دیوید ای. سانگر / نیویورک تایمز / ۱۵ آوریل ۲۰۲۵
* ترامپ در مذاکرات هسته‌ای با ایران سیگنال‌های متناقض و پیام‌های مبهم می‌فرستد
فقط چند هفته پیش، مایکل والتز، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور ترامپ و یکی از چهره‌های دیرینه‌ی تندرو در قبال ایران، هدف دولت در مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای تهران را با عباراتی کاملاً شفاف بیان کرد.
او گفت: «برچیدن کامل». سپس توضیح داد منظورش چیست: ایران باید از تأسیسات غنی‌سازی سوخت هسته‌ای، برنامه «تسلیحاتی» و حتی موشک‌های دوربرد خود دست بکشد.
اما آنچه در یک برنامه گفت‌وگوی تلویزیونی یکشنبه‌شب به‌عنوان هدفی ساده و سرسختانه به نظر می‌رسید، اکنون در حال فروپاشی است. در ۲۴ ساعت گذشته، مقام‌های آمریکایی مجموعه‌ای از پیام‌های متناقض و سردرگم‌کننده ارائه کرده‌اند که حاکی از آن است دولت ممکن است به محدودسازی فعالیت‌های ایران — شبیه به همان کاری که باراک اوباما یک دهه پیش انجام داد — رضایت دهد، اما روز سه‌شنبه بار دیگر عقب‌نشینی کرد.
بخشی از این آشفتگی ممکن است صرفاً ناشی از بی‌تجربگی در برخورد با برنامه‌های تسلیحات هسته‌ای باشد. مذاکره‌کننده‌ی اصلی ترامپ، استیو ویتکاف، دوست شخصی رئیس‌جمهور و توسعه‌دهنده املاک در نیویورک است که مانند ترامپ، عمر خود را صرف برج‌سازی کرده و تنها چند هفته‌ای است که وارد دنیای سانتریفیوژهای هسته‌ای زیرزمینی ایران و آزمایشگاه‌های مشکوک به ساخت سلاح شده است.
اما این ناسازگاری‌ها همچنین به شکاف‌های درون تیم امنیت ملی ترامپ بازمی‌گردد که اکنون بار دیگر با یکی از قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل در سیاست خارجی آمریکا دست‌وپنجه نرم می‌کند: چگونه می‌توان برنامه هسته‌ای ایران را بدون ورود به جنگ متوقف کرد؟ تا کنون، نتیجه مجموعه‌ای از پیام‌های ضدونقیض، سیگنال‌های متناقض و تهدیدهای پرطمطراق بوده است — که شباهت زیادی به نحوه‌ی صحبت ترامپ و دستیارانش درباره‌ی سیاست تعرفه‌ها دارد که مدام در حال تغییر است.
موضوع دوشنبه‌شب زمانی برجسته شد که ویتکاف شروع به صحبت درباره‌ی نخستین دیدار خود با وزیر خارجه‌ی ایران در روز شنبه در عمان کرد. به گفته‌ی او، جلسه موفقیت‌آمیز بود و او وارد دنیای پیچیده‌ی برنامه هسته‌ای ایران شد؛ برنامه‌ای که این کشور را تا آستانه ساخت سلاح هسته‌ای رسانده است.
ویتکاف پس از آن دیدار، تصویری بسیار متفاوت از نوع توافق با ایران ارائه داد؛ توافقی که به‌کلی با آنچه مایکل والتز توصیف کرده بود تفاوت داشت.
او در گفت‌وگویی دوستانه با شبکه فاکس‌نیوز درباره‌ی ایجاد یک نظام «راستی‌آزمایی» برای تولید اورانیوم غنی‌شده صحبت کرد، «و نهایتاً راستی‌آزمایی در مورد تسلیحاتی‌سازی، که شامل موشک‌ها، نوع موشک‌هایی که در انبار دارند، و شامل مکانیزم انفجار یک بمب می‌شود.» او اشاره کرد که ممکن است ایران همچنان اجازه داشته باشد اورانیوم را در سطح پایین — برای تولید انرژی هسته‌ای — غنی‌سازی کند و هرگز از کلمه «برچیدن» استفاده نکرد.
او در واقع نسخه‌ای بازنگری‌شده و احتمالاً ترامپی از توافقی را توصیف می‌کرد که دولت اوباما یک دهه پیش با ایران منعقد کرده بود. او گفت: «در اصل، توافق هسته‌ای اولیه می‌تواند بهبود یابد.» ترامپ آن توافق را به‌طور مکرر «فاجعه» خوانده و در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شده بود و آن را «توافقی وحشتناک و یک‌طرفه که هرگز، هرگز نباید امضا می‌شد» توصیف کرده بود.
