اریک اشمیت / نیویورک تایمز / ۱۷ آوریل ۲۰۲۵
ایالات متحده روند خروج صدها نیروی خود از شمال‌شرقی سوریه را آغاز کرده است؛ اقدامی که هم بازتابی از تغییر شرایط امنیتی در این کشور از زمان سقوط بشار اسد در ماه دسامبر است و هم حرکتی پرخطر به شمار می‌رود.
دو مقام ارشد آمریکایی اعلام کردند ارتش ایالات متحده در حال تعطیل کردن سه پایگاه از هشت پایگاه کوچک عملیاتی خود در شمال‌شرق سوریه است و شمار نیروهایش را از حدود ۲۰۰۰ نفر به حدود ۱۴۰۰ نفر کاهش می‌دهد. این پایگاه‌ها با نام‌های «روستای سبز» (M.S.S. Green Village)، «فرات» (M.S.S. Euphrates) و یک پایگاه سوم بسیار کوچکتر شناخته می‌شوند.
به گفته این مقامات، فرماندهان آمریکایی پس از ۶۰ روز وضعیت را ارزیابی خواهند کرد تا درباره کاهش‌های بیشتر تصمیم بگیرند. یکی از این مقامات گفت، فرماندهان توصیه کرده‌اند دست‌کم ۵۰۰ نیروی آمریکایی در سوریه باقی بمانند.
با این حال، رئیس‌جمهور ترامپ نسبت به باقی‌ماندن هرگونه نیروی آمریکایی در این کشور ابراز تردید جدی کرده است. دست‌کم در حال حاضر، کاهش‌هایی که از روز پنج‌شنبه آغاز شده‌اند، بر پایه توصیه فرماندهان میدانی برای تعطیلی و تجمیع پایگاه‌ها انجام شده و با تأیید پنتاگون و فرماندهی مرکزی ارتش ایالات متحده صورت گرفته است. این مقامات به شرط ناشناس ماندن درباره مسائل عملیاتی صحبت کردند.
گروه دولت اسلامی (داعش) همچنان تهدیدی قدرتمند در سوریه محسوب می‌شود، به‌ویژه در شمال‌شرق این کشور که نیروهای آمریکایی در آن مستقرند. اما سقوط رژیم اسد، دست‌کم در حال حاضر، مجموعه‌ای از تهدیدات دیگر – از جمله شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران و نیروهای روسی که از دولت سوریه پشتیبانی می‌کردند – را تا حد زیادی کاهش داده است.
نقطه عطفی دیگر در ماه گذشته روی داد؛ زمانی که شبه‌نظامیان تحت رهبری کردها که کنترل شمال‌شرق سوریه را در دست داشتند، با دولت جدید سوریه برای ادغام نیروهایشان به توافق رسیدند. این توافق پیشرفتی چشمگیر برای دمشق در مسیر یکپارچه‌سازی کشوری است که هنوز با آشوب و خشونت دست‌وپنجه نرم می‌کند.
بر اساس این توافق، «نیروهای دموکراتیک سوریه» یا SDF که تحت حمایت ایالات متحده هستند، باید «تمام نهادهای غیرنظامی و نظامی» خود را تا پایان سال در ساختار دولت جدید سوریه ادغام کنند، از جمله میادین نفت و گاز بسیار باارزش این منطقه.
از زمان به‌قدرت رسیدن ائتلاف شورشی به رهبری احمد الشرع در ماه دسامبر، دولت جدید تلاش کرده است تا شبکه پیچیده‌ای از گروه‌های شورشی را که در سراسر سوریه فعالیت دارند، متحد کند؛ گروه‌هایی که قدرتمندترین‌شان، نیروهای تحت رهبری کردها در شمال‌شرق کشورند. با این حال، وضعیت امنیتی همچنان بی‌ثبات باقی مانده و شبه‌نظامیان کرد از چالش‌برانگیزترین گروه‌هایی بوده‌اند که دولت تلاش کرده آن‌ها را به بدنه خود وارد کند.
در سال‌های اخیر، شبه‌نظامیان تحت رهبری کردها شریک اصلی ایالات متحده در مبارزه با داعش در سوریه بوده‌اند. آن‌ها در جریان جنگ داخلی سوریه، موفق به پیشروی‌های سرسختانه‌ای در عرصه میدانی شدند تا جایی که اکنون عملاً در شمال‌شرق سوریه یک دولت خودگردان ایجاد کرده‌اند.
دو مقام ارشد آمریکایی گفتند که با وجود کاهش شمار نیروها، سربازان آمریکایی – شامل نیروهای معمولی و نیروهای ویژه – همچنان به ارائه کمک‌های ضدتروریستی به SDF ادامه خواهند داد و به اداره چند اردوگاه نگهداری نیز کمک خواهند کرد.
در حال حاضر، بین ۹۰۰۰ تا ۱۰هزار نیروی داعش و حدود ۳۵هزار نفر از اعضای خانواده‌های آنان در شمال‌شرق سوریه در بازداشت به‌سر می‌برند. مقام‌های اطلاعاتی ایالات متحده، در ارزیابی سالانه تهدیدات جهانی خود که ماه گذشته در کنگره ارائه شد، هشدار دادند که داعش تلاش خواهد کرد از پایان حکومت اسد بهره‌برداری کرده، زندانیان را آزاد کند و توان خود برای انجام حملات را بازیابد. فرار زندانیان، نه‌تنها بر شمار نیروهای این گروه خواهد افزود، بلکه موفقیتی تبلیغاتی نیز برای آنان به همراه خواهد داشت.
