جون گمبریل / آسوشیتدپرس
گفت‌وگوهای «در سطح کارشناسی» چه نشانه‌ای از پیشرفت مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا دارند؟
مذاکرات میان ایران و ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای به‌سرعت در حال پیشرفت تهران، از روز چهارشنبه وارد مرحله‌ای خواهد شد که به آن «سطح کارشناسی» گفته می‌شود — نشانه‌ای که تحلیل‌گران آن را نشانه‌ای از پیشرفت سریع مذاکرات می‌دانند.
با این حال، کارشناسانی که در مذاکرات دخیل نیستند و با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت‌وگو کرده‌اند، هشدار می‌دهند که این لزوماً به معنای قریب‌الوقوع بودن توافق نیست. در عوض، این نشان می‌دهد که گفت‌وگوهای میان عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، به بن‌بست نرسیده‌اند — مذاکراتی که احتمالاً در بالاترین سطح خود بر مبنای یک معامله شکل گرفته‌اند: محدود شدن برنامه اتمی ایران در ازای لغو تحریم‌های اقتصادی.
کِلسِی دَوِنپورت، مدیر سیاست‌گذاری عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات که سال‌هاست برنامه هسته‌ای ایران را بررسی می‌کند، گفت: «موافقت با گفت‌وگوهای فنی نشان می‌دهد که هر دو طرف اهدافی عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه برای مذاکرات دارند و مایل‌اند جزئیات را بررسی کنند.» «اگر ویتکوف در گفت‌وگوهایش با عراقچی خواسته‌هایی حداکثری مطرح کرده بود، مانند برچیدن کامل برنامه غنی‌سازی، ایران هیچ انگیزه‌ای برای ورود به مذاکرات در سطح فنی نداشت.»
با این حال، سطح فنی همچنان پر از موانع بالقوه است. ایالات متحده تا چه حد از میزان غنی‌سازی ایران احساس راحتی خواهد کرد؟ برنامه موشک‌های بالستیک تهران چه خواهد شد؟ برنامه‌ای که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، نخستین بار هنگام خروج یک‌جانبه از توافق در سال ۲۰۱۸ به آن استناد کرد؟ کدام تحریم‌ها قابل لغو خواهند بود و کدام‌یک همچنان علیه جمهوری اسلامی باقی خواهند ماند؟
ریچارد نِفیو، عضو وابسته مؤسسه واشینگتن برای سیاست خاور نزدیک که در زمان مذاکرات مربوط به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در وزارت خارجه آمریکا بر روی تحریم‌های ایران کار می‌کرد، گفت: «مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده ارزش گفت‌وگوهای کارشناسی این است که آیا تعهد سیاسی برای انجام کاری وجود دارد یا نه، و اینکه آیا کارشناسان فقط باید مشخص کنند آن کار دقیقاً چیست.» «اگر کارشناسان مجبور باشند مفاهیم کلی و کلان را نیز بررسی کنند، بدون وجود توافق سیاسی، ممکن است صرفاً درجا بزنند.»
کارشناسان و توافق هسته‌ای ۲۰۱۵
در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، کارشناسان ارشد از هر دو طرف در مذاکرات حضور فعال داشتند. در ایالات متحده تحت ریاست‌جمهوری باراک اوباما، ارنست مونیز، وزیر انرژی، با علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران همکاری نزدیکی داشت. پیشینه فنی هر دو نفر نقش کلیدی در نهایی‌سازی جزئیات توافق ایفا کرد.
بر اساس توافق ۲۰۱۵، ایران موافقت کرد که اورانیوم را تنها تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند و ذخایر خود را تنها تا ۳۰۰ کیلوگرم (۶۶۱ پوند) حفظ کند. امروز، ایران بخشی از اورانیوم خود را تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند — تنها یک گام فنی کوتاه تا سطح ۹۰ درصدی مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای. آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی میزان کل ذخایر اورانیوم ایران در ماه فوریه را ۸۲۹۴.۴ کیلوگرم (۱۸۲۸۶ پوند) اعلام کرده است.
این توافق همچنین انواع سانتریفیوژهایی را که ایران اجازه داشت به کار گیرد محدود کرد، که توانایی تهران را برای دستیابی سریع به بمب در صورت تصمیم‌گیری، کندتر می‌ساخت. همچنین شرایط مربوط به چگونگی و زمان رفع تحریم‌ها را مشخص کرده بود و برای خود توافق نیز محدودیت زمانی تعیین کرده بود.
