ايران امروز

مأموریت هوایی برای قاچاق دارایی‌های بشار اسد

درحالی که مخالفان به دمشق نزدیک می‌شدند، بشار اسد که به مدت ۲۴ سال با مشت آهنین بر سوریه حکومت کرده بود، از یک جت خصوصی برای انتقال پول نقد، اشیای قیمتی و اسناد محرمانه‌ای که شبکه شرکتی پشت ثروت او را نشان می‌داد، استفاده کرد.

بر اساس گزارشی که رویترز از ترکیب اطلاعات بیش از ده منبع گردآوری کرده، یاسر ابراهیم، مشاور ارشد اقتصادی رئیس‌جمهور، اجاره این هواپیما را برای انتقال دارایی‌های باارزش اسد، بستگان، دستیاران و کارکنان کاخ ریاست‌جمهوری به امارات متحده عربی در چهار پرواز ترتیب داد.

ابراهیم که اداره امور اقتصادی و مالی ریاست‌جمهوری را برعهده داشت، نقش کلیدی در ایجاد شبکه‌ای از نهادهایی داشت که اسد از آن‌ها برای کنترل بخش‌های وسیعی از اقتصاد سوریه استفاده می‌کرد. به گفته اعلامیه‌های تحریم آمریکا، کارشناسان اقتصاد سوریه و یک منبع در شبکه تجاری اسد، او اغلب به عنوان پوششی برای حاکم پیشین عمل می‌کرد.

کشورهای غربی پس از سرکوب اعتراضات دموکراسی‌خواهانه ۲۰۱۱ توسط اسد، تحریم‌هایی را علیه او و سپس علیه ابراهیم به دلیل کمک به رژیم اعمال کردند.

بر اساس بررسی رویترز از سوابق ردیابی پروازها، جت امبرائر لگاسی ۶۰۰ با شماره دم C5-SKY که در گامبیا ثبت شده است، در ۴۸ ساعت قبل از سقوط رژیم، چهار سفر پشت‌سرهم به سوریه انجام داد.

چهارمین پرواز در ۸ دسامبر از پایگاه هوایی نظامی حمیمیم که توسط روسیه اداره می‌شود و در نزدیکی لاذقیه در ساحل مدیترانه‌ای سوریه قرار دارد، انجام شد. این اطلاعات بر اساس سوابق ردیابی پرواز، یک تصویر ماهواره‌ای و یک منبع سابق در سازمان اطلاعات نیروی هوایی که از این عملیات اطلاع مستقیم داشت، تأیید شده است. اسد در همان روز از همین پایگاه به روسیه گریخت.

عملیات خارج‌کردن دارایی‌های اسد از سوریه تاکنون گزارش نشده بود. رویترز با ۱۴ منبع سوری آگاه از این طرح از جمله کارکنان فرودگاه، افسران سابق اطلاعات و گارد ریاست‌جمهوری و یک فرد در شبکه تجاری اسد گفت‌وگو کرده است.

نمای کاخ بشار اسد در دمشق

این خبرگزاری همچنین یک گفت‌وگوی واتس‌اپی بین همکاران ابراهیم، داده‌های ردیابی پرواز، تصاویر ماهواره‌ای و ثبت‌های مالکیت شرکتی و هوایی در سه قاره را بررسی کرده تا چگونگی برنامه‌ریزی نزدیک‌ترین فرد مورد اعتماد اسد برای امن‌سازی مسیر این هواپیما را بازسازی کند.

به گفته فردی در شبکه اسد، یک افسر سابق اطلاعات نیروی هوایی و گفت‌وگوی واتس‌اپی، این جت حاوی کیسه‌های سیاه بدون علامت از پول نقد (حداقل ۵۰۰ هزار دلار)، اسناد، لپ‌تاپ‌ها و هارددیسک‌های حاوی اطلاعات حیاتی درباره «گروه» بود — نام رمزی که اسد و همکاران ابراهیم برای شبکه پیچیده‌ای از نهادهای فعال در مخابرات، بانکداری، املاک، انرژی و سایر حوزه‌ها استفاده می‌کردند.