چند سال بعد، ایران اعلام کرد که اگر آمریکا به توافق پایبند نباشد، آن‌ها هم نخواهند بود. در نتیجه، ایران شروع به غنی‌سازی اورانیوم تا سطوح نزدیک به درجه تسلیحاتی کرد و اکنون تنها چند روز یا چند هفته با داشتن سوخت کافی برای ساخت شش یا بیشتر سلاح فاصله دارد. آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا نتیجه گرفته‌اند که پژوهشگران ایرانی در حال کار بر روی شیوه‌ای «سریع‌تر و خام‌تر» برای تبدیل آن سوخت به سلاح هستند.
اظهارات آقای ویتکاف چندان دوام نیاورد. صبح سه‌شنبه، ترامپ به همراه مقام‌های ارشد امنیت ملی، از جمله خود ویتکاف، در اتاق بحران (Situation Room) حاضر بودند و درباره سیاست دولت در قبال ایران بحث می‌کردند — نشستی که نخستین بار توسط وب‌سایت Axios گزارش شد. تا اواسط صبح، ویتکاف پیامی را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که در آن اعلام داشت: «ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی هسته‌ای خود را متوقف و نابود کند» — توصیفی که شب قبل هرگز از آن استفاده نکرده بود.
او گفت: «توافق با ایران تنها زمانی نهایی خواهد شد که یک توافق ترامپی باشد.» چند ساعت بعد، در نشست خبری، سخنگوی کاخ سفید، کارولین لویت، گفت که ترامپ به میزبانان عمانیِ مذاکرات ایران گفته است که «ایران باید از طریق مذاکره به برنامه هسته‌ای خود پایان دهد.» این مذاکرات قرار است روز شنبه از سر گرفته شود.
در واقع، به گفته مقام‌هایی که در جریان مباحثات درون‌دولتی هستند و خواستند نام‌شان فاش نشود، آقای ویتکاف و معاون رئیس جمهور جی‌دی ونس در داخل دولت استدلال کرده‌اند که اصرار بر برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، مذاکرات را محکوم به شکست خواهد کرد. ایرانی‌ها پیش از این اعلام کرده‌اند که از تمام برنامه هسته‌ای خود دست نخواهند کشید — و بنابراین گزینه دستیابی به بمب را حفظ خواهند کرد. در عوض، این دو استدلال کرده‌اند که آمریکا باید برای یک سیستم بازرسی سختگیرانه تلاش کند — شاید توسط ایالات متحده اداره شود، نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی — تا از پایبندی ایران اطمینان حاصل شود.
اما این رویکرد یادآور مصالحه‌ای است که در دوران اوباما صورت گرفت.
بر اساس گفته مقام‌ها، مایکل والتز و مارکو روبیو، وزیر خارجه، همچنان به دیدگاه دیرینه‌ی تندروانه‌ی خود پایبند مانده‌اند که ایران نباید هیچ توانایی‌ای برای غنی‌سازی سوخت هسته‌ای داشته باشد. در غیر این صورت، ایران می‌تواند همان کاری را انجام دهد که در سال‌های اخیر کرده است: افزایش سطح غنی‌سازی تا آستانه‌ی سطح تسلیحاتی.
گری سامور، که در دوران دولت‌های کلینتون و اوباما مسئول رسیدگی به پرونده هسته‌ای ایران در کاخ سفید بود، می‌گوید: «فکر نمی‌کنم حذف کامل توانمندی ایران قابل دستیابی باشد.» او افزود: «حتی با تهدید نیروی نظامی هم فکر نمی‌کنم ایران حاضر شود کل برنامه را کنار بگذارد.»
ایرانی‌ها در حال مدیریت ریسک و احتمالات هستند. روز سه‌شنبه، آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در سخنانی برای مقام‌های ارشد دولتی گفت: «ممکن است توافق حاصل شود، ممکن هم هست نشود؛ نه خیلی خوشبین هستیم و نه خیلی بدبین.»
او ادامه داد: «البته، نسبت به طرف مقابل بسیار بدبین هستیم.»
آقای سامور، که اکنون مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه کرون در دانشگاه براندایس است، گفت که از هر توافقی که بتواند «ساعت هسته‌ای را بازنشانی کند» حمایت می‌کند.
او گفت: «تمام روش‌هایی که تا کنون استفاده شده‌اند — خرابکاری، تحریم، دیپلماسی — همگی برای خریدن زمان بوده‌اند. فکر نمی‌کنم ترامپ بخواهد وارد جنگ شود» و افزود: «ایرانی‌ها هم نمی‌خواهند وارد جنگ شوند. این نشان می‌دهد که ممکن است فضایی برای توافق وجود داشته باشد.»
———————-
* دیوید ای. سانگر مسائل مربوط به دولت ترامپ و طیفی از موضوعات امنیت ملی را پوشش می‌دهد. او بیش از چهار دهه است که خبرنگار نیویورک تایمز است و چهار کتاب درباره سیاست خارجی و چالش‌های امنیت ملی نوشته است. سانگر بیش از بیست سال است که درباره برنامه هسته‌ای ایران گزارش تهیه می‌کند.