خبرگزاری رویترز
با توجه به اینکه وعده‌های انتخاباتی‌اش برای پایان سریع درگیری‌ها در غزه و اوکراین هنوز محقق نشده، رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، اکنون روی چالشی دیگر با اهمیتی بالا متمرکز شده که شاید به همان اندازه دست‌نیافتنی باشد: مهار برنامه هسته‌ای در حال تشدید ایران.
دولت او قصد دارد روز شنبه در رم دور دوم مذاکرات با ایران را برگزار کند؛ مذاکراتی که پس از سال‌ها خصومت – از جمله در دور نخست ریاست جمهوری ترامپ که توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را کنار گذاشت و کمپین «فشار حداکثری» شامل تحریم‌های فلج‌کننده را اعمال کرد – کمتر کسی فکر می‌کرد ممکن شود.
در حالی که هیچ‌کس احتمال پیشرفت در مذاکرات را منتفی نمی‌داند – به‌ویژه پس از دیداری در آخر هفته گذشته در عمان که هر دو طرف آن را مثبت توصیف کردند – مذاکره‌کنندگان انتظارات برای دستیابی سریع به توافقی در این مناقشه چند دهه‌ای را کاهش داده‌اند.
به گفته منبعی که در جریان نشست روز سه‌شنبه ترامپ با مشاورانش در کاخ سفید قرار داشته، بحث درباره مؤلفه‌های احتمالی یک توافق چارچوبی هسته‌ای هنوز در مراحل بسیار اولیه در میان اعضای تیم ترامپ است. دو منبع آگاه از دیدگاه‌های داخل کاخ سفید می‌گویند که ممکن است دو طرف در ابتدا به توافقی موقت برسند که در ادامه به توافقی مفصل‌تر منتهی شود.
افزایش تنش‌های منطقه‌ای که هم‌زمان با تلاش‌های دیپلماتیک جریان دارد، با تهدیدهای مکرر ترامپ برای بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران در صورت نرسیدن به توافق، شدت یافته است.
این احتمال مطرح است که ترامپ – کسی که در سخنرانی آغاز به کار خود در ۲۰ ژانویه وعده داده بود «صلح‌آفرین» باشد – آمریکا را وارد درگیری تازه‌ای در خاورمیانه کند.
ترامپ روز پنج‌شنبه گفت که برای حمله به ایران عجله‌ای ندارد و تأکید کرد که مذاکرات، گزینه نخست اوست.
او در دیدار با نخست‌وزیر ایتالیا، جورجیا ملونی، در کاخ سفید گفت: «اگر گزینه دومی در کار باشد، فکر می‌کنم برای ایران بسیار بد خواهد بود... فکر می‌کنم ایران مایل به گفت‌وگو است. امیدوارم چنین باشد. اگر مذاکره کنند، این برایشان خیلی خوب خواهد بود.»
سرپرستی تیم مذاکره‌کننده آمریکا را استیو ویتکاف، از دوستان ترامپ و سرمایه‌گذار در حوزه املاک، بر عهده دارد. او هیچ تجربه دیپلماتیکی ندارد و برخی تحلیلگران لقب «نماینده برای همه‌چیز» را به او داده‌اند. ویتکاف مأمور شده که نه‌تنها به توافقی با ایران برسد، بلکه به جنگ‌های جاری در غزه و اوکراین نیز پایان دهد.
در سوی دیگر میز، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران و مذاکره‌کننده‌ای کارکشته نشسته است؛ کسی که برخی دیپلمات‌های غربی نگران‌اند از ناآشنایی ویتکاف با پیچیدگی‌های موضوع بهره‌برداری کند.
جاناتان پَنیکاف، معاون پیشین مدیر اطلاعات ملی آمریکا در امور خاورمیانه، درباره مأموریت ویتکاف گفت: «مدیریت هم‌زمان مسائل مربوط به غزه، اوکراین و ایران از نظر ظرفیت ذهنی برای هر کسی چالش‌برانگیز خواهد بود.»
او اضافه کرد: «اما این چالش در مورد ایران به‌ویژه جدی‌تر است، به‌خاطر میزان جزئیات فنی، سوابق تاریخی، ملاحظات ژئوپلیتیکی منطقه‌ای و پیچیدگی‌های گسترده‌تر.»
البته ویتکاف یک مزیت خاص در مذاکرات دارد: ارتباط مستقیم با ترامپ، که این پیام را به ایرانی‌ها می‌دهد که دیدگاه‌های رئیس‌جمهور را بی‌واسطه از فرد مورد اعتمادش می‌شنوند.
اینکه این ویژگی بتواند به موفقیت دولت در دستیابی به توافق کمک کند یا نه، هنوز مشخص نیست.