اسد که حتی در روزهای پرالتهاب پایانی حکومت‌اش، محل اختفایش از نزدیک‌ترین اعضای خانواده‌اش نیز پنهان بود، اکنون پناهندگی سیاسی روسیه را دارد. رویترز نتوانست با او یا ابراهیم برای اظهارنظر تماس بگیرد. وزارت امور خارجه روسیه و امارات نیز به سؤالات درباره این عملیات پاسخ ندادند.

یک مقام ارشد به رویترز گفت که دولت جدید به ریاست احمد الشرع مصمم است تا سرمایه‌های عمومی خارج‌شده از کشور در آستانه سقوط اسد را بازیابی کند تا از اقتصاد سوریه تحت تحریم‌ها و کمبود ارز حمایت شود.

این مقام به رویترز تأیید کرد که پیش از سرنگونی حاکم سابق، پول از کشور خارج شده است، اما نحوه آن را تشریح نکرد و افزود که مقامات هنوز در حال بررسی مقصد این وجوه هستند.

رویترز نتوانست به طور مستقل تأیید کند که آیا اسد مستقیماً این عملیات فرار را هدایت کرده است یا خیر. چندین منبع آگاه از این مأموریت گفتند که این عملیات بدون موافقت حاکم امکان‌پذیر نبوده است.

«شما این هواپیما را ندیده‌اید»

در ۶ دسامبر، درحالی که شورشیان تحت رهبری گروه اسلامیت هیئت تحریر الشام به سمت پایتخت پیشروی می‌کردند، جت ۱۳ نفره امبرائر به فرودگاه بین‌المللی دمشق نزدیک شد.

بر اساس گفته‌های شش منبع آگاه از این عملیات، بیش از یک دوجین از پرسنل با یونیفرم استتار سازمان اطلاعات نیروی هوایی سوریه — ابزار اصلی سرکوب سیاسی تحت حکومت اسد — برای محافظت از تالار تشریفات (بخش ویژه مهمانان فرودگاه) و مسیر دسترسی به آن بسیج شدند. چهار نفر از این منابع تأیید کردند که در محل حاضر بودند.

سه نفر از شاهدان حاضر در محل گفتند که چندین خودروی شخصی با شیشه‌های دودی به این منطقه نزدیک شدند. دو نفر از این افراد — یک افسر سابق اطلاعات و یک مقام ارشد فرودگاه — گفتند که این خودروها متعلق به گارد جمهوری، واحد نخبه‌ای که مسئولیت حفاظت از اسد و کاخ ریاست‌جمهوری را برعهده داشت، بودند.

یک عضو سابق ارشد گارد جمهوری گفت که مشارکت این واحد به این معنا بود که «بشار (الاسد) دستورات» مربوط به این عملیات را صادر کرده است. این شخص افزود که گارد جمهوری تنها تحت فرمان فرمانده خود، ژنرال طلال مخلوف (پسرعموی اسد) یا شخص اسد عمل می‌کرد.

به گفته محمد قیروت، رئوس عملیات زمینی شرکت هواپیمایی سوریه، سرتیپ غدیر علی، رئیس امنیت فرودگاه، به کارکنان گفت که پرسنل اطلاعات نیروی هوایی مسئول رسیدگی به این هواپیما خواهند بود.

قیروت به یاد می‌آورد که علی به او گفت: «این هواپیما برای فرود می‌آید و ما با آن برخورد خواهیم کرد. شما این هواپیما را ندیده‌اید.»

سه مقام فرودگاه سوریه و افسر سابق اطلاعات تأیید کردند که علی، یک افسر ارشد اطلاعات نیروی هوایی، مستقیماً از کاخ ریاست‌جمهوری دستور می‌گرفت.

رویترز نتوانست با علی برای دریافت نظرش تماس بگیرد.

گرافیک: نقشه‌هایی که مسیرهای پرواز بین سوریه و امارات را در تاریخ‌های ۶، ۷ و ۸ دسامبر ۲۰۲۴ نشان می‌دهند.

ساعات پایانی

داده‌های Flightradar24 نشان می‌دهد که هواپیمای C5-SKY هر بار به فرودگاه اختصاصی البطین در ابوظبی — که مورد استفاده مقامات بلندپایه بوده و به حریم خصوصی شدیدش معروف است — پرواز کرد.