رسیدن به حدود، تعیین چارچوب تخفیف تحریم‌ها و زمان‌بندی‌ها، نیازمند دانش کارشناسان است، تحلیل‌گران می‌گویند.
داوِنپورت گفت: «یک توافق عدم اشاعه زمانی معنا دارد که بتوان آن را به‌طور مؤثر اجرا و راستی‌آزمایی کرد.» «ایالات متحده به یک تیم فنی قوی نیاز دارد تا محدودیت‌های دقیق و نظارت‌های تهاجمی لازم را برای اطمینان از اینکه هرگونه حرکت ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای به‌سرعت شناسایی می‌شود و زمان کافی برای واکنش وجود دارد، مذاکره کند.»
هنوز مشخص نیست که دو طرف چه کسانی را برای این مذاکرات اعزام خواهند کرد.
مشکلات اولیه‌ای که در این مذاکرات شنیده شده‌اند
هم آمریکایی‌ها و هم ایرانی‌ها تا کنون در مورد جزئیات مذاکرات بسیار محتاط و کم‌حرف بوده‌اند، هرچند هر دو طرف نسبت به سرعت پیشرفت مذاکرات ابراز خوش‌بینی کرده‌اند. با این حال، یک اختلاف قابل‌توجه از صحبت‌هایی نشأت گرفت که ویتکوف در یک مصاحبه تلویزیونی مطرح کرد؛ او گفت ممکن است تهران بتواند اورانیوم را تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند. اما تحلیل‌گران یادآور شدند که این همان سطحی است که در توافق سال ۲۰۱۵ دوران اوباما تعیین شده بود.
ساعاتی بعد، ویتکوف بیانیه‌ای منتشر کرد که حاکی از حساسیت شدید نسبت به این مقایسه بود: «توافق با ایران تنها زمانی به سرانجام خواهد رسید که یک توافق ترامپی باشد.» وی افزود: «ایران باید برنامه غنی‌سازی و ساخت سلاح هسته‌ای خود را متوقف و حذف کند.»
عراقچی در پاسخ هشدار داد که ایران باید قادر به غنی‌سازی باشد. او گفت: «مسئله اصلی غنی‌سازی، خود به‌تنهایی غیرقابل مذاکره است.»
با وجود این، کارشناسانی که با آسوشیتدپرس صحبت کرده‌اند، نسبت به مسیر مذاکرات تاکنون، خوش‌بین باقی مانده‌اند.
آلن آیر، دیپلمات سابق آمریکایی که پیشتر در مذاکرات هسته‌ای با تهران مشارکت داشت، گفت: «گرچه هنوز در مراحل ابتدایی هستیم، اما تا اینجا دلگرم‌کننده است.» «سرعت مذاکرات — از جمله آغاز جلسات در سطح کارشناسی در روز چهارشنبه — خوب است.»
او افزود که تاکنون، به نظر نمی‌رسد هیچ «خط قرمز ناسازگار و متقابل» میان دو طرف وجود داشته باشد — نشانه‌ای مبنی بر اینکه فعلاً مانعی فوری برای دستیابی به توافق وجود ندارد.
نِفیو نیز رسیدن به سطح کارشناسی را «نشانه‌ای مثبت» توصیف کرد. با این حال، هشدار داد که کار دشوارتر احتمالاً تازه آغاز می‌شود.
او گفت: «این جلسات نیاز به ورود به جزئیات واقعی دارند، برای بحث درباره مفاهیمی که مقامات ارشد ممکن است درک نکنند و برای پاسخ به پرسش‌ها. همچنین فکر می‌کنم شروع این جلسات را نباید بیش از حد تفسیر کرد.» «جلسات کارشناسی گاهی می‌توانند راهی برای طفره رفتن مقامات ارشد از پرداختن به مسائل دشوار باشند — ‘بگذارید کارشناسان درباره‌اش گفت‌وگو کنند، ما meanwhile سراغ مسائل دیگر می‌رویم’ — یا ابزاری برای دور زدن تصمیمات سیاسی بزرگ.»
کوری هیندراستین، معاون مطالعات در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی و کارشناس سابق هسته‌ای در دولت آمریکا، از آغاز این گفت‌وگوهای کارشناسی به‌عنوان نوعی «خوش‌بینی محتاطانه» یاد کرد.
او گفت: «رؤسای هیئت‌ها مسئول تعیین اهداف راهبردی و تعریف موفقیت هستند.» «اما اگر توافقی قرار باشد حاصل شود، این کارشناسان فنی هستند که آن را به نتیجه خواهند رساند.»