مسئولین رسمی کشور در این مدت هیچ اشاره‌ای به پولهای بلوکه شده ایران در ایتالیا ندارند.
پول‌هایی که ماقبل تحریم‌های اخیر گیر افتادند
این‌ها لیست کشورهایی هستند که بر اساس اطلاعات موجود پولهای ایران را بعد از دور جدید تحریم‌های آمریکا و عمدتاً در قبال نفت و گازی که به آنجا صادر شده، بلوکه کرده‌اند اما برخی کشورهای دیگر نیز هستند که از سال‌های پیش به بهانه‌های گوناگون مبادرت به بلوکه کردن پولهای ایران کرده‌اند.
ژاپن یکی از این کشورها است که در گذشته از خریداران نفتی ایران بود اما بعد از اعمال تحریم‌های قبل از برجام، از پرداخت بدهی خود خودداری می‌کرد. بعد از برجام و کاهش نسبی تحریم‌ها، ایران امید داشت بتواند بخشی از پولهای بلوکه شده خود را باز پس بگیرد و روند رفع انسداد از چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از درآمدهای نفتی بلوکه شده ایران در ژاپن کلید خورد و بخشی از پول طی شش ماه و در هشت قسط به ایران بازگشت. روند ماجرا از بعد از خروج آمریکا از برجام تغییر پیدا کرد و از این پس ژاپن هم از پرداخت بدهی خود خودداری کرد. با این وصف، ژاپن همچنان می‌خواست روابط قدیمی خود را با ایران حفظ کند. سفر نخست وزیر ژاپن به ایران بعد از ۴۱ سال در خرداد ۹۸ اتفاق افتاد و نویدهایی را برای بازگرداندن بدهی ژاپن به ایران به میزان یک و نیم میلیارد دلار را زنده کرد اما هنوز هم خبری از بازگشت این پول‌ها نیست.
انگلستان از جمله یکی از این کشورها است و بابت یک قرارداد خرید تسلیحات که مربوط به پیش ازانقلاب می‌شود، دهه‌ها است که میان دو کشور نزاع حقوقی در جریان است. در طول حدود ۴۸ سالی که از این قرارداد تسلیحاتی گذشته نه تنها محموله تسلیحاتی مورد نظر که ایران پول آن را تمام و کمال پرداخت کرده، تحویل نشده بلکه در طول این مدت نه اصل پول بازگشته و نه سود هنگفتی که داشته است. در این زمینه ایران به دادگاه‌های بین المللی شکایت برده و درنهایت با رأی دادگاه، انگلیس پذیرفت که این بدهی را پرداخت کند. رقم بدهی انگلیس به ایران حدود۴۰۰ میلیون پوند برآورد شده است. با این همه اما هنوز خبری از این پول‌ها نیست.
امارات دیگر کشوری است که ایران در آنجا پولهای و امول بلوکه شده‌ای دارد. دولت این کشور در تیرماه ۹۷ دارایی ۹۹ فرد و نهاد ایرانی را مسدود کرد و همچنین در خرداد سال گذشته بانک مرکزی امارات اعلام کرد به منظور رعایت قوانین مبارزه با پولشویی، فعالیت هفت صرافی را که عمده فعالیت آنها مرتبط با ایران بود، محدود می‌کند. با این وصف طی ماه‌های گذشته خبر آزادی ۷۰۰میلیون دلار از پولهای بلوکه شده ایران از سوی امارات اعلام شد. راوی این خبر، اکبر ترکی نماینده مجلس ایران بود و ادامه داد که دفاتر مبادلات ارزی ایران پس از مدت طولانی تعطیلی در دبی بازگشایی شدند.
کانادا نیز در ارتباط با دارایی‌های ایران کمابیش همچون همسایه جنوبی خود برخورد می‌کند. در مهرماه سال ۹۸ کانادا در اقدامی غیرمعمول، بخشی از اموال متعلق به ایران را پس از مصادره به فروش گذاشت و پول حاصل از این اقدام را به افرادی تحت عنوان «قربانیان تروریسم» پرداخت کرد. در این ارتباط گفته شده براساس سندی مربوط به دیوان عالی اُنتاریو، افرادی به بهانه و عنوان قربانیان تروریسم، بخشی از مبلغ فروش ساختمان‌های متعلق به ایران در دو شهر اتاوا و تورنتو را دریافت کرده‌اند. همچنین میزان اموال فروخته شده دولت ایران در کانادا، بیش از ۲۸ میلیون دلار عنوان شده‌است.