در ابتدا، این جت در ۶ دسامبر از دبی به دمشق پرواز کرد و حدود ظهر به وقت محلی (۹ صبح به وقت گرینویچ) فرود آمد. سپس به فرودگاه البطین رفت و حدود ساعت ۱۰ شب به دمشق بازگشت.

یکی از پنج منبع شاغل در فرودگاه گفت: «هر بار که هواپیما فرود می‌آمد، خودروها به سمت آن هجوم می‌آوردند، مدت کوتاهی می‌ماندند و دقیقاً قبل از پرواز دوباره هواپیما، محل را ترک می‌کردند.»

به گفته افسر سابق اطلاعات حاضر در محل، غدیر علی به پرسنل اطلاعات نیروی هوایی گفت که کارکنان کاخ ریاست‌جمهوری و بستگان اسد — از جمله نوجوانان — قرار بود در دو پرواز اول که در ۶ دسامبر از دمشق خارج شدند، سوار شوند. این پروازها همچنین حامل پول نقد بودند.

رویترز نتوانست به مانیفست (لیست مسافر و بار) این چهار پرواز دسترسی پیدا کند تا مسافران یا محموله آن را تأیید کند.

همان منبع گفت که پرواز دوم از دمشق همچنین نقاشی‌ها و برخی مجسمه‌های کوچک را حمل می‌کرد.

در ۷ دسامبر، این جت حدود ساعت ۴ بعدازظهر به دمشق بازگشت و کمی بیش از یک ساعت بعد برای سومین بار به سمت البطین پرواز کرد. این بار، به گفته افسر اطلاعات و منبع داخل شبکه تجاری اسد، محموله شامل کیسه‌های پول نقد، هارددیسک‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی حاوی اطلاعات درباره شبکه شرکتی اسد بود.

این منبع گفت که اطلاعات ذخیره‌شده شامل مدارک مالی، صورت جلسات جلسات، مالکیت شرکت‌ها، املاک و شراکت‌ها، جزئیات انتقال وجه و شرکت‌ها و حساب‌های فراساحلی بود.

این بار، به گفته افسر سابق اطلاعات، خودروهای متعلق به سفارت امارات در دمشق قبل از پرواز جت به منطقه ویژه فرودگاه نزدیک شدند که به گفته او نشان می‌دهد امارات از این عملیات مطلع بوده است.

انحراف به سمت پایگاه روسیه

در ساعات اولیه ۸ دسامبر، نیروهای شورشی به دمشق رسیدند و اسد را مجبور به فرار به سمت پایگاه ساحلی خود در لاذقیه تحت هماهنگی با نیروهای روسی کردند. فرودگاه دمشق تعطیل شد.

دقایقی پس از نیمه‌شب همان روز، جت C5-SKY برای آخرین بار البطین را ترک کرد. داده‌های Flightradar24 نشان می‌دهد که این هواپیما پس از عبور از شهر حمص در شمال دمشق حدود ساعت ۳ بامداد به وقت محلی، به مدت شش ساعت از رادارها ناپدید شد و سپس دوباره بر فراز حمص ظاهر شد و راهی ابوظبی گردید.

به گفته افسر سابق اطلاعات، در این بازه زمانی، هواپیما در پایگاه حمیمیم در استان لاذقیه فرود آمد.

یک تصویر ماهواره‌ای گرفته‌شده توسط Planet Labs در ساعت ۹:۱۱ صبح، این هواپیما را روی باند پرواز حمیمیم نشان می‌داد. رویترز با تطابق اندازه و شکل هواپیما و داده‌های ردیابی، تأیید کرد که جت امبرائر در تصویر همان C5-SKY است. داده‌های ردیابی پرواز نشان می‌دهند که این جت تنها هواپیمای خصوصی بود که بین ۶ تا ۸ دسامبر به سوریه وارد و از آن خارج شد.

مسافران پرواز از حمیمیم

به گفته افسر اطلاعات نیروی هوایی، منبع داخل شبکه تجاری اسد و گفت‌وگوی واتس‌اپ، احمد خلیل خلیل، از همکاران نزدیک ابراهیم که در شبکه اسد فعال بود، در این پرواز حضور داشت. خلیل به دلیل مدیریت و کنترل چندین کسب‌وکار در سوریه و حمایت از رژیم سابق، تحت تحریم‌های غرب است.