عدم قطعیت
اظهارات اخیر ویتکاف خود بر ابهام درباره هدف نهایی ترامپ در قبال ایران افزوده است.
او پیش از مذاکرات روز شنبه، در گفت‌وگویی با روزنامه «وال‌استریت ژورنال» گفت که «خط قرمز» آمریکا، «نظامی‌سازی» برنامه هسته‌ای ایران است؛ این سخن به نظر می‌رسید که عقب‌نشینی از خواسته پیشین ترامپ برای برچیدن کامل این برنامه باشد.
با این حال، ویتکاف دوشنبه شب در گفت‌وگو با شبکه فاکس‌نیوز گفت که ممکن است به ایران اجازه داده شود در سطحی پایین اورانیوم غنی‌سازی کند، البته با نظارت بسیار سخت‌گیرانه. اما او روز سه‌شنبه در پستی در شبکه اجتماعی X (توئیتر سابق) به‌نوعی عقب‌نشینی کرد و گفت ایران باید برنامه غنی‌سازی خود را «از میان بردارد».
در پاسخ، عباس عراقچی روز چهارشنبه گفت: «اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست.»
تحریم‌های شدید علیه ایران به نظر می‌رسد در کشاندن این کشور عضو اوپک به پای میز مذاکره مؤثر بوده‌اند.
با این حال، تهران که همواره اتهامات غرب و اسرائیل درباره تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای را رد کرده، با احتیاط وارد مذاکرات شده، به ترامپ بی‌اعتماد است و احتمال دستیابی به توافق را کم می‌داند.
از زمان خروج ترامپ از توافق بین‌المللی هسته‌ای با ایران در دور اول ریاست‌جمهوری‌اش، تهران به‌طور چشمگیری از محدودیت‌های تعیین‌شده در توافق ۲۰۱۵ عبور کرده و ذخایری از اورانیوم با درجه خلوص بالا تولید کرده که به خلوص مورد نیاز برای ساخت کلاهک هسته‌ای بسیار نزدیک است.
کارنامه دیپلماتیک ترکیبی
اعلام غیرمنتظره ترامپ در هفتم آوریل مبنی بر ازسرگیری مذاکرات با ایران، نقش محوری ویتکاف در سیاست خارجی دولتش را پررنگ کرد.
کارنامه ویتکاف تا اینجا ترکیبی از موفقیت و ناکامی بوده است. او تاکنون موفق به دستیابی به توافقی میان روسیه و اوکراین – کشورهایی که از زمان تهاجم مسکو در سال ۲۰۲۲ درگیر جنگ هستند – نشده است.
کمی پیش از آغاز به کار رسمی ترامپ، ویتکاف به دستیابی به آتش‌بسی میان اسرائیل و گروه حماس در غزه کمک کرد؛ توافقی که اکنون از هم پاشیده است. احتمال اقدام نظامی آمریکا یا اسرائیل همچنان منطقه خاورمیانه را در حالت آماده‌باش نگه داشته است.
اسرائیل، که از زمان حمله گروه فلسطینی حماس به این کشور در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، نفوذ منطقه‌ای ایران را به‌طور چشمگیری تضعیف کرده، همواره روشن ساخته که اگر لازم باشد برای خنثی‌سازی آنچه تهدیدی وجودی تلقی می‌کند، به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله خواهد کرد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که از تصمیم ترامپ برای مذاکره با ایران غافلگیر شده، خواستار توافقی در سطح توافق خلع سلاح هسته‌ای لیبی در سال ۲۰۰۳ شده است – توافقی که به‌نظر می‌رسد تهران هرگز آن را نپذیرد.
کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که از وقوع جنگی دیگر در خاورمیانه نگران‌اند، به ادامه مذاکرات امیدوارند، اما به گفته منابع منطقه‌ای، هم‌چنین نگرانند که از روند گفت‌وگوها کنار گذاشته شوند.
برخی تحلیلگران می‌گویند با وجود موانع فراوان در مسیر توافق با ایران، دستیابی به توافقی دوجانبه میان آمریکا و ایران برای ترامپ ممکن است ساده‌تر از برقراری صلح پایدار میان طرف‌های درگیر در غزه و اوکراین باشد.
لورا بلومنفلد، تحلیلگر خاورمیانه در دانشکده مطالعات پیشرفته بین‌المللی دانشگاه جان هاپکینز در واشینگتن می‌گوید: «در یک توافق هسته‌ای، آمریکا می‌تواند تا حدی اعمال کنترل کند... هر دو طرف آماده و مشتاق کاهش تنش‌های هسته‌ای هستند.»