پول‌ها و اموالی که مستقیماً توسط آمریکا در سه سال گذشته بلوکه شده‌اند
البته این‌ها تمام اموال بلوکه شده ایران در خارج از کشور نیستند و ایران پول‌ها و دیگر اموالی نیز دارد که مستقیماً از سوی دولت آمریکا بلوکه شده‌اند.
بر اساس آخرین اطلاعاتی که اواخر آذرماه از سوی دفتر خدمات مطالعاتی کنگره آمریکا منتشر شد، در حال حاضر اصلی‌ترین دارایی‌های و اموال بلوکه شده ایران توسط آمریکا بعد از سال ۲۰۱۸ که این کشور از برجام خارج شده، شامل موارد زیر است:
۱- حدود ۱.۹ میلیارد دلار از دارایی‌های متعلق به بانک مرکزی ایران که در حسابی در سیتی بانک از طرف صندوق بورسی کلیر استریم لوکزامبورگ سرمایه گذاری شده بود. به گفته مقامات آمریکایی، کلیراستریم متهم است اجازه دسترسی این منابع به نظام مالی آمریکا را داده است. حدود ۱.۶۷ میلیارد دلار از ان منابع توسط کلیراستریم به لوکزامبورگ منتقل شده است و برخی نهادهای قضایی لوکزامبورگی رسیدگی به آنها را خارج از حیطه اختیارات آمریکا می‌دانند.
۲- برخی از اماکن دیپلماتیک ایران در آمریکا نیز اکنون توقیف شده‌اند که ارزش آنها حدود ۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. از جمله آنها می‌توان به سفارت سابق ایران در واشنگتن دی سی (در دوره پهلوی دوم) و ۱۰ ملک دیگر اشاره کرد.
۳- املاک خیریه اعصا که در انگلیس به ثبت رسیده است به دلیل ارتباط با بنیاد علوی و با حکم دادستانی منطقه جنوبی نیویورک در سال ۲۰۰۹ توقیف شدند. طبق رأی دادگاه در ژوئن ۲۰۱۷ کنتل املاک این بنیاد در شهر نیویورک به آمریکا واگذار شد.
ایران چگونه می‌خواهد پول‌هایش را بازگرداند
در طول دو سال گذشته به خصوص در طول‌ها ماه‌های گذشته وزارت خارجه و بانک مرکزی ایران تلاش‌های بسیاری کرده است تا راه‌های گوناگونی را برای آزاد کردن پولهای بلوکه شده ایران در کشورهای مختلف را بیازماید. از تهاتر با کالا تا حتی خرید دارو و اقدلام پزشکی و بهداشتی اما همگی به در بسته خورده‌اند. اگرچه که مدعی هستند مقداری از این پول‌ها را بازگردانده‌اند اما نگفته‌اند از کدام مقاصد و چگونه. در همین ارتباط محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور اوایل آذرماه گفته بود: بخشی از پولهای مسدود شده ایران در کشورهای دیگر باز شده و اقدامات لازم را آغاز کرده‌ایم.
حال روز گذشته ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در این ارتباط گفت: نمایندگان مجلس در قالب گروه‌های دوستی و دیپلماسی پارلمانی پیگیر آزادسازی مطالبات ایران هستند و جلسات مختلفی با سفرای کشورهای مربوطه داشته‌اند. سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: نمایندگان مجلس در قالب گروه‌های دوستی و دیپلماسی پارلمانی پیگیر آزادسازی مطالبات ایران هستند و جلسات مختلفی با سفرای کشورهای مربوطه داشته‌اند.
این گفته‌های نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی در حالی است که گفتگوهای ممتد برای آزادی این پول‌ها نه تنها از سوی مقام‌های دولت ایران جریان دارد بلکه اتاق‌های بازرگانی مشترک نیز آنطور که به رسانه‌ها گفته شده در این رابطه رایزنی می‌کنند. با این همه اما این گفتگوهای تا به اینجا حداقل در صحنه عمل مشخص نیست به ثمر رسیده باشند.