منبع داخل شبکه اسد و پیام‌های واتس‌اپ تأیید کردند که او با یک خودروی زرهی متعلق به سفارت امارات به پایگاه روسیه رسیده و ۵۰۰ هزار دلار پول نقد همراه داشته است.

اشیا شخصی بشار اسد

به گفته همان منابع، خلیل این پول را دو روز قبل از حسابی در بانک بین‌المللی اسلامی سوریه (SIIB) برداشت کرده بود. منبع نزدیک به حلقه اسد گفت این حساب متعلق به شرکت البرج اینوستمنتس مستقر در دمشق است. بر اساس گزارش The Syria Report (پایگاه داده شرکتی که توسط کارشناسان سوری تهیه شده)، ابراهیم ۵۰٪ سهام این شرکت را در اختیار دارد.

خلیل به درخواست رویترز برای اظهارنظر از طریق فیسبوک پاسخ نداد. SIIB و البرج نیز به ایمیل‌های رویترز پاسخی ندادند.

مشخصات قرارداد اجاره هواپیما

منبع داخل حلقه تجاری اسد و یک مقام سابق سازمان حمل‌ونقل هوایی سوریه گفتند این جت تحت قرارداد «اجاره خشک» (Dry Lease) فعالیت می‌کرد؛ یعنی مالک فقط هواپیما را ارائه می‌دهد و خدمه، خلبان، تعمیرات، عملیات زمینی یا بیمه بر عهده اجاره‌کننده است.

رویترز نتوانست مشخص کند که چه کسی این پروازها را انجام داده است. این منبع افزود که ابراهیم در ۱۱ دسامبر به ابوظبی رسید.

احمد الشرع، رئیس‌جمهور جدید سوریه، در مصاحبه با رویترز از اظهارنظر درباره این هواپیما خودداری کرد.

«هواپیمای لبنانی»

به گفته یک عضو از جامعه تجاری سوریه و منبع داخل شبکه اسد، ابراهیم این جت را از تاجر لبنانی محمد وهبه اجاره کرده بود. در گفت‌وگوی واتس‌اپ، یکی از همکاران ابراهیم از این هواپیما با عنوان «هواپیمای لبنانی» یاد کرد.

طبق پروفایل لینکدین وهبه، او مالک شرکت Flying Airline FZCO است که در منطقه آزاد دبی ثبت شده است.

- در آوریل ۲۰۲۴، وهبه عکس‌هایی از C5-SKY را در لینکدین با عنوان «خوش آمدید» منتشر کرد.
- در ژانویه همان سال، او در پستی دیگر اعلام کرد این هواپیما برای فروش است.

این هواپیما از آوریل ۲۰۲۴ به نام شرکت گامبیایی Flying Airline Company ثبت شده بود. داده‌های ردیابی نشان می‌دهند در ماه‌های قبل از سقوط اسد، این هواپیما به روسیه (متحد اسد که به دلیل حمله به اوکراین تحت تحریم‌های هوایی غرب است) پرواز داشته است.

رویترز نتوانست با شیخ تیجان جالو، مخاطب ثبت‌شده این شرکت در گامبیا، تماس بگیرد.

- سوابق گامبیا نشان می‌دهد ۷۰٪ سهام این شرکت متعلق به صفا احمد صالح (عراقی) و ۳۰٪ متعلق به اسامه وهبه (لبنانی) است.
- شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهند محمد وهبه پسری به نام اسامه دارد که او نیز در صنعت هواپیمایی فعالیت می‌کند. رویترز نتوانست تأیید کند که آیا او همان فرد ثبت‌شده در گامبیا است یا خیر.

محمد وهبه در تماس با رویترز هرگونه ارتباط با پروازهای C5-SKY به سوریه را تکذیب کرد و گفت که مالک این هواپیما نیست، بلکه گاهی از یک واسطه آن را اجاره می‌کند (اما نامی از واسطه نبرد). او به سوالات درباره احتمال مشارکت پسرش نیز پاسخ نداد.

اسامه وهبه و صفا احمد صالح نیز به درخواست‌های رویترز پاسخی ندادند.

نوشته: فراس دالاتی، جوآنا پلوچینسکا، رید لوینسون و مها الدهان
خبرگزاری رویترز / ۱۷ آوریل ۲۰۲۵