ایالات متحده در اواخر سال گذشته اعلام کرد که شمار نیروهای نظامی خود را در سوریه تقریباً دو برابر کرده و به ۲۰۰۰ نفر رسانده است تا با تهدید فزاینده از سوی گروه دولت اسلامی و شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران که به پایگاه‌های آمریکایی حمله کرده‌اند، مقابله کند.
بر اساس اظهارات یکی از مقامات وزارت دفاع آمریکا که به شرط ناشناس ماندن درباره اطلاعاتی که هنوز به‌طور عمومی منتشر نشده‌اند صحبت می‌کرد، گروه دولت اسلامی در سال ۲۰۲۴ مدعی انجام ۲۹۴ حمله در سوریه شد؛ این رقم در سال ۲۰۲۳، ۱۲۱ حمله بود. کمیته نظارتی سازمان ملل بر فعالیت‌های داعش، شمار حملات را حدود ۴۰۰ مورد تخمین زد، در حالی که ناظران حقوق بشر در سوریه گفتند این عدد حتی بیشتر از این است.
بلافاصله پس از برکناری بشار اسد، ایالات متحده حملات هوایی خود علیه پناهگاه‌های داعش در صحرای سوریه را به‌طور چشمگیری افزایش داد تا با جنبش جدیدی که در حال جذب نیرو و افزایش حملات بود مقابله کند؛ اقدامی که به گفته مقامات سازمان ملل و آمریکا، باعث سرکوب این روند شد.
در ماه مارس، یکی از رهبران ارشد داعش که تصور می‌شد فرمانده این گروه در عراق و سوریه است، در حمله‌ای توسط پهپاد آمریکایی کشته شد. به گفته نخست‌وزیر عراق و مقامات آمریکایی، این عملیات در استان الانبار عراق انجام شد و بر پایه داده‌های امنیتی به‌دست‌آمده از منابع عراقی و آمریکایی بود.
رهبر داعش، عبدالله مکی مصلح الرفیعی که با نام ابوخدیجه نیز شناخته می‌شد، به گفته محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، «یکی از خطرناک‌ترین تروریست‌های جهان» بود.
اما نشانه‌های نگران‌کننده‌ای به‌تازگی ظاهر شده‌اند. به گفته چارلز لیستر، عضو ارشد و رئیس ابتکار سوریه در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، داعش در ژانویه دو حمله، در فوریه ۹ حمله و در مارس ۱۹ حمله در سوریه انجام داد. او افزود که در دو هفته اول آوریل، داعش دست‌کم ۱۴ حمله انجام داده که نشان از روند افزایشی حملات برای چهارمین ماه پیاپی دارد.
لیستر این هفته نوشت: «هیچ بازیگری به اندازه داعش مصمم نیست که در سوریه پس از اسد بی‌ثباتی ایجاد کند» و از ایالات متحده خواست که از دولت جدید سوریه، به رهبری گروه هیئت تحریرالشام و احمد الشرع حمایت کند. «اگر سوریه موفق شود، داعش و دیگر بازیگران بدخواه ضربه مرگباری خواهند خورد.»
ایالات متحده امیدوار است دولت جدید سوریه به شریکی برای مقابله با داعشِ در حال احیا تبدیل شود. مقامات آمریکایی گفتند نشانه‌های اولیه امیدوارکننده بوده‌اند، زیرا این دولت با بهره‌گیری از اطلاعات ارائه‌شده از سوی ایالات متحده، هشت طرح داعش برای انجام حمله در دمشق را خنثی کرده است.
با این حال، برخی تحلیلگران هشدار داده‌اند که کاهش بیشتر نیروهای آمریکایی می‌تواند ثبات این گذار را تهدید کند.
انتظار می‌رود دولت ترامپ بازنگری گسترده‌ای در سیاست خود در قبال سوریه انجام دهد و برخی مقامات گفته‌اند که نیروهای آمریکایی ممکن است بیش از نصف کاهش یابند یا به‌طور کامل از سوریه خارج شوند. پیش‌تر رسانه‌هایی از جمله NBC News و المانیتور نیز این احتمال را گزارش کرده بودند.
به گفته مقامات و تحلیلگران مستقل، بسیاری از سمت‌های کلیدی مربوط به سیاست‌گذاری در خاورمیانه همچنان در شورای امنیت ملی کاخ سفید، وزارت امور خارجه و پنتاگون بدون متصدی باقی مانده‌اند؛ امری که روند بررسی جامع سیاست سوریه را کند کرده است.
————-
* اریک اشمیت خبرنگار امنیت ملی نیویورک تایمز است و تمرکز او بر امور نظامی ایالات متحده و مسائل ضدتروریسم در خارج از کشور است؛ موضوعاتی که بیش از سه دهه درباره آن‌ها گزارش تهیه کرده است.